ETYKA BIZNESU

ETYKA BIZNESU

I ZARZĄDZANIA

I ZARZĄDZANIA

(4)

(4)

ETYKA A PRAWO I OBYCZAJ

ETYKA A PRAWO I OBYCZAJ

Tadeusz Oleksyn

Tadeusz Oleksyn

2

ETYKA A PRAWO

ETYKA A PRAWO

►

Relacje między prawem i etyką są dość złożone. Wynika to

Relacje między prawem i etyką są dość złożone. Wynika to

m.in. z faktu, że prawo i etyka / moralność nie są tożsame.

m.in. z faktu, że prawo i etyka / moralność nie są tożsame.

►

Prawo ma charakter powszechny – dotyczy wszystkich ludzi w

Prawo ma charakter powszechny – dotyczy wszystkich ludzi w

danym kraju, a w niektórych kwestiach społeczności

danym kraju, a w niektórych kwestiach społeczności

międzynarodowej

międzynarodowej

(wszyscy są równi wobec prawa; Temida ma

(wszyscy są równi wobec prawa; Temida ma

przewiązane oczy - nie ma względu na osoby).

przewiązane oczy - nie ma względu na osoby).

Normy etyczne

Normy etyczne

mogą być wspólne, mogą też jednak dotyczyć tylko

mogą być wspólne, mogą też jednak dotyczyć tylko

poszczególnych grup społeczno – zawodowych (lekarzy,

poszczególnych grup społeczno – zawodowych (lekarzy,

psychoterapeutów, bankowców, itd.).

psychoterapeutów, bankowców, itd.).

►

Normy prawne są oparte na przepisach. W dziedzinie etyki tak

Normy prawne są oparte na przepisach. W dziedzinie etyki tak

rozumianych precyzyjnych przepisów nie ma – choć są nakazy

rozumianych precyzyjnych przepisów nie ma – choć są nakazy

i zakazy religijne o charakterze moralnym (dotyczą tylko osób

i zakazy religijne o charakterze moralnym (dotyczą tylko osób

danego wyznania) oraz „kodeksy etyczne” organizacji i

danego wyznania) oraz „kodeksy etyczne” organizacji i

zawodów (też mają ograniczony zakres).

zawodów (też mają ograniczony zakres).

►

Prawo na ogół nie dotyczy rzeczy przyszłych. Powinności

Prawo na ogół nie dotyczy rzeczy przyszłych. Powinności

etyczne wiążą się także z kształtowaniem przyszłości i

etyczne wiążą się także z kształtowaniem przyszłości i

skutkami takiego kształtowania

skutkami takiego kształtowania

(„miłość przyszłego”

(„miłość przyszłego”

E.

E.

Fromma

Fromma

).

).

3

ETYKA A PRAWO

ETYKA A PRAWO

►

Prawo współczesne w cywilizacji zachodniej w niewielkim stopniu

Prawo współczesne w cywilizacji zachodniej w niewielkim stopniu

dotyczy obyczajowości (np. cudzołóstwo nie jest karane). Normy

dotyczy obyczajowości (np. cudzołóstwo nie jest karane). Normy

moralne odnoszą się do obyczajowości w szerszym zakresie (zdrada

moralne odnoszą się do obyczajowości w szerszym zakresie (zdrada

małżeńska będzie na ogół traktowana jako czyn niemoralny – brak

małżeńska będzie na ogół traktowana jako czyn niemoralny – brak

lojalności, oszustwo, naruszenie godności, poniżenie, itd.).

lojalności, oszustwo, naruszenie godności, poniżenie, itd.).

►

Prawo nie może żądać od ludzi rzeczy niemożliwych. Czy może tego

Prawo nie może żądać od ludzi rzeczy niemożliwych. Czy może tego

żądać etyka? W zasadzie nie, ale …

żądać etyka? W zasadzie nie, ale …

►

W odniesieniu do niektórych zawodów normy prawne są

W odniesieniu do niektórych zawodów normy prawne są

niewystarczające i wymaga się tam kodeksów etycznych. Od

niewystarczające i wymaga się tam kodeksów etycznych. Od

niedawna dotyczy to na przykład zawodu psychologa. Nakaz ten

niedawna dotyczy to na przykład zawodu psychologa. Nakaz ten

dotyczy wielu korporacji zawodowych: lekarzy, aptekarzy,

dotyczy wielu korporacji zawodowych: lekarzy, aptekarzy,

pielęgniarek, położnych, weterynarzy, sędziów, prokuratorów, radców

pielęgniarek, położnych, weterynarzy, sędziów, prokuratorów, radców

prawnych, komorników sądowych, rzeczników patentowych, i innych.

prawnych, komorników sądowych, rzeczników patentowych, i innych.

W polskich przepisach na ten temat brak jednak spójności i

W polskich przepisach na ten temat brak jednak spójności i

uporządkowanej terminologii.

uporządkowanej terminologii.

►

Można wyróżnić – za L. Fullerem - moralność dążeń / aspiracji oraz

Można wyróżnić – za L. Fullerem - moralność dążeń / aspiracji oraz

moralność obowiązku. W pierwszym przypadku celem jest dążenie do

moralność obowiązku. W pierwszym przypadku celem jest dążenie do

życia godnego i do pełnego wykorzystania posiadanego potencjału. To

życia godnego i do pełnego wykorzystania posiadanego potencjału. To

dążenie nie może być egzekwowane. Moralność obowiązku jest czymś

dążenie nie może być egzekwowane. Moralność obowiązku jest czymś

bardziej podstawowym, co egzekwowane być może i na ogół powinno.

bardziej podstawowym, co egzekwowane być może i na ogół powinno.

4

ETYKA A PRAWO

ETYKA A PRAWO

(2)

(2)

►

Prawo zakłada przedawnienie, zatarcie winy i kary (choć nie w

Prawo zakłada przedawnienie, zatarcie winy i kary (choć nie w

odniesieniu do wszystkich przestępstw). Osąd moralny dotyczy

odniesieniu do wszystkich przestępstw). Osąd moralny dotyczy

także odległej przeszłości i żadnego „zatarcia” tutaj nie ma.

także odległej przeszłości i żadnego „zatarcia” tutaj nie ma.



Etyka wyznacza granice prawu; bez moralnej busoli prawo nie

Etyka wyznacza granice prawu; bez moralnej busoli prawo nie

będzie miało charakteru prospołecznego.

będzie miało charakteru prospołecznego.



Etyka jest przed prawem także w tym sensie, że można (jeszcze)

Etyka jest przed prawem także w tym sensie, że można (jeszcze)

nie naruszać prawa, a (już) być nieetycznym. Działania „na

nie naruszać prawa, a (już) być nieetycznym. Działania „na

pograniczu prawa” i w ramach luk prawnych są na ogół

pograniczu prawa” i w ramach luk prawnych są na ogół

postrzegane jako naganne etycznie, choć prawo nie jest tu jeszcze

postrzegane jako naganne etycznie, choć prawo nie jest tu jeszcze

naruszone.

naruszone.



Prawo zakłada egzekucję, sankcje karne za nieprzestrzeganie /

Prawo zakłada egzekucję, sankcje karne za nieprzestrzeganie /

łamanie. Naruszanie norm etycznych również wywołuje pewne

łamanie. Naruszanie norm etycznych również wywołuje pewne

skutki i restrykcje, jednak o innych – na ogół mniej dolegliwym i

skutki i restrykcje, jednak o innych – na ogół mniej dolegliwym i

mniej wymiernym - charakterze.

mniej wymiernym - charakterze.



Normy moralne nie stanowią postawy do ich prawnego

Normy moralne nie stanowią postawy do ich prawnego

egzekwowania – o ile nie jest naruszona jednocześnie norma

egzekwowania – o ile nie jest naruszona jednocześnie norma

prawna.

prawna.

5

ETYKA A PRAWO

ETYKA A PRAWO

(3)

(3)

►

Naruszanie prawa jest najczęściej jednocześnie naruszeniem etyki / moralności. Są

Naruszanie prawa jest najczęściej jednocześnie naruszeniem etyki / moralności. Są

tu jednak pewne wyjątki:

tu jednak pewne wyjątki:

(1) jeżeli prawo jest niemoralne, motywacja etyczna może a nawet powinna

(1) jeżeli prawo jest niemoralne, motywacja etyczna może a nawet powinna

prowadzić

prowadzić

do nieprzestrzegania prawa; dla przykładu, nieprzestrzeganie prawa III Rzeszy

do nieprzestrzegania prawa; dla przykładu, nieprzestrzeganie prawa III Rzeszy

(a co najmniej niektórych jego postanowień – na przykład ignorowanie nakazu

(a co najmniej niektórych jego postanowień – na przykład ignorowanie nakazu

wydawania żydów w ręce gestapo było moralnym obowiązkiem ludzi

wydawania żydów w ręce gestapo było moralnym obowiązkiem ludzi

przyzwoitych;

przyzwoitych;

(2) w niektórych sytuacjach / okolicznościach wartości etyczne mogą być uznane za

(2) w niektórych sytuacjach / okolicznościach wartości etyczne mogą być uznane za

ważniejsze od norm prawnych (na przykład można ukraść chleb dla ratowania

ważniejsze od norm prawnych (na przykład można ukraść chleb dla ratowania

życia,

życia,

o ile nie dotyczy to osoby będącej w równie skrajnej potrzebie); w świetle teologii

o ile nie dotyczy to osoby będącej w równie skrajnej potrzebie); w świetle teologii

moralnej taki czyn nie jest grzechem; wartość, jaką jest ochrona życia, jest tu

moralnej taki czyn nie jest grzechem; wartość, jaką jest ochrona życia, jest tu

ważniejsza od praworządności i ortodoksyjnie pojmowanej uczciwości.

ważniejsza od praworządności i ortodoksyjnie pojmowanej uczciwości.

►

Istnieje ryzyko nadużywania przez jednostki i grupy zasady nadrzędności moralności

Istnieje ryzyko nadużywania przez jednostki i grupy zasady nadrzędności moralności

nad prawem oraz tworzenia indywidualnych zbyt daleko idących usprawiedliwień dla

nad prawem oraz tworzenia indywidualnych zbyt daleko idących usprawiedliwień dla

łamania prawa

łamania prawa

(uchylam się od płacenia podatków – bo prawo podatkowe uznaję za

(uchylam się od płacenia podatków – bo prawo podatkowe uznaję za

niesprawiedliwe, wywożę śmieci do lasu, bo jestem biedny, nie ubezpieczam

niesprawiedliwe, wywożę śmieci do lasu, bo jestem biedny, nie ubezpieczam

pracowników, bo moja firma jest dopiero „na rozruchu”, itd.).

pracowników, bo moja firma jest dopiero „na rozruchu”, itd.).

6

ETYKA A PRAWO

ETYKA A PRAWO

(4)

(4)

►

Kontrowersyjne może być wzywanie do tzw. obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Kontrowersyjne może być wzywanie do tzw. obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Może ono być zasadne, zwłaszcza w odniesieniu do tyranii, może też jednak być

Może ono być zasadne, zwłaszcza w odniesieniu do tyranii, może też jednak być

nadużywane przez opozycję, dążącą do przejęcia władzy w sposób

nadużywane przez opozycję, dążącą do przejęcia władzy w sposób

niedemokratyczny.

niedemokratyczny.

►

Do pewnego stopnia podobne dylematy mogą występować w poszczególnych

Do pewnego stopnia podobne dylematy mogą występować w poszczególnych

organizacjach, na przykład w kwestii posłuszeństwa i lojalności wobec zarządu /

organizacjach, na przykład w kwestii posłuszeństwa i lojalności wobec zarządu /

przełożonego, którego intencje i postępowanie rodzą istotne wątpliwości natury

przełożonego, którego intencje i postępowanie rodzą istotne wątpliwości natury

prawnej i etycznej. Nie zawsze sytuacja jest „wyraźna”, jednoznaczna, nie zawsze

prawnej i etycznej. Nie zawsze sytuacja jest „wyraźna”, jednoznaczna, nie zawsze

proste odwołanie się do prawa jest możliwe.

proste odwołanie się do prawa jest możliwe.

►

Prawo wewnętrzne, tworzone w organizacjach

Prawo wewnętrzne, tworzone w organizacjach

(wewnętrzne akty normatywne)

(wewnętrzne akty normatywne)

powinno być etyczne – nie naruszać uniwersalnych norm moralnych, etyki

powinno być etyczne – nie naruszać uniwersalnych norm moralnych, etyki

zarządzania / kierowania i etyk zawodowych. Potencjalne obszary kolizji i

zarządzania / kierowania i etyk zawodowych. Potencjalne obszary kolizji i

konfliktów mogą występować w szczególności na tle:

konfliktów mogą występować w szczególności na tle:

- kolidowania orientacji na przychody i zysk z jakością i uczciwością, w tym także z

- kolidowania orientacji na przychody i zysk z jakością i uczciwością, w tym także z

prawdziwością informacji dla interesariuszy;

prawdziwością informacji dla interesariuszy;

- ilości i tempa pracy, agresywnej motywacji oraz wadliwych systemów ocen;

- ilości i tempa pracy, agresywnej motywacji oraz wadliwych systemów ocen;

- nadmiernego ograniczania wolności / swobody działania kierowników i

- nadmiernego ograniczania wolności / swobody działania kierowników i

pracowników;

pracowników;

- naruszania dóbr osobistych i prywatności;

- naruszania dóbr osobistych i prywatności;

- praktyk dyskryminacyjnych, wkomponowanych w regulaminy, procedury i

- praktyk dyskryminacyjnych, wkomponowanych w regulaminy, procedury i

instrukcje.

instrukcje.

7

ETYKA A ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

ETYKA A ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

►

Zasady współżycia społecznego dotyczą poprawności,

Zasady współżycia społecznego dotyczą poprawności,

sprawiedliwości i uczciwości w relacjach z innymi osobami.

sprawiedliwości i uczciwości w relacjach z innymi osobami.

►

Zasady współżycia społecznego stanowią element porządku

Zasady współżycia społecznego stanowią element porządku

prawnego. Nie są jednak sankcjonowane ani egzekwowane.

prawnego. Nie są jednak sankcjonowane ani egzekwowane.

Ich ewentualne naruszenie jest przedmiotem każdorazowego

Ich ewentualne naruszenie jest przedmiotem każdorazowego

jednostkowego badania przez sąd w kontekście danej sprawy i

jednostkowego badania przez sąd w kontekście danej sprawy i

towarzyszących jej okoliczności. Układem odniesienia są tu

towarzyszących jej okoliczności. Układem odniesienia są tu

pewne normy minimalne, ogólnie przyjęte w danym

pewne normy minimalne, ogólnie przyjęte w danym

społeczeństwie i w danym czasie. Nie jest to jednak pojęcie

społeczeństwie i w danym czasie. Nie jest to jednak pojęcie

precyzyjne.

precyzyjne.

►

Zasady współżycia społecznego wykazują istotne związki z

Zasady współżycia społecznego wykazują istotne związki z

moralnością; można tu mówić o sprzężeniu zwrotnym.

moralnością; można tu mówić o sprzężeniu zwrotnym.

Naruszenie zasad współżycia społecznego jest zazwyczaj

Naruszenie zasad współżycia społecznego jest zazwyczaj

jednocześnie czynem niemoralnym.

jednocześnie czynem niemoralnym.

8

ZWYCZAJE I OBYCZAJE A ETYKA BIZNESU

ZWYCZAJE I OBYCZAJE A ETYKA BIZNESU

►

Zwyczaj – to wzorzec zachowania lub/i działania, charakterystyczny dla

Zwyczaj – to wzorzec zachowania lub/i działania, charakterystyczny dla

określonej społeczności. Może być wrodzony i charakterystyczny dla

określonej społeczności. Może być wrodzony i charakterystyczny dla

danego gatunku. Może też być nabyty, wyuczony w procesie socjalizacji.

danego gatunku. Może też być nabyty, wyuczony w procesie socjalizacji.

Zwyczaje są charakterystyczne nie tylko dla ludzi, ale i dla innych

Zwyczaje są charakterystyczne nie tylko dla ludzi, ale i dla innych

gatunków istot.

gatunków istot.

►

Obyczaj – to społeczne normy i zwyczaje, określające moralne standardy

Obyczaj – to społeczne normy i zwyczaje, określające moralne standardy

zachowania grupy lub społeczeństwa. Obyczaj nie ogranicza się do norm

zachowania grupy lub społeczeństwa. Obyczaj nie ogranicza się do norm

prawnych. Jest spoiwem społeczności, respektującej określone wartości.

prawnych. Jest spoiwem społeczności, respektującej określone wartości.

►

Przykłady zwyczajów i obyczajów, przyjętych i oczekiwanych w biznesie:

Przykłady zwyczajów i obyczajów, przyjętych i oczekiwanych w biznesie:

- zawieranie i dotrzymywanie umów;

- zawieranie i dotrzymywanie umów;

- uczciwe prowadzenie biznesu;

- uczciwe prowadzenie biznesu;

- szacunek dla klientów i partnerów biznesowych;

- szacunek dla klientów i partnerów biznesowych;

- wolna konkurencja;

- wolna konkurencja;

- respektowanie prawa.

- respektowanie prawa.

9

ZRÓŻNICOWANIE OBYCZAJÓW

ZRÓŻNICOWANIE OBYCZAJÓW

►

Zwyczaje i obyczaje są wykształcane i zmieniane w toku historii. Mają

Zwyczaje i obyczaje są wykształcane i zmieniane w toku historii. Mają

głównie charakter niepisany - choć mogą być opisane (niekoniecznie w

głównie charakter niepisany - choć mogą być opisane (niekoniecznie w

celach prawnych - na przykład przez etnografów).

celach prawnych - na przykład przez etnografów).

►

Normy zwyczajowe mają charakter religijny, narodowy, regionalny lub

Normy zwyczajowe mają charakter religijny, narodowy, regionalny lub

lokalny; w innych kulturach mogą być niezrozumiałe bądź źle

lokalny; w innych kulturach mogą być niezrozumiałe bądź źle

przyjmowane. Przykłady:

przyjmowane. Przykłady:

- opodatkowanie się na rzecz biednych w islamie

- opodatkowanie się na rzecz biednych w islamie

(zakat)

(zakat)

nie jest

nie jest

praktykowane

praktykowane

przez wyznawców innych religii – choć w cywilizacji zachodniej podobną

przez wyznawców innych religii – choć w cywilizacji zachodniej podobną

funkcję pełnią podatki progresywne;

funkcję pełnią podatki progresywne;

- całowanie kobiet w rękę, szeroko przyjęte w Polsce, jest odbierane jako

- całowanie kobiet w rękę, szeroko przyjęte w Polsce, jest odbierane jako

wysoce niestosowne w innych krajach (np. w Wielkiej Brytanii);

wysoce niestosowne w innych krajach (np. w Wielkiej Brytanii);

podobnie -

podobnie -

przepuszczanie kobiet przodem (w drzwiach, przy wejściu do windy,

przepuszczanie kobiet przodem (w drzwiach, przy wejściu do windy,

itd.);

itd.);

- „dowody wdzięczności” na rzecz lekarzy, przyjęte w Polsce, są w innych

- „dowody wdzięczności” na rzecz lekarzy, przyjęte w Polsce, są w innych

kulturach jednoznacznie interpretowane jako korupcja;

kulturach jednoznacznie interpretowane jako korupcja;

10

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

I UNIWERSALNYCH

I UNIWERSALNYCH

►

Normy obyczajowe mogą być w kolizji z normami prawnymi i uniwersalnymi

Normy obyczajowe mogą być w kolizji z normami prawnymi i uniwersalnymi

normami moralnymi.

normami moralnymi.

►

Przykłady zachowań, przyjętych / akceptowanych w niektórych kulturach,

Przykłady zachowań, przyjętych / akceptowanych w niektórych kulturach,

niezgodnych ze współczesnymi, uniwersalnymi normami:

niezgodnych ze współczesnymi, uniwersalnymi normami:

- vendetta – krwawa zemsta za krzywdę, wyrządzoną członkowi rodu / klanu,

- vendetta – krwawa zemsta za krzywdę, wyrządzoną członkowi rodu / klanu,

przyjęta na Korsyce i Sycylii do XX wieku włącznie;

przyjęta na Korsyce i Sycylii do XX wieku włącznie;

- sadzanie na krę starych rodziców Eskimosów i puszczanie jej z prądem

- sadzanie na krę starych rodziców Eskimosów i puszczanie jej z prądem

oceanicznym (jeszcze do niedawna); podobnie - praktyki górali z Podhala (z

oceanicznym (jeszcze do niedawna); podobnie - praktyki górali z Podhala (z

przeszłości), wywożących starych rodziców wozem w góry, skąd nie mieli

przeszłości), wywożących starych rodziców wozem w góry, skąd nie mieli

prawa powrotu);

prawa powrotu);

- gładzenie dziewczynek we współczesnych Chinach tuż po urodzeniu

- gładzenie dziewczynek we współczesnych Chinach tuż po urodzeniu

(głównie na wsiach) i powszechna zmowa milczenia, obejmująca także

(głównie na wsiach) i powszechna zmowa milczenia, obejmująca także

przedstawicieli lokalnych władz;

przedstawicieli lokalnych władz;

- poślubianie 13 letnich dziewczynek w środowiskach romskich;

- poślubianie 13 letnich dziewczynek w środowiskach romskich;

- poligamia mormonów;

- poligamia mormonów;

- okrutne traktowanie psów na wsiach (całe życie na łańcuchu przy budzie).

- okrutne traktowanie psów na wsiach (całe życie na łańcuchu przy budzie).

11

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

I UNIWERSALNYCH

I UNIWERSALNYCH

(2)

(2)

-

-

zabijanie córek i sióstr za seks przedmałżeński w niektórych krajach

zabijanie córek i sióstr za seks przedmałżeński w niektórych krajach

islamskich; wcześniej – także w niektórych chrześcijańskich krajach

islamskich; wcześniej – także w niektórych chrześcijańskich krajach

śródziemnomorskich;

śródziemnomorskich;

- „dobrowolne” samospalenie wdów w Indiach (głównie na wsiach) –

- „dobrowolne” samospalenie wdów w Indiach (głównie na wsiach) –

sati;

sati;

-

-

normy zachowań

normy zachowań

ludzi honoru (mafia kalabryjska

ludzi honoru (mafia kalabryjska

,

,

mafia sycylijska,

mafia sycylijska,

jakuza

jakuza

), rażąco sprzeczne z normami uniwersalnymi;

), rażąco sprzeczne z normami uniwersalnymi;

- japońskie

- japońskie

keiretsu,

keiretsu,

oznaczające niejednokrotnie usankcjonowane

oznaczające niejednokrotnie usankcjonowane

zwyczajowo

zwyczajowo

praktyki monopolistyczne (choć z reguły nie ma tam zmowy cenowej);

praktyki monopolistyczne (choć z reguły nie ma tam zmowy cenowej);

- wysokie dodatki stażowe, kontynuowane w wielu polskich

- wysokie dodatki stażowe, kontynuowane w wielu polskich

organizacjach,

organizacjach,

oznaczające praktyki dyskryminacyjne wobec ludzi młodych,

oznaczające praktyki dyskryminacyjne wobec ludzi młodych,

wykonujących te

wykonujących te

same prace z taką samą (lub wyższą) efektywnością - za wynagrodzenie

same prace z taką samą (lub wyższą) efektywnością - za wynagrodzenie

znacznie niższe, niż otrzymują starsi wiekiem pracownicy.

znacznie niższe, niż otrzymują starsi wiekiem pracownicy.

12

O POTRZEBIE PRAGMATYZMU

O POTRZEBIE PRAGMATYZMU

►

Dość często dobre zasady i szlachetne zamiary ulegają ośmieszeniu lub

Dość często dobre zasady i szlachetne zamiary ulegają ośmieszeniu lub

erozji z powodu przesady i nadgorliwości.

erozji z powodu przesady i nadgorliwości.

►

Przykładem może być korupcja, rozumiana także jako drobne prezenty

Przykładem może być korupcja, rozumiana także jako drobne prezenty

– jak to ma miejsce w Polsce. Kilka lat temu media nagłośniły fakt, że

– jak to ma miejsce w Polsce. Kilka lat temu media nagłośniły fakt, że

rektor jednej z uczelni na Wybrzeżu przyjął, jako promotor, butelkę

rektor jednej z uczelni na Wybrzeżu przyjął, jako promotor, butelkę

brandy od swego magistranta po obronie pracy dyplomowej; prokurator

brandy od swego magistranta po obronie pracy dyplomowej; prokurator

żądał kary 1,5 roku więzienia.

żądał kary 1,5 roku więzienia.

►

W USA drobne podarunki są zwyczajowo i prawnie zalegalizowane do

W USA drobne podarunki są zwyczajowo i prawnie zalegalizowane do

wartości 15 – 25 dolarów, zależnie od stanu (butelka przeciętnej brandy

wartości 15 – 25 dolarów, zależnie od stanu (butelka przeciętnej brandy

mieści się w tej kwocie). W Hiszpanii „podarunki służbowe są

mieści się w tej kwocie). W Hiszpanii „podarunki służbowe są

akceptowane jako część transakcji i używa się ich do cementowania

akceptowane jako część transakcji i używa się ich do cementowania

trwałych kontaktów”. Polskie służby dyplomatyczne informują też, że w

trwałych kontaktów”. Polskie służby dyplomatyczne informują też, że w

Grecji „należy unikać upominków zbyt skąpych i zbyt szczodrych” –

Grecji „należy unikać upominków zbyt skąpych i zbyt szczodrych” –

choć dodaje się, że prezent nie powinien sprawiać wrażenia dowodu

choć dodaje się, że prezent nie powinien sprawiać wrażenia dowodu

wdzięczności ani być związany z końcowym wynikiem transakcji; nie

wdzięczności ani być związany z końcowym wynikiem transakcji; nie

powinien też być wręczany na pierwszym spotkaniu.

powinien też być wręczany na pierwszym spotkaniu.

[Schroeder J. 2010].

[Schroeder J. 2010].

13

Wykorzystana literatura

Wykorzystana literatura

►

Łabieniec P.,

Łabieniec P.,

Etyka – etyka zawodowa – prawo”.

Etyka – etyka zawodowa – prawo”.

GoogleDokumenty

GoogleDokumenty

Prok2(10).p65

Prok2(10).p65

►

Piłat R.,

Piłat R.,

Czy obyczaje są stróżem moralności?

Czy obyczaje są stróżem moralności?

http://www.tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=2436

http://www.tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=2436

►

Reber A.S., Słownik psychologii. Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Reber A.S., Słownik psychologii. Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Warszawa 2002

Warszawa 2002

►

Schroeder J.,

Schroeder J.,

Zwyczaje w biznesie: Grecja. Zwyczaje w biznesie:

Zwyczaje w biznesie: Grecja. Zwyczaje w biznesie:

Hiszpania. http:// www.pcc.org.pl/index.php/pl/art.?id=718

Hiszpania. http:// www.pcc.org.pl/index.php/pl/art.?id=718