Zarządzanie czyli

ETYKA A PRAWO

►

Relacje między prawem i etyką są dość złożone. Wynika to

m.in. z faktu, że prawo i etyka / moralność nie są tożsame.

►

Prawo ma charakter powszechny – dotyczy wszystkich ludzi w

danym kraju, a w niektórych kwestiach społeczności

międzynarodowej

(wszyscy są równi wobec prawa; Temida ma

przewiązane oczy - nie ma względu na osoby).

Normy etyczne

mogą być wspólne, mogą też jednak dotyczyć tylko

poszczególnych grup społeczno – zawodowych (lekarzy,

psychoterapeutów, bankowców, itd.).

►

Normy prawne są oparte na przepisach. W dziedzinie etyki tak

rozumianych precyzyjnych przepisów nie ma – choć są nakazy

i zakazy religijne o charakterze moralnym (dotyczą tylko osób

danego wyznania) oraz „kodeksy etyczne” organizacji i

zawodów (też mają ograniczony zakres).

►

Prawo na ogół nie dotyczy rzeczy przyszłych. Powinności

etyczne wiążą się także z kształtowaniem przyszłości i

skutkami takiego kształtowania

(„miłość przyszłego”

Fromma

ETYKA A PRAWO

►

Prawo współczesne w cywilizacji zachodniej w niewielkim stopniu

dotyczy obyczajowości (np. cudzołóstwo nie jest karane). Normy

moralne odnoszą się do obyczajowości w szerszym zakresie (zdrada

małżeńska będzie na ogół traktowana jako czyn niemoralny – brak

lojalności, oszustwo, naruszenie godności, poniżenie, itd.).

►

Prawo nie może żądać od ludzi rzeczy niemożliwych. Czy może tego

żądać etyka? W zasadzie nie, ale …

►

W odniesieniu do niektórych zawodów normy prawne są

niewystarczające i wymaga się tam kodeksów etycznych. Od

niedawna dotyczy to na przykład zawodu psychologa. Nakaz ten

dotyczy wielu korporacji zawodowych: lekarzy, aptekarzy,

pielęgniarek, położnych, weterynarzy, sędziów, prokuratorów, radców

prawnych, komorników sądowych, rzeczników patentowych, i innych.

W polskich przepisach na ten temat brak jednak spójności i

uporządkowanej terminologii.

►

Można wyróżnić – za L. Fullerem - moralność dążeń / aspiracji oraz

moralność obowiązku. W pierwszym przypadku celem jest dążenie do

życia godnego i do pełnego wykorzystania posiadanego potencjału. To

dążenie nie może być egzekwowane. Moralność obowiązku jest czymś

bardziej podstawowym, co egzekwowane być może i na ogół powinno.

ETYKA A PRAWO

(2)

►

Prawo zakłada przedawnienie, zatarcie winy i kary (choć nie w

odniesieniu do wszystkich przestępstw). Osąd moralny dotyczy

także odległej przeszłości i żadnego „zatarcia” tutaj nie ma.



Etyka wyznacza granice prawu; bez moralnej busoli prawo nie

będzie miało charakteru prospołecznego.



Etyka jest przed prawem także w tym sensie, że można (jeszcze)

nie naruszać prawa, a (już) być nieetycznym. Działania „na

pograniczu prawa” i w ramach luk prawnych są na ogół

postrzegane jako naganne etycznie, choć prawo nie jest tu jeszcze

naruszone.



Prawo zakłada egzekucję, sankcje karne za nieprzestrzeganie /

łamanie. Naruszanie norm etycznych również wywołuje pewne

skutki i restrykcje, jednak o innych – na ogół mniej dolegliwym i

mniej wymiernym - charakterze.



Normy moralne nie stanowią postawy do ich prawnego

egzekwowania – o ile nie jest naruszona jednocześnie norma

prawna.

ETYKA A PRAWO

(3)

►

Naruszanie prawa jest najczęściej jednocześnie naruszeniem etyki / moralności. Są

tu jednak pewne wyjątki:

(1) jeżeli prawo jest niemoralne, motywacja etyczna może a nawet powinna

prowadzić

do nieprzestrzegania prawa; dla przykładu, nieprzestrzeganie prawa III Rzeszy

(a co najmniej niektórych jego postanowień – na przykład ignorowanie nakazu

wydawania żydów w ręce gestapo było moralnym obowiązkiem ludzi

przyzwoitych;

(2) w niektórych sytuacjach / okolicznościach wartości etyczne mogą być uznane za

ważniejsze od norm prawnych (na przykład można ukraść chleb dla ratowania

życia,

o ile nie dotyczy to osoby będącej w równie skrajnej potrzebie); w świetle teologii

moralnej taki czyn nie jest grzechem; wartość, jaką jest ochrona życia, jest tu

ważniejsza od praworządności i ortodoksyjnie pojmowanej uczciwości.

►

Istnieje ryzyko nadużywania przez jednostki i grupy zasady nadrzędności moralności

nad prawem oraz tworzenia indywidualnych zbyt daleko idących usprawiedliwień dla

łamania prawa

(uchylam się od płacenia podatków – bo prawo podatkowe uznaję za

niesprawiedliwe, wywożę śmieci do lasu, bo jestem biedny, nie ubezpieczam

pracowników, bo moja firma jest dopiero „na rozruchu”, itd.).

ETYKA A PRAWO

(4)

►

Kontrowersyjne może być wzywanie do tzw. obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Może ono być zasadne, zwłaszcza w odniesieniu do tyranii, może też jednak być

nadużywane przez opozycję, dążącą do przejęcia władzy w sposób

niedemokratyczny.

►

Do pewnego stopnia podobne dylematy mogą występować w poszczególnych

organizacjach, na przykład w kwestii posłuszeństwa i lojalności wobec zarządu /

przełożonego, którego intencje i postępowanie rodzą istotne wątpliwości natury

prawnej i etycznej. Nie zawsze sytuacja jest „wyraźna”, jednoznaczna, nie zawsze

proste odwołanie się do prawa jest możliwe.

►

Prawo wewnętrzne, tworzone w organizacjach

(wewnętrzne akty normatywne)

powinno być etyczne – nie naruszać uniwersalnych norm moralnych, etyki

zarządzania / kierowania i etyk zawodowych. Potencjalne obszary kolizji i

konfliktów mogą występować w szczególności na tle:

- kolidowania orientacji na przychody i zysk z jakością i uczciwością, w tym także z

prawdziwością informacji dla interesariuszy;

- ilości i tempa pracy, agresywnej motywacji oraz wadliwych systemów ocen;

- nadmiernego ograniczania wolności / swobody działania kierowników i

pracowników;

- naruszania dóbr osobistych i prywatności;

- praktyk dyskryminacyjnych, wkomponowanych w regulaminy, procedury i

instrukcje.

ETYKA A ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

►

Zasady współżycia społecznego dotyczą poprawności,

sprawiedliwości i uczciwości w relacjach z innymi osobami.

►

Zasady współżycia społecznego stanowią element porządku

prawnego. Nie są jednak sankcjonowane ani egzekwowane.

Ich ewentualne naruszenie jest przedmiotem każdorazowego

jednostkowego badania przez sąd w kontekście danej sprawy i

towarzyszących jej okoliczności. Układem odniesienia są tu

pewne normy minimalne, ogólnie przyjęte w danym

społeczeństwie i w danym czasie. Nie jest to jednak pojęcie

precyzyjne.

►

Zasady współżycia społecznego wykazują istotne związki z

moralnością; można tu mówić o sprzężeniu zwrotnym.

Naruszenie zasad współżycia społecznego jest zazwyczaj

jednocześnie czynem niemoralnym.

ZWYCZAJE I OBYCZAJE A ETYKA BIZNESU

►

Zwyczaj – to wzorzec zachowania lub/i działania, charakterystyczny dla

określonej społeczności. Może być wrodzony i charakterystyczny dla

danego gatunku. Może też być nabyty, wyuczony w procesie socjalizacji.

Zwyczaje są charakterystyczne nie tylko dla ludzi, ale i dla innych

gatunków istot.

►

Obyczaj – to społeczne normy i zwyczaje, określające moralne standardy

zachowania grupy lub społeczeństwa. Obyczaj nie ogranicza się do norm

prawnych. Jest spoiwem społeczności, respektującej określone wartości.

►

Przykłady zwyczajów i obyczajów, przyjętych i oczekiwanych w biznesie:

- zawieranie i dotrzymywanie umów;

- uczciwe prowadzenie biznesu;

- szacunek dla klientów i partnerów biznesowych;

- wolna konkurencja;

- respektowanie prawa.

ZRÓŻNICOWANIE OBYCZAJÓW

►

Zwyczaje i obyczaje są wykształcane i zmieniane w toku historii. Mają

głównie charakter niepisany - choć mogą być opisane (niekoniecznie w

celach prawnych - na przykład przez etnografów).

►

Normy zwyczajowe mają charakter religijny, narodowy, regionalny lub

lokalny; w innych kulturach mogą być niezrozumiałe bądź źle

przyjmowane. Przykłady:

- opodatkowanie się na rzecz biednych w islamie

(zakat)

nie jest

praktykowane

przez wyznawców innych religii – choć w cywilizacji zachodniej podobną

funkcję pełnią podatki progresywne;

- całowanie kobiet w rękę, szeroko przyjęte w Polsce, jest odbierane jako

wysoce niestosowne w innych krajach (np. w Wielkiej Brytanii);

podobnie -

przepuszczanie kobiet przodem (w drzwiach, przy wejściu do windy,

itd.);

- „dowody wdzięczności” na rzecz lekarzy, przyjęte w Polsce, są w innych

kulturach jednoznacznie interpretowane jako korupcja;

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

I UNIWERSALNYCH

►

Normy obyczajowe mogą być w kolizji z normami prawnymi i uniwersalnymi

normami moralnymi.

►

Przykłady zachowań, przyjętych / akceptowanych w niektórych kulturach,

niezgodnych ze współczesnymi, uniwersalnymi normami:

- vendetta – krwawa zemsta za krzywdę, wyrządzoną członkowi rodu / klanu,

przyjęta na Korsyce i Sycylii do XX wieku włącznie;

- sadzanie na krę starych rodziców Eskimosów i puszczanie jej z prądem

oceanicznym (jeszcze do niedawna); podobnie - praktyki górali z Podhala (z

przeszłości), wywożących starych rodziców wozem w góry, skąd nie mieli

prawa powrotu);

- gładzenie dziewczynek we współczesnych Chinach tuż po urodzeniu

(głównie na wsiach) i powszechna zmowa milczenia, obejmująca także

przedstawicieli lokalnych władz;

- poślubianie 13 letnich dziewczynek w środowiskach romskich;

- poligamia mormonów;

- okrutne traktowanie psów na wsiach (całe życie na łańcuchu przy budzie).

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

I UNIWERSALNYCH

(2)

zabijanie córek i sióstr za seks przedmałżeński w niektórych krajach

islamskich; wcześniej – także w niektórych chrześcijańskich krajach

śródziemnomorskich;

- „dobrowolne” samospalenie wdów w Indiach (głównie na wsiach) –

sati;

normy zachowań

ludzi honoru (mafia kalabryjska

mafia sycylijska,

jakuza

), rażąco sprzeczne z normami uniwersalnymi;

- japońskie

keiretsu,

oznaczające niejednokrotnie usankcjonowane

zwyczajowo

praktyki monopolistyczne (choć z reguły nie ma tam zmowy cenowej);

- wysokie dodatki stażowe, kontynuowane w wielu polskich

organizacjach,

oznaczające praktyki dyskryminacyjne wobec ludzi młodych,

wykonujących te

same prace z taką samą (lub wyższą) efektywnością - za wynagrodzenie

znacznie niższe, niż otrzymują starsi wiekiem pracownicy.

O POTRZEBIE PRAGMATYZMU

►

Dość często dobre zasady i szlachetne zamiary ulegają ośmieszeniu lub

erozji z powodu przesady i nadgorliwości.

►

Przykładem może być korupcja, rozumiana także jako drobne prezenty

– jak to ma miejsce w Polsce. Kilka lat temu media nagłośniły fakt, że

rektor jednej z uczelni na Wybrzeżu przyjął, jako promotor, butelkę

brandy od swego magistranta po obronie pracy dyplomowej; prokurator

żądał kary 1,5 roku więzienia.

►

W USA drobne podarunki są zwyczajowo i prawnie zalegalizowane do

wartości 15 – 25 dolarów, zależnie od stanu (butelka przeciętnej brandy

mieści się w tej kwocie). W Hiszpanii „podarunki służbowe są

akceptowane jako część transakcji i używa się ich do cementowania

trwałych kontaktów”. Polskie służby dyplomatyczne informują też, że w

Grecji „należy unikać upominków zbyt skąpych i zbyt szczodrych” –

choć dodaje się, że prezent nie powinien sprawiać wrażenia dowodu

wdzięczności ani być związany z końcowym wynikiem transakcji; nie

powinien też być wręczany na pierwszym spotkaniu.

[Schroeder J. 2010].

Wykorzystana literatura

►

Łabieniec P.,

Etyka – etyka zawodowa – prawo”.

GoogleDokumenty

Prok2(10).p65

►

Piłat R.,

Czy obyczaje są stróżem moralności?

http://www.tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=2436

►

Reber A.S., Słownik psychologii. Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Warszawa 2002

►

Schroeder J.,

Zwyczaje w biznesie: Grecja. Zwyczaje w biznesie:

Hiszpania. http:// www.pcc.org.pl/index.php/pl/art.?id=718

Document Outline