Stress

Stres (stress)

• zespół reakcji organizmu na

zdarzenia, które zakłócają stan
jego równowagi i wystawiają na
próbę lub przekraczają jego
zdolność radzenia sobie.

Stresor (stressor)

• to zdarzenie bodźcowe wymagające

od organizmu pewnego rodzaju
reakcji adaptacyjnej — rowerzysta
skręca tuż przed twoim
samochodem, wykładowca zmienia
termin oddania pracy semestralnej
na wcześniejszy, zostajesz
poproszony o kandydowanie na
starostę roku.

stres ostry

• przejściowe stany pobudzenia,

mające zwykle jasno kreślony
początek i przebieg reakcji,
Przykładem stresu chronicznego
może być sytuacja, kiedy
przychodzisz na zajęcia i okazuje
się, że zaraz weźmiesz udział w
konkursie telewizyjnym na żywo?

stres chroniczny

• to stan trwającego pobudzenia,

rozciągniętego w czasie, w trakcie
którego żądania otoczenia są
postrzegane jako przekraczające
dostępne zasoby wewnętrzne i
zewnętrzne, niezbędne do radzenia sobie
z nimi.

• Przykładem stresu chronicznego może

być ciągła frustracja spowodowana
brakiem czasu na robienie wszystkich
rzeczy, które chciałbyś robić.

Fizjologiczna reakcja na

stres

Zwężają się naczynia krwionośne skóry, mięśni

szkieletowych, mózgu i narządów wewnętrznych.

Nasila się pocenie.

Skóra i owłosienie ciała wytwarzają gęsią skórkę.

Gruczoły nadnerczy pobudzają wydzielanie adrenaliny,

zwiększając poziom cukru we krwi, ciśnienie krwi i tempo

bicia serca.

Zwieracz odbytu zamyka się.

Zwieracz cewki moczowej zamyka się.
Zwężają się naczynia krwionośne skóry, mięśni

szkieletowych, mózgu i narządów wewnętrznych.

Rozszerzają się źrenice, zaś mięśnie rzęskowe soczewki

rozkurczają się, umożliwiając widzenie na dalszą odległość.

Rozszerzają się oskrzela.

Wzrasta częstość uderzeń i siła skurczów serca.

Zmniejsza się aktywność układu pokarmowego.

Wątroba uwalnia cukier do krwi.

Zmniejsza się działalność wydzielnicza trzustki.

Zmniejsza się wydzielanie płynów trawiennych.

Rozszerzają się naczynia krwionośne w zewnętrznych

narządach płciowych.

Pęcherz moczowy rozkurcza się.

Różnica reakcji na stres m

iędzy kobietami i mężczyznami

• Taylor i in. ( 2000) twierdzą, że kobiety nie

doświadczają reakcji „walcz albo uciekaj”,

• dowodzą, że stresory wywołują u kobiet

reakcję

„opiekuj się i bądź przyjazny”

(tend-

and-befriend response).

• W czasie stresu kobiety zapewniają

bezpieczeństwo swojemu potomstwu,

opiekując się nim; kobiety wykazują przyjazne

zachowania wobec innych członków swojej

grupy społecznej, co ma służyć temu samemu

celowi — redukcji niebezpieczeństwa

grożącego ich potomstwu.

Ogólny syndrom

adaptacyjny

(Selye, 1976a, 1976b).

• Reakcja na stresory została opisana przez Selyego składa

się ona trzech stadiów: reakcji alarmowej, stadium

odporności oraz stadium wyczerpania (Selye, 1976a,

1976b).

•

• Reakcja alarmowa

to krótki okres pobudzenia cielesnego,

w trakcie którego organizm przygotowuje się na

intensywną aktywność. Jeśli działanie stresora przedłuża

się, organizm wchodzi w

• stadium odporności

— stadium umiarkowanego

pobudzenia. Będąc w stadium odporności, organizm może

wytrzymać i oprzeć się dalszym osłabiającym,

wycieńczającym efektom przedłużającego się działania

stresora.

• stadium wyczerpania

, jeśli stresor jest wystarczająco

długotrwały i intensywny, zasoby organizmu wyczerpują

się.

Psychologiczne reakcje na

stres

• Ważne wydarzenia życiowe

Ważne zmiany sytuacji życiowej stanowią źródło stresu dla

wielu ludzi. Nawet zdarzenia uznawane za pożądane, takie

jak wygrana na loterii lub awans w pracy, mogą wymagać

wprowadzenia poważnych zmian do codziennych zwyczajów i

adaptacji do nowych wymagań.

• Wydarzenia traumatyczne

Zdarzenie, które ma charakter negatywny, ale także jest

niemożliwe do opanowania, nieprzewidywalne lub

wieloznaczne, jest szczególnie stresujące. Warunki te

spełnione są w szczególności przez przypadki wydarzeń

traumatycznych (traumatic eyents). Np. napaść, gwałt. itp..

• Stres chroniczny

związany z radzeniem sobie z lękiem o powtórne wystąpienie

stresu ostrego może wyzwalać większe zmiany niż sam

stres ostry. Badacze odkryli taki wzór reagowania u ludzi,

którzy cierpią na poważne choroby, takie jak nowotwory

(Andersen i in., 1994). Stres chroniczny związany z

radzeniem sobie z lękiem wynikającym z zdiagnozowania

raka oraz proces leczenia mogą pogarszać stan zdrowia

gwałtowniej, niż spowodowałaby b sama choroba.

Drobne kłopoty życiowe

Badanie ujawniło wyraźnie związek pomiędzy kłopotami

życia codziennego a problemami zdrowotnymi: im częstsze i

bardziej intensywne były codzienne kłopoty, tym gorszy był

stan zdrowia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego, osób

badanych (Lazarus, 1981;

Skala stresu studenckiego

•

Śmierć bliskiego członka rodziny

Śmierć bliskiego przyjaciela

Rozwód rodziców

Pobyt w więzieniu

Poważne zranienie lub choroba

Małżeństwo

Zwolnienie z pracy

Oblanie ważnego egzaminu

Zmiana stanu zdrowia członka

rodziny

Ciąża

Problemy seksualne

Poważna kłótnia z bliskim

przyjacielem

Zmiana sytuacji finansowej

Zmiana kierunku studiów

Problemy z rodzicami

Nowy chłopak lub dziewczyna

Zwiększone obciążenie nauką

Wybitne osobiste osiągnięcie

Pierwszy semestr na uczelni

Zmiana warunków mieszkaniowych

Poważna kłótnia z nauczycielem

Stopnie niższe niż oczekiwane

Zmiana zwyczajów związanych ze

snem

Zmiana aktywności społecznych

Zmiana zwyczajów związanych

zjedzeniem

Nieustanne kłopoty z samochodem

Zmiana liczby spotkań rodzinnych

Zbyt wiele opuszczonych zajęć

Zmiana uczelni

Opuszczenie więcej niż jednych zajęć

Małe wykroczenia drogowe

Skala stresu studenta

jest adaptacją

•

Skali Oceny Ponownego

Przystosowania Społecznego

Holmesa i Rahe’a

.

•

Każde wydarzenie jest oceniane pod

kątem wielkości wysiłku

koniecznego do przystosowania się,

jaki w rezultacie zmiany życiowej

musi włożyć dana osoba.

•

Osoby z wynikami 300 i wyższymi są

narażone na wysoki poziom ryzyka

dla zdrowia.

•

Osoby z wynikami pomiędzy 150 i

300 punktów są narażone z w 50%

na poważne pogorszenie stanu

zdrowia w ciągu dwóch lat.

•

Dla osób z wynikami poniżej 150

punktów ryzyko poważnej zmiany

stanu zdrowia ma się jak 1 : 3.

•

Oblicz swoją sumę jednostek zmiany

życiowej (LCU) trzy razy w ciągu

semestru, a następnie spróbuj

powiązać te wyniki z wszelkimi

zmianami stanie twojego zdrowia

Radzenie sobie ze

stresem

• Radzenie sobie (coping) to termin

odnoszący do procesów
postępowania z zewnętrznymi i

wewnętrznymi

wymaganiami,

postrzeganymi jako
wyczerpujące,

przekraczające

zasoby jednostki

(Lazarus i

Folkman, 1984)

Dwa etapy poznawczej

oceny wymogów sytuacji

• Richard Lazarus wyróżnił dwa etapy poznawczej oceny

wymogów sytuacji.

• Ocena pierwotna

obejmuje początkowe oszacowanie wagi

danego wyzwania.

• Ocena ta rozpoczyna się od pytań: „Co się dzieje?” oraz

„Czy to jest dla mnie rzecz dobra, stresująca, czy też

bez znaczenia?”. Jeśli odpowiedź na to d pytanie brzmi

„stresująca”, oceniasz potencjalny w stresora poprzez

określenie, czy wystąpiła szkoda lub jej wystąpienie

jest prawdopodobne, oraz czy wymagane jest jakieś

działanie

• Ocena wtórna

rozpoczyna się, kiedy zdecydujesz, że należy

coś zrobić,

• Dokonujesz oszacowania osobistych i społecznych zasobów

dostępnych przy radzeniu sobie ze stresującą sytuacją oraz

rozważasz konieczne opcje działań.

Ocena ta jest ponawiana w miarę wypróbowywania

różnych sposobów radzenia sobie: jeśli pierwsze

sposoby nie działają i stres utrzymuje się,

podejmowane są nowe działania, a ich skuteczność

także podlega ocenie.

Etapy procesu podejmowanie

decyzji oceny poznawczej

Etapy

Główne pytania

Ocena wyzwania

Czy istnieje poważne ryzyko, jeśli nie

zareaguję?

Poszukiwanie rozwiązań

Czy to rozwiązanie jest

akceptowalnym sposobem

radzenia sobie z tym wyzwaniem?

Czy dostatecznie rozważyłem inne

dostępne rozwiązania?

Ważenie pomysłów

Które rozwiązanie jest najlepsze? Czy

najlepsze rozwiązanie spełni

niezbędne warunki?

Zastanawianie się nad

zaangażowaniem

Czy powinienem zastosować

najlepsze rozwiązanie i pozwolić,

by inni o tym wiedzieli?

Kontynuacja działań mimo

negatywnej reakcji

zwrotnej

Czy istnieje poważne ryzyko, jeśli nie

zareaguję?

Czy istnieje poważne ryzyko, jeśli

zareaguję?

Strategie radzenia sobie

•

O wyborze strategii decyduje wybór

celu, tj. czy celem jest

• bezpośrednie zmierzenie się z

problemem

radzenie sobie

zorientowane na problem

• albo
• zmniejszenie dyskomfortu związanego

ze stresem

radzenie sobie

zorientowane na emocje

; Billings i

Moos, 1982; Lazarus i Folkman, 1984).

Strategie radzenia sobie

• RADZENIE SOBIE

ZORIENTOWANE NA PROBLEM

• Zmiana stresora lub relacji

jednostki ze stresorem,

poprzez bezpośrednie

działania i/lub działania

związane z rozwiązywaniem

problemu

• RADZENIE SOBIE

ZORIENTOWANE NA EMOCJE

• Zmiana siebie poprzez

działania poprawiające

samopoczucie, ale nie

zmieniające stresora.

• Walka

(niszczenie, usuwanie lub

osłabienie zagrożenia)

• Ucieczka

(zdystansowanie się od

zagrożenia)

• Poszukiwanie opcji związanych z

walką lub ucieczką

(negocjowanie,

targowanie się, kompromis)

• Zapobieganie stresowi w

przyszłości

(zwiększanie swojej

odporności lub zmniejszenia siły

przewidywanego stresu

• Działania zorientowane na

organizm

(używanie leków przeciw-

lękowych, relaksacja, biofeedback)

• Działania zorientowane poznawczo

(planowane odwrócenie się u od

stresu, fantazje, myślenie o sobie)

• Terapia

mająca na celu modyfikację

procesów świadomych i

nieświadomych, prowadzących do

dodatkowego niepokoju

Wsparcie społeczne jako

zasób

służący radzeniu sobie

• Wsparcie społeczne

(social support) to

termin opisujący zasoby, których dostarczają

inni ludzie komunikujący danej osobie, że jest

ona kochana, szanowana, że ktoś się o nią

troszczy i że jest powiązana z innymi ludźmi

siecią porozumienia oraz wzajemnych

zobowiązań.

• Oprócz tych form wsparcia emocjonalnego,

inni ludzie mogą dostarczać

• wsparcia materialnego (pieniędzy, środków

transportu, mieszkania) oraz

• wsparcia informacyjnego (porad, informacji,

osobistych informacji zwrotnych).

Formy wsparcia

• wsparcie emocjonalne

, (empatia,

zrozumienie)

• wsparcie materialne

(pieniądze,

środki transportu, mieszkanie) wsparcia

• informacyjnego

(porady, informacje,

osobiste informacje zwrotne).