Społeczno - kulturowy

przebieg procesów

wychowania i zachowania

Noelle

Kolejność prezentowanych

treści

1. Pojęcie wychowania
2. Proces wychowania
3. Zadania wychowania
4. Główne zadania

wychowawcze

5. Zasady wychowania
6. Metody wychowania
7. Style wychowania
8. Cele procesu wychowania
9. Środowiska wychowawcze
10. Bibliografia

Pojęcie wychowania

Wychowanie jest pojęciem wieloznacznym. W pedagogice
używa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach,
jednym z nich jest proces wychowania oznaczający rodzaj
działalności ludzkiej, polegającej na wywołaniu zmian w
osobowości człowieka. Proces wychowania to taki system
czynności wychowawców (nauczycieli, rodziców), który
umożliwia wychowankom zmienianie się w pożądanym
kierunku, czyli:

kształtowanie i przekształcanie wiedzy o świecie,
przekonaniach i postawach społecznych, moralnych,
estetycznych,
kształtowanie woli i charakteru
wszechstronne rozwijanie osobowości

W procesie wychowania wyodrębnia się (wg
Muszyńskiego) następujące etapy:

 wdrażanie wychowanków do pożądanych form
aktywności,
 rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do pożądanej
aktywności,


uświadamianie

wychowankom

znaczenia

aktywności,
 przyswajanie ocen i przekonań,
 zdobywanie przez wychowanków wiedzy o
następstwach działań

Proces wychowania

1.

podejście

subiektywistyczne

-

które

jest

reprezentowane przez Sośnickiego, mówi, że proces
wychowania to zmiany psychiczne i fizyczne, które
zachodzą w osobowości wychowanka. Te zmiany
świadczą o skuteczności wychowania.

2.

podejście

obiektywistyczne

–

przyjmują

socjologowie, reprezentant: Wroczyński mówi, że
proces wychowania to ciąg działań wychowawców
wobec wychowanków, które są ukierunkowane i
zaplanowane

a

są

to

zmiany

porządne

w

zachowaniach.

Proces wychowania

3.

Romana Miler krytykuje oba podejścia; są

jednostronne. Wprowadza własne, które rozpatruje na
dwóch płaszczyznach:



polityków



nauczycieli

Politycy wpływają na nauczycieli, oświatę i odwrotnie
(uchwalanie ustaw oświatowych, budżet, standardy
wykształcenia nauczycieli, określają pewne warunki,
które są brane pod uwagę przy selekcji nauczycieli).

Zadania wychowania

polega na wspomaganiu dzieci i młodzieży w ich

rozwoju fizycznym i psychicznym. Główną rolę pełni
tutaj opiekuńcza funkcja wychowania. Głównym
jego zadaniem jest ochrona wychowanka przed
wpływami, które mogą zakłócić jego normalny
rozwój, a także troska o to, aby rozwojowi temu
zapewnić naturalny przebieg. Wychowanek jest
podatny na wpływy z zewnątrz i zdolny do
kierowania własnym rozwojem. Należy chronić
dzieci i młodzież przed nadmiarem stresów,
zapewnić im poczucie bezpieczeństwa, dobre
samopoczucie i zdrowie psychiczne.

1) Wychowanie w aspekcie rozwojowym

(biologicznym)

Zadania wychowania

2) Wychowanie w aspekcie społecznym

polega na przystosowaniu wychowanka do warunków
i sytuacji, w jakich przyjdzie mu żyć i pracować.
Powinien on naśladować konstruktywne wzory
postępowania

swych

wychowawców

oraz

identyfikować się i stale pogłębiać swój emocjonalny
związek

z

nimi,

czyli

przyswajać

sobie

reprezentowany przez nich system wartości i norm
wysoko cenionych w społeczeństwie.

Zadania wychowania

3) Wychowanie w aspekcie kulturowym

polega na umożliwianiu dzieciom i młodzieży
przyswajania materialnego i duchowego dorobku
ludzkości. Należy dążyć do tego, by wychowankowie
nie tylko zdobyli wiedzę o życiu i świecie oraz
nauczyli się poprawnie myśleć, lecz również
wzbogacali wewnętrznie całą swoją osobowość.
Oprócz bezpośredniego przekazywania uczniom
dorobku kulturowego pokoleń należy dążyć do
wyzwalania u nich ciekawości i zainteresowania nim,
a tym samym do samodzielnego jego poznawania.

Zadania wychowania

4) Wychowanie w aspekcie religijnym

zakłada, że człowiek wymaga wsparcia nie tylko ze
strony natury, społeczeństwa i kultury, lecz także ze
strony religii. Umożliwia ona odpowiedź na problemy
egzystencjalne, przed jakimi staje człowiek, a tym
samych pomaga w chwilach rozczarowań, porażek,
samotności, łagodzi lęk przed śmiercią. Wychowanie
w

aspekcie

religijnym

jest

w

szczególności

wprowadzeniem

dzieci

w

życie

wartościowe,

zapewniające poczucie bezpieczeństwa i znalezienie
sensu własnej egzystencji.

Główne zadania

wychowawcze

1. Rozwijanie postaw zamiłowania do pracy:



dokładne

uświadomienie

uczniom

roli

podejmowanej przez nich pracy,



powierzanie uczniom do wykonania konkretnych

zadań

na

miarę

ich

rozwoju

fizycznego

i

intelektualnego,



ciągłe zwracanie uwagi na przebieg pracy uczniów,

troska o przezwyciężanie zmęczenia, znużenia i
monotonii pracy,



budzenie u uczniów silnej motywacji, wiary we

własne możliwości

Główne zadania

wychowawcze

2. Rozwijanie takich cech osobowości jak:

 dokładność w planowaniu pracy i nawyku
wykonywania jej zgodnie z planem,



wyobraźni przestrzennej,

 gotowości do spostrzegania niezbędnych zjawisk
dla regulacji własnej działalności,
 specyficznych właściwości pamięci dla danej pracy,
 operacji myślowych np. porównania, analizy,
syntezy,

Główne zadania

wychowawcze

3. Rozwijanie cech woli i charakteru, w tym:



wytrwałości w dążeniu do celu,



postaw zdyscyplinowania,



poczucia obowiązku za powierzoną pracę i

materiały,



postaw wzajemnego poszanowania w grupie

umiejętności podejmowania i akceptacji wspólnych
decyzji

Zasady wychowania

1) Wspomaganie

wychowanka

do

konstruktywnych

zachowań należy rozpocząć od odwoływania się do tych
motywów, które on aktualnie posiada lub też od
wzbudzania tych motywów, do których przeżycia jest
aktualnie zdolny.

2) Wspomaganie wychowanka do aktywności musi polegać

na równoległym uwarunkowaniu, z punktu widzenia jego
motywów,

zachowań

konstruktywnych,

przy

jednoczesnym czynieniu nieatrakcyjnymi zachowań
destrukcyjnych.

3) W

procesie

wspomagania

wychowanka

do

konstruktywnych form aktywności należy starać się, aby
zachowania zalecane dla niego były atrakcyjne z punktu
widzenia możliwie najsilniejszych i najatrakcyjniejszych
motywów.

Zasady wychowania

4) Proces wychowania powinien polegać na stopniowym

wdrażaniu dzieci i młodzieży do aktywności w możliwie
najbardziej różnorodnych, coraz bardziej złożonych
sytuacjach ściśle związanych z aktualnymi problemami
życia społecznego.

5) Wszelkie oddziaływania werbalne w procesie wychowania

muszą dokładnie nawiązywać do poziomu motywacji i
doświadczeń oraz przeżyć, które towarzyszą jego
aktualnej aktywności.

6) Wychowawca

wspomagający

wychowanków

do

konstruktywnej aktywności musi występować wobec nich
jako osoba życzliwa, powinien unikać wywoływania swoją
osobą trwałych uczuć zagrożenia.

Metody wychowania

Metody

wychowania

–

pomagają

współczesnym osobom zaangażowanym w
proces wychowania odnaleźć się w trudnych
aspektach

dotyczących

wielości

nurtów

wychowania.

Metody wychowania

Zadaniem

teorii

wychowania

jest

tworzenie,

rekonstrukcja, przetwarzanie tak treści, metod, kształtów
wychowania, aby potrafiły się one wpasować w ówczesny
kształt i model świata. Staje się więc niezbędne ciągłe
poszukiwanie najlepszych i jak najbardziej aktualnych
rozwiązań dotyczących wychowania i kształtowania
jednostki. Teoria wychowania to dział, którego treścią i
celem jest człowiek (podmiot), treścią jest wychowanie
(przedmiot), metodą – sposób wytwarzania odpowiednich
postaw, cech, nawyków w młodym lub dorosłym
człowieku. Możemy zatem powiedzieć, ze istotą
wychowania jest całokształt związany z formowaniem i
dopasowaniem nas samych do aktualnych i przyszłych
modeli dobrze wychowanego człowieka (w pełnym tego
słowa znaczeniu - moralnie, fizycznie, społecznie,
emocjonalnie, umysłowo).

Style wychowania

Autorytarny:
- dominacja wychowawcy,
- podporządkowanie wychowanka,
- wychowanie zazwyczaj jednoznacznie restrykcyjne
- metody bezpośrednie: nagrody, kary

Partnerski:
- samodzielne kształtowanie sytuacji wychowawczych
- pozostawiona swoboda i niezależność dziecku
- interwencja tylko w sytuacjach kryzysowych
- wychowanie poprzez życiowe sytuacje

Style wychowania

Demokratyczny:
- współkreowanie wychowanka
- wychowawca uczestniczy w życiu wychowanka
-

metody

pośrednie:

oddziaływanie

poprzez

naśladownictwo

Cele procesu wychowania

Cel wychowania to taki stan rzeczy, którego

osiągnięcie jest postulowane. Wyróżnia się 2 grupy

zabiegów przy ustalaniu celów:
1)możemy określać tzw. cele ostateczne i etapowe –

będziemy projektować rzeczywistość (jego przyszłą

osobowość) i takie podejście jest charakterystyczne

dla pedagogiki urabiającej.

2) cele rozwojowe - to takie cele, które na danym

etapie

rozwoju

dziecka

możemy

osiągnąć,

charakterystyczne dla pedagogiki, która kładzie

nacisk na swobodny rozwój dziecka.

W praktyce oscylujemy między 1 a 2.

Cele procesu wychowania

Rodzice i nauczyciele powinni pamiętać, że
najważniejsze jest wspieranie rozwoju ucznia, i
osiąganie takich celów jak: cele moralne, psychiczne,
dobro, prawda, miłość, więc głównym celem
wychowania, będzie doprowadzenie do takiego etapu
rozwoju jednostki, aby był on szczytem jego
potencjalnych możliwości, z którymi się już urodził.
Dlatego też należy szczególną uwagę zwracać na
sposób realizacji tych celów, na ustalanie norm i reguł
razem z uczniem. Wychowanie powinno opierać się
na pozytywnych interakcjach ucznia z nauczycielem.
Nauczyciel - wychowawca powinien, więc umieć
stwarzać dobrą sytuację rozwojową dla dziecka, ale
przede wszystkim samemu świecić przykładem.

Cele procesu wychowania

Proces wychowania nie zależy tylko od samego
nauczyciela czy ucznia. Dziecko przebywa przecież w
świecie gdzie początkowo, każdy nawet najmniejszy
bodziec jest dla niego jakimś doświadczeniem. Do nas
należy zadanie, aby nauczył się je rozróżniać i
przyjmować tylko te, o pozytywnym wpływie. W takiej
sytuacji potrzebne jest równomierne wychowanie
zarówno przez nauczyciela, ale też w każdym innym
środowisku, w jakim znajduje się dziecko.

Środowiska wychowawcze

Rodzina - jako podstawowa naturalna grupa, do
której przynależy dziecko, spełnia też w pierwszej
kolejności zadania, jakie stawia jej wychowanie.
Realizuje

pierwszoplanową

funkcję,

jaką

jest

niewątpliwie funkcja socjalizacyjna: przekazywanie
języka, wzorów kulturowych, norm moralnych i
obyczajowych. Czuwa też nad prawidłowym rozwojem
fizycznym i psychicznym dzieci. Czasami jednak, z
racji swojej dysfunkcji jak na przykład: rodzina
niepełna, rozbita, zrekonstruowana czy patologiczna,
może wpływać ujemnie, na proces wychowania.

Środowiska wychowawcze

Grupa rówieśnicza - jako niewielka grupa, o
poczuciu odrębności i bliskich, bezpośrednich
kontaktach. Także tam następuje proces socjalizacji, a
raczej sprawdzanie nabytych już w rodzinie cech,
wartości i norm. Grupy takie wpływają na swoich
członków pozytywnie, poprzez wspólne realizowanie i
organizowanie

celów,

struktury,

spoistości

i

przywództwa w tej grupie, które są wynikiem
wzajemnych oddziaływań i kontaktów. Spełniają one
potrzeby psychiczno - społeczne dzieci i młodzieży,
poprzez wspólne kontakty, wzajemną naukę i
wychowanie, rozmowy i dyskusje.

Bibliografia

1.

Red. B.Suchodolski. Pedagogika, t.1 i 2, wyd.PWN

2.

Pedagogika. pod red.: M. Godlewskiego, ST.

Krawcewicza, T. Wujka, PWN Warszawa 1974.

3.

Pedagogika. pod red.: Bogusława Minerskiego,

Bogusława Śliwerskiego, Leksykon, PWN Warszawa
2000

Dziękujemy za uwagę