Metody badawcze w

Metody badawcze w

psychologii klinicznej

psychologii klinicznej

Wykład 6

kurs 017; 2005/2006

Metody badawcze

psychologii klinicznej

Metoda naukowa

Metoda naukowa

•

Nauka jest poszukiwaniem

usystematyzowanej wiedzy poprzez

obserwację

– Nauka to zarówno metoda jak i cel

•

Naukowe teorie muszą być

– Wyrażone jasno i precyzyjnie
– Testowalne (umożliwiające ich obalenie)

•

Testowanie hipotez musi być możliwe do

powtórzenia przez innych naukowców

Badania wyników

Badania wyników

psychoterapii

psychoterapii

•

Jednym z najważniejszych zastosowań

metody eksperymentalnej

są badania nad

skutecznościa terapii

zaburzeń

psychicznych

•

W

badaniach skuteczności

(outcome

studies) porównuje się skutki danego
podejścia terapeutycznego (biologicznego
lub psychologicznego – metody
psychoterapii) z innym rodzajem terapii lub
brakiem terapii

Metody badawcze stosowane

Metody badawcze stosowane

w psychopatologii

w psychopatologii

•

Studium przypadku (case study)

zawiera historyczne i biograficzne

informacje pojedynczego przypadku

•

Studia przypadku są używane, by:

– Zagwarantować szczegółowy opis

rzadkiego przypadku

– Obalić przypuszczenie o powszechności

określonej propozycji teoretycznej

– Stworzyć nowe hipotezy badawcze

Eksperymenty naukowe

Eksperymenty naukowe

•

Czynniki, które występując obok
zmiennej niezależnej, mogą wywoływać
efekt eksperymentalny, nazywamy

zmiennymi zakłócającymi

(confounds)

•

Aby

wyeliminować zakłócenia

stosujemy procedury kontrolne, z
których najbardziej typową jest
wprowadzenie

grupy kontrolnej

Eksperymenty naukowe

Eksperymenty naukowe

•

Zmienne zakłócające w badaniach
eksperymentalnych

– Brak randomizacji
– Stronniczość eksperymentatora

(experimenter bias)

– Stronniczość podmiotu (subject bias)
– Wskazówki co do wymogów

eksperymentalnych (demand
characteristics)

Trafność zewnętrzna

Trafność zewnętrzna

•

Trafność zewnętrzna

odnosi się do

stopnia, w jakim wyniki
eksperymentu mogą być uogólnione
na warunki pozaeksperymentalne

– Wyniki z laboratorium mogą się

sprawdzać w warunkach naturalnych

– Wyniki badań na zwierzętach mogą się

sprawdzać w badaniach na ludziach

Wnioskowanie

Wnioskowanie

statystyczne

statystyczne

•

Wnioskowanie statystyczne jest
związane z procedurami
matematycznymi, które
rozstrzygają czy wyniki badania są
znaczące czy raczej tylko
przypadkowe

Efekt placebo

Efekt placebo

•

Efekt placebo odzwierciedla efekty terapii,
które są rezultatem oczekiwań osoby a nie
rezultatem leczenia

– Efekt placebo może spowodować istotna zmianę w

stanie pacjenta, która utrzyma się przez jakiś czas

•

Double blind procedures (podwójnie ślepe
procedury)

– ani uczestnik eksperymentu ani osoba prowadząca

nie wiedzą, do której grupy należy uczestnik; osoba
uczestnik ma wierzyć, że jest poddawany leczeniu

Eksperymenty naturalne

Eksperymenty naturalne

•

Eksperymenty naturalne polegają na

obserwacji skutków działania

niecodziennych zjawisk naturalnych

– podobnie jak studia przypadków

dokumentują rzeczywiste zdarzenia bez

sztuczności w przeciwieństwie do

eksperymentów laboratoryjnych

– znany jest główny czynnik powodujący

określony skutek

– nie dokonuje się nieetycznych manipulacji

Badania porównawcze

Badania porównawcze

•

Badania porównawcze (comparatative
studies) – przeciwstawienie dwóch lub więcej
grup

•

Zwykle celem jest sprawdzenie czym różnią
się osoby z jakimś objawem lub zaburzeniem
od osób z innym rodzajem zaburzenia (np.
porównanie osób dorosłych cierpiących na
depresję lub niektóre zaburzenia osobowości
– stwierdzono, że te pierwsze były częściej
wykorzystywane w dzieciństwie)

Badania korelacyjne

Badania korelacyjne

•

Badania korelacyjne dotyczą związku

pomiędzy dwiema (lub więcej) zmiennymi

•

Zmienne są badane w ich postaci zastanej

(bez eksperymentalnej manipulacji)

•

Badania korelacyjne mają na celu określenie

siły i kierunku

związku

pomiędzy zmiennymi

–

Przykład: związek pomiędzy stresem i wagą ciała

•

Siłę

związku

(relationship) pomiędzy dwiema

zmiennymi wyraża się przez współczynnik

korelacji

Badania korelacyjne

Badania korelacyjne

•

Główną wadą podejścia korelacyjnego
jest to, że silna korelacja nie oznacza
odkrycia przyczyny
- przykład: ujemna korelacja między
przyjemnymi zdarzeniami a depresją

•

Najczęściej badania korelacyjne
dostarczają wskazówek do dalszego
postępowania badawczego

Problem przyczynowości w

Problem przyczynowości w

badaniu korelacji

badaniu korelacji

•

Problem kierunkowości

: nie można

określić kierunku zależności na
podstawie współczynnika korelacji

– Korelacja nie zakłada wynikania

Badania epidemiologiczne

Badania epidemiologiczne

•

Epidemiologia

to badanie częstotliwości i rozkładu

zaburzenia w populacji

– Rozpowszechnienie

lub częstość występowania

(prevalence), to stosunek liczby osób, u których
występuje zaburzenie do liczebności całej populacji

– Zachorowalność

(incidence) odnosi się do liczby

nowych przypadków, które pojawiły się w
określonym czasie

– Czynniki ryzyka są warunkami, które zwiększają

prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się
zaburzenia

Badania epidemiologiczne

Badania epidemiologiczne

•

Najczęściej cytowane badania
epidemiologiczne
- Badanie Skupisk Epidemiologicznych
(Epidemiological Catchment Area,

ECA

;

Robins i in., 1984)
- Krajowe Badanie Współwystępowania
Zaburzeń (National Comorbidity Study,

NCS

; Kessler i in., 1994)

W

W

ystępowanie zaburzeń psychicznych w ciągu

ystępowanie zaburzeń psychicznych w ciągu

źycia (%)

źycia (%)

(

(

life-time prevalence

life-time prevalence

)

)

•

Zaburzenia

New Haven Baltimore

St.Louis

•

(N=3,038) (N=3,481)

(N= 3,004)

•

____________________________________________________________________

•

Dowolne zaburzenie

28, 8

38, 0

31, 0

•

Uzależnienia 15, 0

17, 0

18, 1

•

Alkohol

11, 5

13, 7

15, 7

•

Narkotyki 5, 8

5, 6

5, 5

•

Schizofrenia

1, 9

1, 6

1, 0

•

Zaburzenia afektywne 9, 5

6, 1

8, 0

•

Epizod depresji klin.

6, 7

3, 7

3, 5

•

Zaburzenia lękowe

•

(d. nerwice) 10, 4

25, 1

11, 1

•

Anorexia

0,0

0,1

0, 1

•

Antyspołeczna

•

osobowość

2, 1

2, 6

3, 3

•

Poznawcze upośle-

•

dzenie (ciężkie)

1, 3

1, 3

1, 0

•

_____________________________________________

•

(Robbins, Helzer, Weissman i in, 1984

Metody badawcze

psychologii klinicznej

Metoda naukowa

Metoda naukowa

•

Nauka jest poszukiwaniem

usystematyzowanej wiedzy poprzez

obserwację

– Nauka to zarówno metoda jak i cel

•

Naukowe teorie muszą być

– Wyrażone jasno i precyzyjnie
– Testowalne (umożliwiające ich obalenie)

•

Testowanie hipotez musi być możliwe do

powtórzenia przez innych naukowców

Badania wyników

Badania wyników

psychoterapii

psychoterapii

•

Jednym z najważniejszych zastosowań

metody eksperymentalnej

są badania nad

skutecznościa terapii

zaburzeń

psychicznych

•

W

badaniach skuteczności

(outcome

studies) porównuje się skutki danego
podejścia terapeutycznego (biologicznego
lub psychologicznego – metody
psychoterapii) z innym rodzajem terapii lub
brakiem terapii

Metody badawcze stosowane

Metody badawcze stosowane

w psychopatologii

w psychopatologii

•

Studium przypadku (case study)

zawiera historyczne i biograficzne

informacje pojedynczego przypadku

•

Studia przypadku są używane, by:

– Zagwarantować szczegółowy opis

rzadkiego przypadku

– Obalić przypuszczenie o powszechności

określonej propozycji teoretycznej

– Stworzyć nowe hipotezy badawcze

Eksperymenty naukowe

Eksperymenty naukowe

•

Czynniki, które występując obok
zmiennej niezależnej, mogą wywoływać
efekt eksperymentalny, nazywamy

zmiennymi zakłócającymi

(confounds)

•

Aby

wyeliminować zakłócenia

stosujemy procedury kontrolne, z
których najbardziej typową jest
wprowadzenie

grupy kontrolnej

Eksperymenty naukowe

Eksperymenty naukowe

•

Zmienne zakłócające w badaniach
eksperymentalnych

– Brak randomizacji
– Stronniczość eksperymentatora

(experimenter bias)

– Stronniczość podmiotu (subject bias)
– Wskazówki co do wymogów

eksperymentalnych (demand
characteristics)

Trafność zewnętrzna

Trafność zewnętrzna

•

Trafność zewnętrzna

odnosi się do

stopnia, w jakim wyniki
eksperymentu mogą być uogólnione
na warunki pozaeksperymentalne

– Wyniki z laboratorium mogą się

sprawdzać w warunkach naturalnych

– Wyniki badań na zwierzętach mogą się

sprawdzać w badaniach na ludziach

Wnioskowanie

Wnioskowanie

statystyczne

statystyczne

•

Wnioskowanie statystyczne jest
związane z procedurami
matematycznymi, które
rozstrzygają czy wyniki badania są
znaczące czy raczej tylko
przypadkowe

Efekt placebo

Efekt placebo

•

Efekt placebo odzwierciedla efekty terapii,
które są rezultatem oczekiwań osoby a nie
rezultatem leczenia

– Efekt placebo może spowodować istotna zmianę w

stanie pacjenta, która utrzyma się przez jakiś czas

•

Double blind procedures (podwójnie ślepe
procedury)

– ani uczestnik eksperymentu ani osoba prowadząca

nie wiedzą, do której grupy należy uczestnik; osoba
uczestnik ma wierzyć, że jest poddawany leczeniu

Eksperymenty naturalne

Eksperymenty naturalne

•

Eksperymenty naturalne polegają na

obserwacji skutków działania

niecodziennych zjawisk naturalnych

– podobnie jak studia przypadków

dokumentują rzeczywiste zdarzenia bez

sztuczności w przeciwieństwie do

eksperymentów laboratoryjnych

– znany jest główny czynnik powodujący

określony skutek

– nie dokonuje się nieetycznych manipulacji

Badania porównawcze

Badania porównawcze

•

Badania porównawcze (comparatative
studies) – przeciwstawienie dwóch lub więcej
grup

•

Zwykle celem jest sprawdzenie czym różnią
się osoby z jakimś objawem lub zaburzeniem
od osób z innym rodzajem zaburzenia (np.
porównanie osób dorosłych cierpiących na
depresję lub niektóre zaburzenia osobowości
– stwierdzono, że te pierwsze były częściej
wykorzystywane w dzieciństwie)

Badania korelacyjne

Badania korelacyjne

•

Badania korelacyjne dotyczą związku

pomiędzy dwiema (lub więcej) zmiennymi

•

Zmienne są badane w ich postaci zastanej

(bez eksperymentalnej manipulacji)

•

Badania korelacyjne mają na celu określenie

siły i kierunku

związku

pomiędzy zmiennymi

–

Przykład: związek pomiędzy stresem i wagą ciała

•

Siłę

związku

(relationship) pomiędzy dwiema

zmiennymi wyraża się przez współczynnik

korelacji

Badania korelacyjne

Badania korelacyjne

•

Główną wadą podejścia korelacyjnego
jest to, że silna korelacja nie oznacza
odkrycia przyczyny
- przykład: ujemna korelacja między
przyjemnymi zdarzeniami a depresją

•

Najczęściej badania korelacyjne
dostarczają wskazówek do dalszego
postępowania badawczego

Problem przyczynowości w

Problem przyczynowości w

badaniu korelacji

badaniu korelacji

•

Problem kierunkowości

: nie można

określić kierunku zależności na
podstawie współczynnika korelacji

– Korelacja nie zakłada wynikania

Badania epidemiologiczne

Badania epidemiologiczne

•

Epidemiologia

to badanie częstotliwości i rozkładu

zaburzenia w populacji

– Rozpowszechnienie

lub częstość występowania

(prevalence), to stosunek liczby osób, u których
występuje zaburzenie do liczebności całej populacji

– Zachorowalność

(incidence) odnosi się do liczby

nowych przypadków, które pojawiły się w
określonym czasie

– Czynniki ryzyka są warunkami, które zwiększają

prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się
zaburzenia

Badania epidemiologiczne

Badania epidemiologiczne

•

Najczęściej cytowane badania
epidemiologiczne
- Badanie Skupisk Epidemiologicznych
(Epidemiological Catchment Area,

ECA

;

Robins i in., 1984)
- Krajowe Badanie Współwystępowania
Zaburzeń (National Comorbidity Study,

NCS

; Kessler i in., 1994)

W

W

ystępowanie zaburzeń psychicznych w ciągu

ystępowanie zaburzeń psychicznych w ciągu

źycia (%)

źycia (%)

(

(

life-time prevalence

life-time prevalence

)

)

•

Zaburzenia

New Haven Baltimore

St.Louis

•

(N=3,038) (N=3,481)

(N= 3,004)

•

____________________________________________________________________

•

Dowolne zaburzenie

28, 8

38, 0

31, 0

•

Uzależnienia 15, 0

17, 0

18, 1

•

Alkohol

11, 5

13, 7

15, 7

•

Narkotyki 5, 8

5, 6

5, 5

•

Schizofrenia

1, 9

1, 6

1, 0

•

Zaburzenia afektywne 9, 5

6, 1

8, 0

•

Epizod depresji klin.

6, 7

3, 7

3, 5

•

Zaburzenia lękowe

•

(d. nerwice) 10, 4

25, 1

11, 1

•

Anorexia

0,0

0,1

0, 1

•

Antyspołeczna

•

osobowość

2, 1

2, 6

3, 3

•

Poznawcze upośle-

•

dzenie (ciężkie)

1, 3

1, 3

1, 0

•

_____________________________________________

•

(Robbins, Helzer, Weissman i in, 1984