Podstawy

Podstawy

parazytologii

parazytologii



parazytologia jest nauką o pasożytach; w wąskim

parazytologia jest nauką o pasożytach; w wąskim

znaczeniu obejmuje zwierzęta pasożytnicze, czasami

znaczeniu obejmuje zwierzęta pasożytnicze, czasami

także grzyby

także grzyby



nazwa pasożyt (

nazwa pasożyt (

parasitus

parasitus

) pochodzi od greckiego

) pochodzi od greckiego

parasitos

parasitos

– współbiesiadnik, darmozjad

– współbiesiadnik, darmozjad



pasożytnictwo jest interakcją antagonistyczną – w

pasożytnictwo jest interakcją antagonistyczną – w

której osobniki jednego gatunku (pasożyt)

której osobniki jednego gatunku (pasożyt)

wykorzystują osobniki innego gatunku (żywiciel) jako

wykorzystują osobniki innego gatunku (żywiciel) jako

źródło pokarmu i często jako środowisko życia,

źródło pokarmu i często jako środowisko życia,

wyrządzając tej populacji szkody

wyrządzając tej populacji szkody



chorobotwórczość jest zasadniczą (z punktu widzenia

chorobotwórczość jest zasadniczą (z punktu widzenia

medycyny) cechą pasożytnictwa

medycyny) cechą pasożytnictwa



od drapieżnictwa pasożytnictwo różni się trwałością

od drapieżnictwa pasożytnictwo różni się trwałością

związku, stosunkiem wielkości pasożyta do żywiciela i

związku, stosunkiem wielkości pasożyta do żywiciela i

stąd zwykle brakiem bezpośredniego zagrożenia życia

stąd zwykle brakiem bezpośredniego zagrożenia życia

żywiciela, a także większą rozrodczością pasożyta od

żywiciela, a także większą rozrodczością pasożyta od

żywiciela, w przeciwieństwie do mniejszej – drapieżcy

żywiciela, w przeciwieństwie do mniejszej – drapieżcy

w porównaniu ze zdobyczą (ofiarą).

w porównaniu ze zdobyczą (ofiarą).

WSPÓŁZALEŻNOŚCI (INTERAKCJE)

WSPÓŁZALEŻNOŚCI (INTERAKCJE)

ORGANIZMÓW W BIOCENOZIE

ORGANIZMÓW W BIOCENOZIE

WSPÓŁZALEŻNOŚĆ WEWNĄTRZGATUNKOWA

WSPÓŁZALEŻNOŚĆ WEWNĄTRZGATUNKOWA

antagonizm

antagonizm

protekcjonizm

protekcjonizm



samozatrucie

samozatrucie

(autointoksykacja)

(autointoksykacja)



kooperacja: -

kooperacja: -

związana z rozrodem

związana z rozrodem

- nie związana z

- nie związana z

rozrodem

rozrodem



konkurencja:

konkurencja:

przestrzenna

przestrzenna

czasowa

czasowa

rozrodcza

rozrodcza



eksploatacja:

eksploatacja:

kanibalizm

kanibalizm

WSPÓŁZALEŻNOŚĆ (INTERAKCJA)

WSPÓŁZALEŻNOŚĆ (INTERAKCJA)

MIĘDZYGATUNKOWA

MIĘDZYGATUNKOWA

TYPY ODDZIAŁYWANIA

TYPY ODDZIAŁYWANIA

WYNIK ODDZIAŁYWANIA

WYNIK ODDZIAŁYWANIA

PRZYKŁADY

PRZYKŁADY

NEUTRALIZM

NEUTRALIZM

KOEGZYSTENCJA

KOEGZYSTENCJA

Brak wzajemnego

Brak wzajemnego

oddziaływania

oddziaływania

drapieżniki - rośliny

drapieżniki - rośliny

SAPROBIOZA

SAPROBIOZA

odżywianie

odżywianie

szczątkami

szczątkami

ANTAGONIZM

ANTAGONIZM

AMENSALIZM

AMENSALIZM

(ANTYBIOZA)

(ANTYBIOZA)

Hamowanie wzrostu jednego

Hamowanie wzrostu jednego

gatunku przez wytwory

gatunku przez wytwory

przemiany materii drugiego

przemiany materii drugiego

gatunku

gatunku

pleśnie - bakterie

pleśnie - bakterie

KONKURENCJA

KONKURENCJA

Eliminowanie lub ograniczenie

Eliminowanie lub ograniczenie

występowania jednej populacji

występowania jednej populacji

przez drugą

przez drugą

Paramaecium

Paramaecium

caudatum – P.

caudatum – P.

aurellia

aurellia

EKSPLOATACJA

EKSPLOATACJA



ROŚLINOŻERNOŚĆ

ROŚLINOŻERNOŚĆ



DRAPIEŻNICTWO

DRAPIEŻNICTWO



PASOŻYTNICTWO

PASOŻYTNICTWO

Roślinożercy żyją kosztem

Roślinożercy żyją kosztem

roślin

roślin

krowa - rośliny

krowa - rośliny

Drapieżnik żyje kosztem ofiary

Drapieżnik żyje kosztem ofiary

– ograniczenie populacji ofiary

– ograniczenie populacji ofiary

wilk – ssaki

wilk – ssaki

roślinożerne

roślinożerne

Pasożyt żyje kosztem

Pasożyt żyje kosztem

gospodarza i osłabia go –

gospodarza i osłabia go –

ograniczenie populacji

ograniczenie populacji

żywiciela

żywiciela

Plasmodium

Plasmodium

spp. -

spp. -

człowiek

człowiek

PROTEKCJONIZ

PROTEKCJONIZ

M

M

KOMENSALIZM

KOMENSALIZM

Współżycie przynosi korzyść

Współżycie przynosi korzyść

jednemu gatunkowi, nie

jednemu gatunkowi, nie

szkodząc drugiemu

szkodząc drugiemu

Entamoeba coli

Entamoeba coli

-

-

człowiek

człowiek

MUTUALIZM

MUTUALIZM

Współżycie jest nieodzowne

Współżycie jest nieodzowne

dla obu gatunków (obustronne

dla obu gatunków (obustronne

korzyści)

korzyści)

termity - wiciowce

termity - wiciowce

PROTOKOOPERACJA

PROTOKOOPERACJA

Współżycie jest korzystne, ale

Współżycie jest korzystne, ale

nie jest niezbędne dla obu

nie jest niezbędne dla obu

gatunków

gatunków

jamochłony - kraby

jamochłony - kraby

Klasyfikacja pasożytów

Klasyfikacja pasożytów

PASOŻYT

PASOŻYT

PRZYKŁADY

PRZYKŁADY

BEZWZGLĘDNY

BEZWZGLĘDNY

Pasożytnictwo jest konieczne do

Pasożytnictwo jest konieczne do

zakończenia okresu (okresów)

zakończenia okresu (okresów)

rozwoju osobniczego

rozwoju osobniczego

zarodziec,

zarodziec,

bruzdogłowiec,

bruzdogłowiec,

włosień

włosień

WZGLĘDNY

WZGLĘDNY

Może się również rozwijać bez

Może się również rozwijać bez

styczności z żywicielem

styczności z żywicielem

węgorek

węgorek

STAŁY

STAŁY

Prowadzi pasożytniczy tryb życia w

Prowadzi pasożytniczy tryb życia w

ciągu całego okresu rozwoju

ciągu całego okresu rozwoju

osobniczego

osobniczego

świdrowiec

świdrowiec

włosień

włosień

OKRESOWY

OKRESOWY

Związany z żywicielem tylko w

Związany z żywicielem tylko w

pewnym okresie lub okresach

pewnym okresie lub okresach

rozwoju

rozwoju

tęgoryjec

tęgoryjec

CZASOWY

CZASOWY

Styka się jednorazowo lub

Styka się jednorazowo lub

wielokrotnie z żywicielem na krótko

wielokrotnie z żywicielem na krótko

pchła, komar,

pchła, komar,

pijawka

pijawka

MONOKSENICZNY

MONOKSENICZNY

Jeden gatunek żywiciela niezbędny

Jeden gatunek żywiciela niezbędny

do zamknięcia cyklu rozwojowego

do zamknięcia cyklu rozwojowego

rzęsistek

rzęsistek

pochwowy

pochwowy

owsik

owsik

POLIKSENICZNY

POLIKSENICZNY

(HETEROKSENICZN

(HETEROKSENICZN

Y)

Y)

Kilka gatunków żywiciela

Kilka gatunków żywiciela

toksoplazma

toksoplazma

włosień

włosień

ORGANIZM

ORGANIZM

AMFIZOICZNY

AMFIZOICZNY

Bytuje w środowisku zewnętrznym,

Bytuje w środowisku zewnętrznym,

ale może wnikać do organizmu

ale może wnikać do organizmu

wywołując szkody

wywołując szkody

Naegleria

Naegleria

Acathamoeba

Acathamoeba

KLASYFIKACJA ŻYWICIELI

KLASYFIKACJA ŻYWICIELI

OSTATECZNY

OSTATECZNY

Żywiciel, w którym pasożyt

Żywiciel, w którym pasożyt

rozmnaża się płciowo

rozmnaża się płciowo

Komar – zarodziec

Komar – zarodziec

Człowiek – tasiemiec

Człowiek – tasiemiec

nieuzbrojony

nieuzbrojony

POŚREDNI

POŚREDNI

Pozostali żywiciele (dla organizmów

Pozostali żywiciele (dla organizmów

rozmnażających się płciowo

rozmnażających się płciowo

Ślimak –

Ślimak –

Schistosoma

Schistosoma

Ryba –

Ryba –

bruzdogłowiec

bruzdogłowiec

REZERWUARO

REZERWUARO

WY

WY

Żyje w innych gatunkach poza

Żyje w innych gatunkach poza

człowiekiem i może przenosić się na

człowiekiem i może przenosić się na

człowieka

człowieka

Bóbr –

Bóbr –

Giardia

Giardia

GŁÓWNY

GŁÓWNY

Gatunek, w którego populacji

Gatunek, w którego populacji

ekstensywność i intensywność jest

ekstensywność i intensywność jest

dla danego pasożyta największa

dla danego pasożyta największa

Lis –

Lis –

Echinococcus

Echinococcus

multilocularis

multilocularis

WŁAŚCIWY

WŁAŚCIWY

Żywiciel najczęściej i najliczniej

Żywiciel najczęściej i najliczniej

atakowany

atakowany

Świnia –

Świnia –

Balantidium

Balantidium

coli

coli

UBOCZNY

UBOCZNY

Małe nasilenie inwazji

Małe nasilenie inwazji

Motylica,

Motylica,

Balantidium

Balantidium

u

u

człowieka

człowieka

PRZYPADKOWY

PRZYPADKOWY

Ustrój, który w wyjątkowych

Ustrój, który w wyjątkowych

warunkach ulega zarażeniu danym

warunkach ulega zarażeniu danym

pasożytem

pasożytem

Toxocara

Toxocara

spp.

spp.

Hypoderma bovis

Hypoderma bovis

u

u

człowieka

człowieka

ELEMENTY PROCESU EPIDEMICZNEGO

ELEMENTY PROCESU EPIDEMICZNEGO

ŹRÓDŁO

ŹRÓDŁO

ZARAŻENIA

ZARAŻENIA



człowiek

człowiek



zwierzę

zwierzę



wektory – przenosiciele

wektory – przenosiciele

biologiczni

biologiczni



przenosiciele mechaniczni

przenosiciele mechaniczni



mięso i jego przetwory

mięso i jego przetwory



warzywa i owoce

warzywa i owoce



woda

woda



gleba

gleba



przedmioty codziennego

przedmioty codziennego

użytku

użytku



krew, tkanki i narządy

krew, tkanki i narządy

dawcy

dawcy



E. histolytica

E. histolytica



E. multilocularis

E. multilocularis



Plasmodium spp.

Plasmodium spp.



Cryptosporidium

Cryptosporidium

spp.

spp.



Toxoplasma, Taenia

Toxoplasma, Taenia



Cyclospora spp.

Cyclospora spp.



Giardia lamblia

Giardia lamblia



geohelminty

geohelminty



Trichomonas

Trichomonas

vaginalis

vaginalis



Toxoplasma gondii

Toxoplasma gondii

MECHANIZ

MECHANIZ

M

M

TRANSMISJI

TRANSMISJI

1.

1.

Uwalnianie pasożytów z organizmu żywiciela

Uwalnianie pasożytów z organizmu żywiciela

2.

2.

Obecność i przeżywalność pasożytów w

Obecność i przeżywalność pasożytów w

środowisku zewnętrznym

środowisku zewnętrznym

3.

3.

Droga przenoszenia pasożytów do nowego

Droga przenoszenia pasożytów do nowego

żywiciela

żywiciela

4.

4.

Wrota inwazji

Wrota inwazji

PODATNA NA INWAZJE POPULACJA

PODATNA NA INWAZJE POPULACJA

MECHANIZM TRANSMISJI PASOŻYTÓW

MECHANIZM TRANSMISJI PASOŻYTÓW

UWALNIANIE PASOŻYTÓW Z ORGANIZMU ŻYWICIELA

UWALNIANIE PASOŻYTÓW Z ORGANIZMU ŻYWICIELA

bierne wydalanie z kałem

bierne wydalanie z kałem

Cysty (oocysty) pierwotniaków, jaja i

Cysty (oocysty) pierwotniaków, jaja i

larwy helmintów

larwy helmintów

bierne wydalanie z moczem

bierne wydalanie z moczem

Schistosoma haematobium

Schistosoma haematobium

bierne wydalanie z plwociną

bierne wydalanie z plwociną

Paragonimus

Paragonimus

spp.,

spp.,

Pneumocystis

Pneumocystis

spp

spp

.

.

bezpośrednie z powierzchni skóry

bezpośrednie z powierzchni skóry

ektopasożyty

ektopasożyty

bezpośrednie z błon śluzowych

bezpośrednie z błon śluzowych

Trichomonas vaginalis

Trichomonas vaginalis

przez ukłucie owadów (wektorów)

przez ukłucie owadów (wektorów)

Plasmodium

Plasmodium

spp.,

spp.,

Leishmania

Leishmania

spp.,

spp.,

Trypanosoma

Trypanosoma

spp., filarie

spp., filarie

z tkanek

z tkanek

Taenia saginata

Taenia saginata

OBECNOŚĆ PASOŻYTÓW W ŚRODOWISKU ZEWNĘTRZNYM

OBECNOŚĆ PASOŻYTÓW W ŚRODOWISKU ZEWNĘTRZNYM

brak występowania w środowisku zewnętrznym

brak występowania w środowisku zewnętrznym

Trichomonas vaginalis

Trichomonas vaginalis

występowanie pasożytów w środowisku

występowanie pasożytów w środowisku

zewnętrznym (nie rozmnażają się dodatkowo z

zewnętrznym (nie rozmnażają się dodatkowo z

wyjątkiem węgorka)

wyjątkiem węgorka)

cysty i oocysty pierwotniaków

cysty i oocysty pierwotniaków

jaja geohelmintów

jaja geohelmintów

występują w środowisku zewnętrznym – w

występują w środowisku zewnętrznym – w

przenosicielu biologicznym (wektorze) – pasożyt

przenosicielu biologicznym (wektorze) – pasożyt

rozwija się lub rozmnaża

rozwija się lub rozmnaża

Stawonogi – pasożyty krwi i innych

Stawonogi – pasożyty krwi i innych

tkanek

tkanek

Kręgowce – tasiemce, przywry,

Kręgowce – tasiemce, przywry,

włosień

włosień

Występują w środowisku zewnętrznym – w

Występują w środowisku zewnętrznym – w

przenosicielu biologicznym (wektorze) – pasożyt

przenosicielu biologicznym (wektorze) – pasożyt

nie rozmnaża się

nie rozmnaża się

Muchy – cysty, oocysty, jaja

Muchy – cysty, oocysty, jaja

DROGA PRZENOSZENIA PASOŻYTA DO NOWEGO ŻYWICIELA

DROGA PRZENOSZENIA PASOŻYTA DO NOWEGO ŻYWICIELA



KONTAKTOWA

KONTAKTOWA



BEZPOŚREDNIA

BEZPOŚREDNIA



POŚREDNIA (skażona żywność,

POŚREDNIA (skażona żywność,

woda, gleba, brudne ręce)

woda, gleba, brudne ręce)



ektopasożyty, pasożyty błon

ektopasożyty, pasożyty błon

śluzowych

śluzowych



cysty pierwotniaków, obleńce

cysty pierwotniaków, obleńce

przewodu pokarmowego

przewodu pokarmowego

POKARMOWA

POKARMOWA



przywry

przywry



tasiemce

tasiemce



obleńce - włosień

obleńce - włosień

TRANSMISYJNA

TRANSMISYJNA



pasożyty krwi i innych tkanek

pasożyty krwi i innych tkanek

WROTA INWAZJI

WROTA INWAZJI

SKÓRA

SKÓRA

tęgoryjce, węgorek, pasożyty krwi

tęgoryjce, węgorek, pasożyty krwi

(poprzez wektory),

(poprzez wektory),

Schistosoma

Schistosoma

spp.,

spp.,

ektopasożyty

ektopasożyty

BŁONY ŚLUZOWE

BŁONY ŚLUZOWE

Trichomonas vaginalis

Trichomonas vaginalis

USTA

USTA

pierwotniaki, nicienie i przywry

pierwotniaki, nicienie i przywry

przewodu pokarmowego, tasiemce

przewodu pokarmowego, tasiemce

NOS

NOS

Pierwotniaki amfizoiczne,

Pierwotniaki amfizoiczne,

Pneumocystis

Pneumocystis

spp.

spp.

ZARAŻENIE PRZEZ ŁOŻYSKO

ZARAŻENIE PRZEZ ŁOŻYSKO

Toxoplasma gondii

Toxoplasma gondii

ZWALCZANIE PARAZYTOZ

ZWALCZANIE PARAZYTOZ



zniszczenie źródła zarażenia – leczenie

zniszczenie źródła zarażenia – leczenie

przypadków zarażenia u człowieka i zwierząt

przypadków zarażenia u człowieka i zwierząt

domowych, czasami podaje się leki

domowych, czasami podaje się leki

profilaktycznie jak np. w malarii; należy też brać

profilaktycznie jak np. w malarii; należy też brać

pod uwagę zarażenia bezobjawowe (nosicielstwo)

pod uwagę zarażenia bezobjawowe (nosicielstwo)



przerwanie lub ograniczenie transmisji pasożyta –

przerwanie lub ograniczenie transmisji pasożyta –

kontrola populacji wektorów, kontrola

kontrola populacji wektorów, kontrola

weterynaryjna tusz mięsnych, nadzór

weterynaryjna tusz mięsnych, nadzór

weterynaryjny nad zwierzętami hodowlanymi,

weterynaryjny nad zwierzętami hodowlanymi,

ochrona wód powierzchniowych i gleby przed

ochrona wód powierzchniowych i gleby przed

odchodami, higiena osobista

odchodami, higiena osobista



choroby pasożytnicze są drugim problemem, po

choroby pasożytnicze są drugim problemem, po

niedożywieniu, na świecie

niedożywieniu, na świecie



malaria – 250 mln, schistosomoza – 200 mln

malaria – 250 mln, schistosomoza – 200 mln

zarażeń, inwazje nicieni jelitowych – ok. 2 mld

zarażeń, inwazje nicieni jelitowych – ok. 2 mld

przypadków; bardziej ograniczone znaczenie mają

przypadków; bardziej ograniczone znaczenie mają

filariozy, trypanosomozy i zarażenia przywrami

filariozy, trypanosomozy i zarażenia przywrami

Clonorchis

Clonorchis

i

i

Paragonimus

Paragonimus



w Polsce najliczniejsze są zarażenia pasożytami

w Polsce najliczniejsze są zarażenia pasożytami

przewodu pokarmowego i rzęsistkiem

przewodu pokarmowego i rzęsistkiem

pochwowym

pochwowym



tendencję do wzrostu wykazują: tenioza (

tendencję do wzrostu wykazują: tenioza (

T.

T.

saginata

saginata

), hymenolepioza, owsica, świerzb,

), hymenolepioza, owsica, świerzb,

wszawica

wszawica



należy liczyć się z inwazjami pasożytów

należy liczyć się z inwazjami pasożytów

zawlekanych z innych krajów, zwłaszcza ze strefy

zawlekanych z innych krajów, zwłaszcza ze strefy

równikowej i podzwrotnikowej

równikowej i podzwrotnikowej