parazytologii

Międzywydziałowy Instytut

Medycyny Morskiej i Tropikalnej

AMG

• parazytologia jest nauką o pasożytach; w wąskim znaczeniu

obejmuje zwierzęta pasożytnicze, czasami także grzyby

• nazwa pasożyt (parasitus) pochodzi od greckiego parasitos —

współbiesiadnik, darmozjad

• pasożytnictwo jest interakcją antagonistyczną - w której osobniki

jednego gatunku (pasożyt) wykorzystują osobniki innego gatunku

(żywiciel) jako źródło pokarmu i często jako środowisko życia,

wyrządzając tej populacji szkody

• chorobotwórczość jest zasadniczą (z punktu widzenia medycyny)

cechą pasożytnictwa

• od drapieżnictwa pasożytnictwo różni się trwałością związku,

stosunkiem wielkości pasożyta do żywiciela i stąd zwykle brakiem

bezpośredniego zagrożenia życia żywiciela, a także większą

rozrodczością pasożyta od żywiciela, w przeciwieństwie do

mniejszej - drapieżcy w porównaniu ze zdobyczą (ofiarą).

WSPÓŁZALEŻNOŚCI (INTERAKCJE) ORGANIZMÓW

W BIOCENOZIE

WSPÓŁZALEŻNOŚĆ WEWNĄTRZGATUNKOWA

antagonizm

protekcjonizm

• samozatrucie
(autointoksykacja)

• konkurencja:

- przestrzenna

- czasowa
- rozrodcza

• kooperacja:

- związana z rozrodem

• konkurencja:

- przestrzenna

- czasowa
- rozrodcza

- nie związana z rozrodem

• eksploatacja: kanibalizm

WSPÓŁZALEŻNOŚĆ (INTERAKCJA) MIĘDZYGATUNKOWA

TYPY ODDZIAŁYWANIA

WYNIK ODDZIAŁ YWANIA

PRZYKŁADY

NEUTRA-

KOEGZYSTENCJA

Brak wzajemnego oddziaływania

drapieżniki - rośliny

LIZM

SAPROBIOZA

Brak wzajemnego oddziaływania

odżywianie szczątkami

AMENSALIZM

(ANT YBIOZA)

Hamowanie włosiu jednego gaUinku

preez wytwory przemiany materii

drugiego gatunku

pleśnie - bakterie

KONKURENCJA

Eliminowanie lub ograniczenie

występowania jednej populacji przez

dmgą

Paramaeciwn caadatum

- P. aweltict

ANTAGO­

NIZM

EKSPLOATACJA

Rośiinożercy żyją kosztem roślin

krowa-rośliny

• ROŚLINOŻERNOŚĆ

• DRAPIEŻNICTWO

Drapieżnik żyje kosztem ofiary -

ograniczenie populacji ofiary

wilk - ssaki

roślinożerne

• PASOŻYTNICTWp Pasożyt żyje kosztem gospodarza i osłabia

go - ograniczenie populacji żywiciela

Plawnodium

spp -

człowiek

KOMENSALIZM

Współżycie przynosi korzyść jednemu

gatunkowi, nie szkodząc drugiemu

Bntamoeba colt -

człowiek

PROTEKCJO­

NIZM

MUTUALIZM

Współżycie jest nieodzowne dla obu

gatunków (obustronne korzyści)

termity - wiciowe e

PROTOKOOPERACJA

Współżycie jest korzystne, ale nie jest

niezbędne dla obu gatunków

jamochłony - kraby

Klasyfikacja pasożytów

PASOŻYT

PRZYKŁADY

BEZWZGLĘDNY

Pasożytnictwo jest konieczne do zakończenia

okresu (okresów) rozwoju osobniczego

zarodziec,

bruzdogłowiec,

włosień

WZGLĘDNY

Może się również i o zwijać bez styczności

z żywicielem

węgorek

STAŁY

Prowadzi pasożytniczy tryb życia w ciągu całego

okresu rozwoju osobniczego

świdrowiec

włosień

OKRESOWY

Związany z żywicielem tylko w pewnym okresie

lub okresach rozwoju

tęgoryjec

CZASOWY

Styka się jednorazowo lub wielokrotnie

z żywicielem na krótko

pchła, komar,

pij awka

MONOKSENICZNY

Jeden gatunek żywiciela niezbędny do

zamknięcia cyklu rozwojowego

rzęsistek pochwowy

owsik

POLIKSENICZNY

(HETEROKSENICZNY)

Kilka gatunków żywiciela

toksoplazma

włosień

ORGANIZM

AMFIZOICZNY

Bytuje w środowisku zewnętrznym, ale może

wnikać do organizmu wywołując szkody

Naeglena

Acathamoeba

Bahimuthta

KLASYFIKACJA ŻYWICIELI

OSTATECZNY

Żywiciel, wktórym pasożyt rozmnaża się płciowo

Komar - zarodziec

C zło wiek - tasiemiec

nieuzbrojony

POŚREDNI

Pozostali żywiciele (dla organizmów
rozmnażających się płciowo)

Ślimak - Schistosoma

Ryba - bruzdogłowiec

REZERWU­
AR OWY

Żyje w innych gatunkach poza człowiekiem i

może przenosić się na człowieka

Bóbr - Giardia

GŁÓWNY

Gatunek, wktórego populacji ekstensywność i

intensywność jest dla danego pasożyta największa

Lis - Echinococcus

muktf&cularis

WŁAŚCIWY

Żywiciel najczęściej i najliczniej atakowany

Świnia - Balanlidium coli

UBOCZNY

Małe nasilenie inwazji

Człowiek- Motylka,

Balanńdiu m

PRZYPADKOWY

Ustrój, który w wyjątkowych warunkach ulega
zarażeniu danym pasożytem

Człowiek - Toxocara

spp,

Hypoderma bovis

Żywiciel parateniczny (rezerwowy, transportowy) =

- organizm, w którym nie dochodzi do rozwoju pasożyta

np. - ryba óizAnisakis simplex (L-3)

E L E M E N T Y P R O C E S U E P I D E M I C Z N E G O

• człowiek

• E. hstolytica

• zwierzę

• E. mulUloculańs

• wektory - przenosicicle biologiczni

• Plasmodium

spp.

• przcnosiciele mechaniczni

• Cryptosporidiwn

spp.

w

Z R O D L O

• mięso i jego przetwory

• Toxoplasm<t, Taenia

Z A R A Ż E N I A

• warzywa i owoce

• Cyclospora

spp.

Z A R A Ż E N I A

• woda

• Giardia lamblia

• gleba

• geohelminty

• przedmioty codziennego użytku

• Trichomonas vaginalis

• krew, tkanki i narządy dawcy

• Toxoptasma gondii

• powietrze

• Acanthaoeba, Pneumocystis

1. Uwalnianie pasożytów z organizmu żywiciela

M E C H A N I Z M 2. Obecność i przezywalność pasożytów w środowisku zewnętrznym
T R A N S M I S J I

3. Droga przenoszenia pasożytów do nowego żywiciela

4. Wrota inwazji

P O D A T N A N A I N W A Z J Ę P O P U L A C J A

M E C H A N I Z M T R A N S M I S J I P A S O Ż Y T Ó W

1. UWALWIAME PASOŻYTÓW Z ORGANIZMU ŻYWICIELA

• bierne wydalanie z kalem

Cysty (oocysty) pierwotniaków,

jaja i larwy helmintów

• bierne wydalanie z moczem

SckisŁosoma kaematobium

• bierne wydalanie z plwociną

Paragonimus

spp.. Pmumocystis spp.

• bezpośrednie z powierzchni skóry

Ektopasożyty

• bezpośrednie zblon śluzowych

Tńchomonas va0nalis

• przez ukłucie owadów (wektorów)

Ptasmodium

spp,, Leishmania spp,,

Trypanosoma

spp., filarie

• z tkanek

Taenia saginata

. OBECNOŚĆ PASOŻYTÓW W ŚRODOWISKU ZEWNĘTRZNYM

*-

• brak występowania w środowisku zewnętrznym

Tńchomonas va0nałis

• występowanie pasożytów w środowisku zewnętrznym (nie

rozmnażają się dodatkowo z wyjątkiem węgorka)

Cysty i oocysty pierwotniaków

jaja geohelmintów

• występują w środowisku zewnętrznym - w przenosicielu

biologicznym (wektorze) - pasożyt rozwija się lub
rozmnaża

Stawonogi - pasożyty krwi i innych tkanek

Kręgowce - tasiemce, przywry, włosień

• występują w środowisku zewnętrznym - w przenosicielu.

biologicznym (wektorze) - pasożyt nie rozmnaża się

Muchy - cysty, oocysty. jaja

3. DROGA PRZENOSZENIA PASOŻYTA DO N O W E G O ŻYWICIELA

• KONTAKTOWA

- BEZPOŚREDNIA

- POŚREDNIA (skażona żywność, woda,

gleba, brudne ręce)

• ektopasożyty, pasożyty błon śluzowych

• cysty pierwotniaków, obleńce przewodu

pokarmowego

• POKARMOWA

• przywry
• tasiemce

• obleńce (włosień)

• TRANSMISYJNA

• pasożyty krwi i innych tkanek

4. WROTA INWAZJI

*fKÓRA

tęgoryjce, węgorek, pasożyty krwi (poprzez

wektory), Sckistosoma spp., ektopasożyty

• BŁONY" ŚLTJZOTO

Trichomoms vagtnalis

• USTA

pierwotniaki, nicienie i przywry przewodu
pokarmowego, tasiemce

• NOS

pierwotniaki amfizoiczne, Pneumocystis spp.

• ZARAŻENIE PRZEZ ŁOŻYSKO

Toxoplas#ta gondii

Prewalencja (ekstensywność zarażenia) - procent badanych żywicieli, którzy ulegli

zarażeniu danym pasożytem

Intensywność zarażenia - liczba pasożytów danego gatunku w jednym osobniku

żywicielskim

Parazytemia - obecność pasożytów we krwi

- procent zarażonych krwinek czerwonych

(obliczane na podstawie cienkiego rozmazu krwi - 100-500 krwinek)

- liczba pasożytów określana w stosunku do 100/200/ leukocytów (I.)

(obliczane na podstawie grubej kropli krwi - liczba pasożytów na

100 I./100 x liczba I. w 1 mm

3

krwi = n pasożytów w 1 mm

3

krwi)

- liczba pasożytów na 1 mikrolitr (mililitr) krwi

Przeliczanie parazytemii na liczbę pasożytóww 1 mm

3

krwi

Parazytemia (%)

Liczba pasożytów

w 1 mm

3

krwi

Uwagi

0,0001-0,0004

5 - 2 0

0,002

100

Pacjenci mogą być objawowi

0,2

10 000

Powyżej tego poziomu u

pacjentów odpornych rozwijają

się symptomy

2

100 000

Maksymalna parazytemia dla
P. vivax i P. ovale

2-5

100 0 0 0 - 2 5 0 000

Hyperparazytemia, ciężka

malaria, zwiększona śmiertelność

10

500 000

Wymienna transfuzja,
wysoka śmiertelność

M O Ż L I W O Ś C I Z A R A Ż E N I A SIĘ P O D C Z A S P R A C Y P I E L Ę G N I A R K I ,

P O Ł O Ż N E J L U B W L A B O R A T O R I U M - P R Z E Z :

Bezpośredni kontakt

z pacjentem (pasożytem)

Kontakt z pasożytem podczas

pobierania krwi

(przypadkowe ukłucie)

Kontakt pasożytem

podczas transfuzji krwi,

zastrzyków (pacjent)

Pnewnocystis carinii

Piasmodiwn spp.

Piasmodiwn spp.

Giardia intestinalis

Babesia spp.

Babesia spp.

Entameba histolytica

Toxoplasma gondii

Toxoplasma gondii

Cryptospońdium spp.

Trichomonas vaginalis

Enterobius vermictdaris
Taenia soliim

Hymenolepis nona

Strongyloides stercoralis

(podczas prowadzenia hodowli)

Sarcoptes scabiei

Pediculus spp.

Zanieczyszczenie środowiska postaciami dyspersyjnymi pasożytów

Woda

Gleba (piasek)

Warzywa// grzyby

Owoce

Giardia intesńnalis

Giardia intesńnalis

Giardia intesńnalis

Giardia intestinalis

Entameba histolytica

Entameba histolytica

Entameba histolytica

Entameba histolytica

Cryptospońdium

spp.

Cryptospońdium

spp.

Cryptospońdium

spp.

Cryptospońdium spp.

Cyclospora cay&tanensis

C cayetanensis

C cayetanensis

Toxoplasma gondii

Toxopiasma gondii

Toxopiasma gondii

Toxoplasma gondii

Naegleńafowleri

Acanthamoeba

spp.

Acanthamoeba

spp.

Acanthamoeba

spp.

Ascańs lumbńcoides

Ascańs lumbńcoides

Ascańs lumbńcoides

Trichiuris trichiura

Tńchiuns trichiura

Tńchiuns trichiura

Necator amencanus

Ancylostoma duodenaie
Strongyloides stercoralis

Toxocara cati

Toxocara cati

Toxocara cati

Toxocara canis

Toxocara canis

Toxocara canis

Taema solium

Taema solium

Echinococcus

muitilocularis

Bchinococcus spp.

//Echinococcus

muitilocuiaris

Echinococcus

nmltUocuUuis

ZWALCZANIE PARAZYTOZ

zniszczenie źródła zarażenia - leczenie przypadków

zarażenia u człowieka i zwierząt domowych, czasami

podaje się leki profilaktycznie, jak np. w malarii;

należy też brać pod uwagę zarażenia bezobjawowe

E

rzerwanie lub ograniczenie transmisji pasożyta -

ontrola populacji wektorów, kontrola weterynaryjna

tusz mięsnych, nadzór weterynaryjny nad

zwierzętami hodowlanymi, ochrona wód

powierzchniowych, gleby, warzyw i owoców przed

odchodami, higiena osobista

• choroby pasożytnicze są drugim problemem, po

niedożywieniu, na świecie

• malaria - 500 min, schistosomoza - 200 min zarażeń,

inwazje nicieni jelitowych - ok. 2 mld przypadków;

bardziej ograniczone znaczenie mają filariozy,

trypanosomozy i zarażenia przywrami Clonorchis i

Paragonimus

• w Polsce najliczniejsze są zarażenia pasożytami

przewodu pokarmowego i rzęsistkiem pochwowym

• tendencję do wzrostu wykazują: tenioza (T. saginata),

hymenolepioza, owsica, świerzb, wszawica

• należy liczyć się z inwazjami pasożytów

zawlekanych z innych krajów, zwłaszcza ze strefy

równikowej i podzwrotnikowej