Psychologia makrostruktur

społecznych

dr Katarzyna Growiec

Psychologia makrostruktur społecznych

• Jak zastosować wiedzę psychologiczną do

szerszych struktur (społeczeństwa, ruchu
społecznego, prawidłowości dotyczących
rewolucji, hierarchii społecznych)

• Jaka jest dynamika relacji między czynnikami

psychologicznymi i strukturalnymi

• Jak kształtować w sobie wrażliwość na dynamikę

tych relacji (czyli wyobraźnię socjologiczną)

• To, jakie społeczeństwo jest, zależy w dużej mierze

od tego, co ludzie o społeczeństwie i sobie samych
myślą, od tego, czy potrafią dostrzegać całościowy
społeczny kontekst, w którym żyją i obustronny
związek pomiędzy losem własnym a losem
społeczeństwa

• Biografia Historia. Indywidualna biografia i

społeczna historia nawzajem na siebie oddziałują.
Biografia – czynniki indywidualne; historia –
strukturalne.

• Wyobraźnia socjologiczna – termin wprowadzony do

nauk społecznych przez Charlesa Wrighta Millsa w
1959 roku

• Umiejętność zobaczenia historii we własnej biografii
• Troski – wynikają z indywidualnych charakterystyk

osoby (np. bezrobocie osoby o niskiej sumienności w
społeczeństwie o bardzo niskim wskaźniku bezrobocia)

• Problemy – wynikają z kondycji struktury społecznej

(np. bezrobocie osoby w społeczeństwie o bardzo
wysokim wskaźniku bezrobocia)

Zobaczyć historię we własnej biografii – na

przykładzie twórczości Agaty Bogackiej

Mirror I, 2002

Mirror II, 2002

Agata Bogacka: obraz

„Ja, Krystyna M.,
wyszłam z domu we
wtorek (01.08.1944
Warszawa - 12.08.1944
Podkowa Leśna,
Polska)” 2009, akryl na
płótnie

Czy społeczeństwo istnieje

• Jaki jest związek między jednostką a

społeczeństwem?

• Pierwsza socjologia (Comte, Spencer,

Marks): społeczeństwo determinuje los
jednostek

• Druga socjologia (Weber, G. H. Mead,

Znaniecki): to zamiary, motywacje i
aspiracje ludzi kształtują społeczeństwo,
które jest produktem ich działań

Trzecia socjologia

• Jednostka i społeczeństwo to nie dwa osobne byty,

ale dwa aspekty tej samej rzeczywistości
społecznej

• Jednostkowa biografia i społeczna historia to nie

dwa osobne procesy, lecz splecione nierozerwalnie
dwie strony, dwa aspekty jednolitej społecznej
dynamiki (jestem tym, z kim się kontaktuję i
przyjaźnię – posiadanie w sieci społecznej osoby,
która wyjechała do pracy zagranicę zwiększa
prawdopodobieństwo mojego wyjazdu)

• Nie ma społeczeństwa ponad jednostkami,

autonomicznego, oderwanego od
jednostek. Cechy społeczeństwa wynikają
wprost z tego, jakie walory reprezentują i
co czynią jego członkowie

• Sprzeciw wobec świadomości potocznej –

woluntaryzmu i fatalizmu tj. że każdy jest
„pępkiem świata” (wyjątkowy, wolny) lub
jest ofiarą „systemu” (ponadludzkich sił)

• Zwrot w socjologii – ku analizie

zwyczajnych, rutynowych, typowych
przejawów społecznej egzystencji
ludzi w ich codziennym bytowaniu (P.
Sztompka)

Przedmiot trzeciej socjologii

• Zdarzenia społeczne – działania ludzi

wobec siebie, relacje między ludźmi jak
rozmowa dwóch przyjaciół, kolacja
rodzinna, pogrzeb, mecz piłkarski, wiec
uliczny, rewolucja

• Życie codzienne

Życie codzienne

• Nie jest przeciwstawne odświętnemu
• Nie przeciwstawia się elitarnemu
• To nie to samo, co domowe czy prywatne
• Dotyczy powtarzalnych zdarzeń, rutynowych,

cyklicznych

• Przybiera formy rytualne, udramatyzowane,

wykonywane według wpojonego i bezrefleksyjnie
realizowanego scenariusza

• Angażuje naszą cielesność, wiąże się z emocjami

Życie codzienne cd.

• Toczy się w określonych miejscach
• Toczy się w określonym czasie
• Automatyczność
• Spontaniczność

Elementy zdarzenia społecznego

• Uczestnicy
• Liczebność uczestników (charakter interakcji zmienia się w

zależności od liczby osób)

• Obecność świadków
• Kontekst społeczny (życie rodzinne, praca etc)
• Lokalizacje (dom, biuro)
• Praktyki życiowe (religijne, polityczne)
• Procedury (procedura zatrudnienia, procedura wyborcza)
• Rytuały społeczne (parady wojskowe, pogrzeby państwowe)

• Zdarzenie społeczne nie jest ani do końca

zdeterminowane, ani do końca
determinujące. Jest i takie i takie.

• Będąc refleksem zastanych struktur czy

ram kulturowych i podtrzymując ich
trwanie, staje się zarazem terenem
twórczej modyfikacji i produkcji struktur i
kultury (P. Sztompka)

Prekursorzy trzeciej socjologii

• Fenomenologia społeczna – Alfred Schutz

(1899-1959)

• Aktywność ludzi jest wyznaczana przez

okoliczności sytuacyjne (w tym intencje i
działania innych osób, zasady zachowania,
reguły), doświadczenia biograficzne
(motywacje, potrzeby) i zasób wiedzy
podręcznej (m.in. schematy
interpretacyjne)

Etnometodologia

• Harold Garfinkel (1917-2011)
• Porządek społeczny jest tworzony w spontanicznych,

codziennych, zwyczajnych działaniach członków
społeczeństwa, poprzez które ludzie wzajemnie
uzgadniają sens rzeczywistości społecznej

• Procedury wytwarzania porządku i sensu mają

przeważnie charakter bezrefleksyjny, są przez
uczestników sytuacji podejmowane spontanicznie, a
sam konstruowany przez nich porządek uznawany
jest za oczywisty

Eksperymenty zerwania

• Pytanie: „Jak się masz?”
• Odpowiedź: „Krwinki czerwone 5

mln/mm3; krwinki białe 8 000 /mm3”
(szczegółowe wyniki swojej analizy krwi)

• Społeczeństwo nie jest ukrytą,

nieprzejrzystą abstrakcją, lecz konkretnym
zjawiskiem obecnym tu i teraz

Teoria dramaturgiczna

• Erving Goffman (1922-1982)
• Interakcja – przedmiot badań; spotkanie,

zgromadzenie

• Jako aktor w teatrze życia codziennego,

podejmując manipulację wrażeniami, jakie
chce wywrzeć na innych, jednostka bierze
pod uwagę scenariusz napisany przez
społeczeństwo (zawarty w kulturze) dla
odgrywanej przez nią roli

• W nowej interakcji wyrażamy obietnicę lub

groźbę (komunikacja niewerbalna)

• Dawanie prezentów, wysyłanie życzeń –

manifestujemy przywiązanie do łączącej
nas relacji i chęć podtrzymania lub
umocnienia kontaktu

• Powstanie z miejsca jako sygnał

zakończenia spotkania

Konsekwencje

• Dzięki socjologicznym i psychologicznym pojęciom

uzyskujemy bardziej precyzyjny język do myślenia i
mówienia

• Terminy naukowe wchodzą do języka potocznego:

role społeczne, tożsamość, prestiż, wykluczenie,
sankcje społeczne, samospełniające się
przepowiednie

• Ale uwaga: potoczne intuicje nie zawsze są zgodne z

naukowymi odkryciami (rozumienie tego, czym jest
inteligencja; stereotypy dotyczące tego, jak zmienia
się osobowość ludzi wraz z wiekiem)

• W naukach społecznych mamy do czynienia z

niezwykłą sytuacją epistemologiczną; gdy wiedza
sama zdolna jest zmienić swój własny przedmiot
np. informacja o sprzeciwie wobec reżimu
przełamuje tzw. „syndrom pluralistycznej
ignorancji”, czyli obawę pojedynczego obywatela,
że jest w swoim sprzeciwie odosobniony, bezsilny.

• Określamy to mianem „refleksyjności”, która

polega na zwrotnej mocy wiedzy do zmiany
społeczeństwa

Nie ma nic bardziej praktycznego niż

dobra teoria

Ludwik Boltzman