Stylistyka i
kultura języka

Ćwiczenia, cz. 2

Anna Martens

Środki stylistyczne

- to takie środki językowe, których
użycie ma na celu wywołanie emocji
u odbiorcy, przywołanie różnych
skojarzeń, pobudzenie do myślenia,
uatrakcyjnienie tekstu, wypowiedzi.

Podział środków
stylistycznych:

1.

Fonetyczne.

2.

Morfologiczne.

3.

Składniowe.

4.

Leksykalne.

5.

Figury stylistyczne / tropy poetyckie.

1. Środki fonetyczne.



INSTRUMENTACJA GŁOSKOWA / EUFONIA

Taki celowy układ wyrazów w tekście, by po głośnym odczytaniu
tworzyły one dźwięczną, przyjemną dla ucha całość.
Zabieg najczęściej stosowany w tekstach piosenek.

UWAGA! – zbyt duże nagromadzenie trudnych wyrazów odstrasza
odbiorcę, np.:

Kanał Wieprz-Krzna! Kanał Wieprz-Krzna!
Krzna do Wieprza, Wieprz do Krzny gna.

(fragment piosenki kabaretowej)

1. Środki fonetyczne.



ONOMATOPEJA

Środek fonetyczny służący naśladowaniu różnych głosów i odgłosów.

Imitowanie zjawisk akustycznych za pomocą dźwięków mowy.

W literaturze:

„O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny,
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny (…).”

Leopold Staf

W języku potocznym:

Kukuryku, czas wstawać!
Trzymaj się mocno, bo zrobisz bęc!
Wiatr żaglami łopocze, a mi gwiżdże w uszach.

2. Środki morfologiczne.



ARCHAIZMY

Służą odpowiedniemu zabarwieniu tekstu, nadaniu mu form
właściwych minionej epoce, stylowi.



NEOLOGIZMY

Wyrazy, wyrażenia tworzone na potrzeby danego tekstu, własnego
stylu pisarza itp. Rzadko przyjmują się w języku na stałe.
np.:

"Tam ukochał przestwornie mgłę - nierozeznawkę"

(Bolesław Leśmian, "Śnigrobek")

2. Środki morfologiczne.



WULGARYZMY

Niosą ze sobą najczęściej negatywny ładunek emocjonalny.
Wyrażają pogardę, chęć poniżenia rozmówcy/odbiorcy, oraz
skrajną trywializację i brutalizację tego, co się nazywa.



ZGRUBIENIA / ZDROBNIENIA

Zgrubienia pozwalają nadać wyrazowi znaczenie pejoratywne:

babsztyl, robol, łapsko

Zdrobnienia łagodzą wypowiedź, ale też kojarzą się infantylnie, z
językiem bajek:

kotek, koteczek, zupka, łóżeczko, bajeczka

3. Środki składniowe.



POWTÓRZENIE

Polega na wielokrotnym użyciu tego samego wyrazu celem uzyskania
rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji. Skuteczne w
poezji, trudne do zastosowania w dziennikarstwie.

ANAFORA – powtórzenie tego samego wyrazu na początku kilku
wersów.
EPIFORA – powtórzenie tego samego wyrazy na końcu kilku wersów.



WYKRZYKNIENIE

Wyraz, zdanie często urwane, wtrącone, oddające emocjonalne
zaangażowanie mówiącego:

O rany!

3. Środki składniowe.



APOSTROFA

Bezpośredni zwrot (w wołaczu) do osoby, obiektu, którego celem
jest nadanie podniosłego tonu całej wypowiedzi:

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Szczególnym przypadkiem apostrofy jest INWOKACJA, w której
autor zwraca się do Boga, bóstwa, muzy:

Panno święta, co jasnej bronisz Częstochowy (…)
Litwo, Ojczyzno moja (…)

4. Środki leksykalne.



POETYZMY

Wyrazy, które mają nacechowanie podniosłe, których zakres jest
ograniczony do języka artystycznego:

ruń – trawa; błonie – łąka; purpura – czerwień



SYNONIMY / ANTONIMY

Synonimy to wyrazy o tym samym znaczeniu:

obraz – malowidło

Antonimy to wyrazy o przeciwnych znaczeniach:

dobry - zły

4. Środki leksykalne.



WYRAZY BLISKOZNACZNE

Często wyraz podawany w słowniku jako synonim drugiego wyrazu
nie jest dokładnym odpowiednikiem, nie oddaje tego samego
sensu. Wtedy mówimy o wyrazach bliskoznacznych, czyli takich,
które znaczą prawie to samo.

uczeń – żak, student, licealista, uczniak, praktykant

banał – frazes, slogan, gadanina; łatwizna

5. Figury stylistyczne / tropy
poetyckie.



EPITET

Wyrazy, które określają lub uwydatniają jakąś określoną cechę
opisywanego przedmiotu.

szeleszczące liście

(to też onomatopeja),

ziemia niczyja, ciemna

noc, itd.



PORÓWNANIE

Zestawienie ze sobą przedmiotów, zjawisk mających jakąś wspólną
cechę.

uparty jak osioł, biały jak śnieg, żyć jak pies z kotem, itd.

5. Figury stylistyczne / tropy
poetyckie.



METAFORA / PRZENOŚNIA

Zestawienie wyrazów między którymi zachodzi jakieś podobieństwo.

jesień życia

PRZENOŚNE ZNACZENIE – jeden wyraz oznacza wiele rzeczy

noga (kończyna) – noga (stołowa)
skrzydło (ptaka) – skrzydło (samolotu)

PRZENOŚNE UŻYCIE – wiele określeń przechodzi z języka poetyckiego

do potocznego i ich metaforyczny charakter nie jest już odczuwalny

złota jesień; rodzinne gniazdo; grad kul

5. Figury stylistyczne / tropy
poetyckie.



ANIMIZACJA - ożywienie

Rodzaj metafory nadający przedmiotom martwym lub pojęciom

abstrakcyjnym cechy istot żywych.

ryk fal; wycie wiatru, itd.

PERSONIFIKACJA / ANTROPOMORFIZACJA – metafora przypisująca

przedmiotom zachowania i uczucia właściwe ludziom.

krzykliwy ubiór, senny sad, itd.



HIPERBOLA / PRZESADNIA

Ukazanie przedmiotu, zjawisk w sposób wyolbrzymiony, przesadzony.

pękać ze śmiechu, umierać ze zmęczenia

5. Figury stylistyczne / tropy
poetyckie.



METONIMIA / ZAMIENNIA

Przeniesienie nazwy jednego przedmiotu na inny.

grać Szopena

zamiast

grać utwory Szopena

w jedwabiu

zamiast

w ubraniu z jedwabiu



PERYFRAZA / OMÓWIENIE

Zamiast nazwy przedmiotu, osoby używa się konstrukcji opisowej.

Często jest stosowana w stylu dziennikarskim.

Adam Mickiewicz – autor „Pana Tadeusza”
tęcza – siedmiobarwna wstęga na niebie
sól – lśniące bryły Wieliczki

5. Figury stylistyczne / tropy
poetyckie.



OKSYMORON

Metaforyczne zestawienie wyrazów o znaczeniach

przeciwstawnych, które się wzajemnie wykluczają.

blask ciemnieje
gorzka radość
wymowne milczenie



SYMBOL

Znak, słowo, obraz, które zawiera w sobie wiele znaczeń i może

odnosić się do wielu zjawisk.

symbol lwa

– oznacz nie tylko zwierzę, ale może również

symbolizować władzę, siłę, niezłomność