KONSTRUKCJA

NARZĘDZIA

BADAWCZEGO

Wrocław

PODSUMOWANIE POPRZEDNICH ZAJĘĆ

BADANIA ILOŚCIOWE I

JAKOŚCIOWE

BADANIA ILOŚCIOWE A JAKOŚCIOWE

odpowiada na pytanie

„

ILE

”

odpowiada na pytanie

„

CO

”

wyniki można generalizować

wyników nie można przenosić

na populację

ustrukturyzowany

kwestionariusz

elastyczny kwestionariusz

wpływ moderatora na grupę

mniejszy wpływ badacza

na przebieg badania

interpretacja wyników

bardziej obiektywna

bardziej subiektywny

charakter interpretacji

BADANIA

ILOŚCIOWE

BADANIA JAKOŚCIOWE

Cel badania

Szacowanie

zjawisk

w

populacji,

zliczanie

odpowiedzi.

Identyfikacja

,

opis

,

wyjaśnianie zjawisk

, postaw,

opinii, zachowań, deklaracji,

zamierzeń.

Rodzaje

pytań

badawczych

Dominacja

pytań

zamkniętych

,

pytania

otwarte jako przerywniki i

w przypadku niemożności

"zamknięcia"

wszystkich

odpowiedzi.

Niemal wyłącznie pytania

otwarte

,

nastawione

na

wyjaśnianie zjawisk, postaw

i

opinii.

Niejednokrotnie

powtarzane i pogłębiane.

Osoba

zbierająca

informacje

Ankieter

- jego rolą jest

doprowadzenie do sytuacji

wywiadu, przeprowadzenie

wywiadu

zgodnie

z

instrukcją

i

założeniami

kwestionariusza,

wypełnienie

kwestionariusza.

Moderator

-

prowadzi

spotkanie z zaproszonymi

respondentami w oparciu o

scenariusz, dba o właściwą

atmosferę, aktywnie reaguje

na

zachowania

grupy

i

poszczególnych

uczestników.

Miejsce

badania

Realizacja

badania

najczęściej

tam,

gdzie

znajduje

się

respondent

(dom,

instytucja,

firma,

miejsce publiczne).

Najczęściej

specjalnie

przygotowane laboratorium

do którego zaprasza się

respondentów. Wyposażone

w środki do obserwacji

bezpośredniej

i

zapisu

dźwięku oraz obrazu.

BADANIA

ILOŚCIOWE

BADANIA JAKOŚCIOWE

Dobór

respondentó

w

Próba

przygotowywana

zgodnie

z

regułami

statystycznymi

w oparciu o

wiedzę

o

strukturze

populacji.

Najczęściej

mająca

charakter

reprezentatywny.

Z

reguły

dobór

celowy

dokonywany przez badacza

w oparciu o wiedzę o

badanej

grupie

i

dostosowany

do

celów

badawczych oraz możliwości

realizacyjnych.

Materiał

wyjściowy

Zbiór

danych

liczbowych

ewentualnie

liczbowo-

tekstowych wprowadzonych

do programu bazodanowego

na podstawie wypełnionych

kwestionariuszy.

Zapis

audio

i

wideo,

stenogram

na

podstawie

nagrania, notatki asystenta,

moderatora

ew.

klienta.

Wyniki prac powstałych w

trakcie spotkań.

Analiza

danych

Ma charakter

analizy liczb

i

wykorzystuje

reguły

matematyczne. Z założenia

ma

cechy

obiektywnej

analizy "suchych, zimnych"

danych.

Analiza

etnograficzna

tekstu, analiza zachowań

werbalnych i niewerbalnych.

Często

ma

charakter

subiektywny (interpretacja).

Badania ilościowe mogą być realizowane różnymi technikami:

- wywiadu bezpośredniego (twarzą w twarz),

- wywiadu telefonicznego,

- wywiadu komputerowego,

- ankiety pocztowej,

- ankiety audytoryjnej,

- ankiety elektronicznej.

Badania jakościowe mogą być realizowane poprzez:

- techniki projekcyjne (zadawanie pytań w sposób pośredni) - skojarzenia
ze zdjęciami, test niedokończonych zdań, socjodrama;

- obserwację,

- wywiad swobodny.

TEST NIEDOKOŃCZONYCH ZDAŃ

Wzorowany jest na stosowanym w psychologii klinicznej od pół wieku
Teście Niedokończonych Zdań J. B. Rottera (Rotter Incomplete Sentences
Blank RISB).

Jest to częściowo ustrukturalizowana technika projekcyjna, w której
wymaga się od badanego, aby dokończył zdania, dopisując dalszy ciąg do
podanych słów początkowych (tzw. trzonów).

Zakłada się, że

w utworzonych przez badanego zdaniach znajdują

odzwierciedlenie

jego

nastawienia

,

motywy

,

dążenia

,

pragnienia

oraz

wyobrażenie o otaczającej rzeczywistości

.

Kończąc zdanie, badany „projektuje” swoje własne postawy i poglądy na
różne aspekty życia, dzięki czemu można sięgnąć do źródeł i motywów
jego postępowania.

TEST NIEDOKOŃCZONYCH ZDAŃ

, podobnie jak inne techniki

projekcyjne,

JEST KONSTRUOWANY ODDZIELNIE DLA KAŻDEGO

PROBLEMU BADAWCZEGO

.

Przykładowe pytania z Testu Niedokończonych Zdań:

1. Wykonując swoją pracę kieruję się...

2. Kierownictwo firmy ma na celu...

3. Dział personalny ma na celu...

4. Władza kierownictwa firmy...

5. Władza działu personalnego...

Test Metafor

metafora = przenośnia

Obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc
związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np.
"od ust sobie odejmę".

Założenie: „widzimy rzeczy nie takimi, jakimi one są w obiektywnej
rzeczywistości, lecz raczej jak jawią się w naszym doświadczeniu” co „ma
w głównej mierze charakter metaforyczny”.

„

Metafora to wyraz naszego doświadczenia

” i „w większości

przypadków nie chodzi o prawdę czy fałsz metafory, lecz o percepcję
i wnioski, które z niej wynikają, oraz o działania przez nią sankcjonowane.

(Lakoff, G., Johnson, M. 1988. Metafory w naszym życiu)

Przykładowe pytania z Testu Metafor:

1. Jakie zwierzę wybrałbyś na maskotkę organizacyjną? Może to być
dowolne zwierzę, w tym ptak, ryba czy gad, ale powinno reprezentować
firmę taką, jaka jest obecnie. Uzasadnij odpowiedź.

2. Następnie wybierz inne zwierzę, które reprezentowałoby firmę taką,
jaką chciałbyś, aby była. Uzasadnij odpowiedź.

3. Opisz (i ewentualnie narysuj) wehikuł (pojazd), który przypomina Twoja
firma.

4. Dokąd zmierza ten pojazd?

5. Co kierownictwo firmy robi w tym wehikule? Jaka to część? Dlaczego?

Wybór konkretnej metody badawczej zależy tego, co
chcemy uzyskać poprzez przeprowadzenie danych badań i
jaki problem dzięki nim rozwiązać

.

Podczas przeprowadzania jakichkolwiek badań istotna jest
nie tylko ich strona techniczna, lecz także podejście
samego badacza.

Badania socjologiczne przeprowadza się na zbiorowościach
ludzkich, czy też pojedynczych osobach więc duże
znaczenie

ma

etyka przeprowadzającego

badania

.

Między innymi przeprowadzający badania powinien mieć
zgodę respondenta na udział w badaniach, powinien
zapewnić

mu

poufność

uzyskanych

informacji,

zabezpieczyć

go

przed negatywnym wpływem badań

, nie

nakłaniać do badań.

Istotne jest również pogodzenie interesów zlecających
przeprowadzenie badań z podejściem socjologa, jako
przedstawiciela nauki i jego obiektywizm.

EKSPERYMENT ZIMBARDO

PRZEPROWADZONY NA UNIWERSYTECIE

STANFORD

1971

„Metody,

które

zastosowaliśmy

w

naszym

doświadczeniu,
a także odpowiedzi, które uzyskaliśmy, mogą
wprawiać
w osłupienie.

Nasze,

z

założenia

dwutygodniowe,

badanie

psychologii

życia

więziennego

musiało

zostać

przerwane już po upływie sześciu dni ze względu na
stan studentów biorących w nim udział.

W ciągu zaledwie kilku dni nasi strażnicy
stali się sadystami, a więźniowie popadli
w

depresję

i wykazywali objawy skrajnego stresu

.”

Philip G. Zimbardo

„Ostatecznie zakończyłem studium z dwóch powodów. Po pierwsze
dzięki zapisom z kamer wiedzieliśmy, że strażnicy stają się bardzo
brutalni w nocy, kiedy eksperymentu nie obserwowali badacze.
Nuda doprowadziła do wyjątkowo poniżających praktyk , również o
charakterze pornograficznym.

Po drugie, Christiana Maslach, młoda pani doktor ze Stanfordu,
przeprowadziła z więźniami i strażnikami serię wywiadów i
zdecydowanie przeciwstawiła się wyprowadzaniu więźniów do
toalety

skutych

kajdanami

z torbami na głowach i rękach na ramionach współwięźniów.

Wściekła powiedziała: "To okropne co robicie tym chłopcom!".

Z

ponad 50 wizytatorów, którzy widzieli nasze więzienie, była
to jedyna osoba, która zakwestionowała moralną stronę
eksperymentu

. Kiedy sprzeciwiła się kontynuowaniu badań, stało

się jasne, że studium musi zostać zakończone.

I tak, po

upływie jedynie sześciu dni, planowana na dwa

tygodnie symulacja, została przerwana

.

METODY DOBORU PRÓBY

Próba

– jest to

dobranie

, przy zachowaniu określonych zasad,

ograniczonej liczby jednostek danej zbiorowości

, które

pomogą uzyskać informację o całej zbiorowości.

W

doborze

próby

kryteria

merytoryczne

(problem badań, charakter badań, typ lub

charakter

zbiorowości)

odgrywają

rolę

ważniejszą, niż kryteria statystyczne. Dobór

próby może być dokonany dopiero po ukończeniu

projektu badań.

DOBÓR PRÓBY:

1. NA DOWOLNYCH ZASADACH BADAJĄCEGO

Dobór kwotowy

Dobór celowy

2. NA RACHUNKU PRAWDOPODOBIEŃSTWA

Losowy

Warstwowy

OKREŚLENIE WIELKOŚCI PRÓBY

zależy od kilku czynników, m.in.:

1. wielkość akceptowalnego błędu pomiaru (mniejszy oczekiwany błąd -
większa próba),

2. zakres zmienność mierzonej cechy w populacji (większa wariancja -
większa próba),

3. zakładany przedział ufności (mniejszy przedział ufności - większa
próba),

4. wielkość populacji (im większa populacja, tym próba może stanowić
mniejszy odsetek populacji)

Kalkulator:

http://www.pbssopot.com.pl/x.php?x=139/Dobor-proby.html

np. zakładając poziom ufności na poziomie 0,99 i określając wielkość badanej
populacji na 40 mln. wielkość próby powinna wynosić 1849;
te same założenia ale dla populacji 1000, wynosi 649 osób.

BADANIA PRZEPROWADZA SIĘ PO TO,

BADANIA PRZEPROWADZA SIĘ PO TO,

BY COŚ DZIĘKI NIM OSIĄGNĄĆ

BY COŚ DZIĘKI NIM OSIĄGNĄĆ

.

Jest wiele przyczyn dla których organizuje się badania
socjologiczne. Należą do nich między innymi:

- poszukiwanie skutecznego sposobu działania;
- chęć weryfikacji określonej teorii;
- rozwój istniejących teorii;
- tworzenie nowych, dotychczas nieistniejących teorii;
- ujawnianie, diagnozowanie problemów społecznych;
- podejmowanie prób rozwiązania istniejących problemów
społecznych;
-

ponawianie

wcześniej

przeprowadzonych

badań

w

zmodyfikowanej formie;
- powody osobiste oraz szczególne zainteresowanie określoną
problematyką.

Każde badanie, nie tylko socjologiczne, składa się z kilku
następujących po sobie kolejnych etapów.

Należą do nich kolejno:

1.

wstępne sformułowanie problemu

– zdefiniowane i

określenie problemu naukowego, który chcemy poddać badaniu,
określenie źródeł problemu, sformułowanie formy pytania
problemowego, a także zdefiniowanie celu badań;

2. uszczegółowienie problematyki badawczej (eksplikacja) –

problemy szczegółowe, hipotezy

;

3.

operacjonalizacja

– wyrażenie pojęć i terminów teoretycznych

w kategoriach operacyjnych (jednoznaczne terminy), dobór
wskaźników, zbiorowości do badań – kategorii społecznej, metod i
technik, źródła badań;

4.

przygotowanie narzędzi badawczych

– kwestionariuszy,

schematów, instrukcji, testów, urządzeń technicznych;

5.

pilotaż badań

– sprawdzenie problemu badawczego, jego

uszczegółowienia i wartości wyjaśniającej przyjętych wskaźników,
jednoznaczności pojęć, czy problem w ogóle istnieje; sprawdzenie
narzędzi i technik badawczych, strony techniczno-organizacyjnej
badań, dostępnych środków finansowych;

6.

dobór próby

;

7.

badania

;

8.

weryfikacja zebranego materiału empirycznego

- wstępna

i pogłębiona;

9. wstępne grupowanie materiału surowego (

kodowanie

);

10.

analiza materiału empirycznego

– konfrontacja danych

empirycznych
z pytaniami i hipotezami, zarówno analiza o charakterze
ilościowym,

jak

i jakościowym;

11.

testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań

,

testowanie

siły

i kierunku zależności między analizowanymi cechami, słuszności
założeń badawczych i sformułowanych na ich podstawie hipotez;

12. pisanie końcowego

raportu z badań

– naukowego lub

komercyjnego.

Zdefiniowaniu problemu

:

a)

Identyfikacja natury problemu badawczego

(opis,

diagnoza, czy prognoza).
Identyfikacja natury problemu oznacza jego scharakteryzowanie
pod kątem funkcji, jaką ma spełniać badanie (przedstawienie
istniejącego stanu rzeczy, określenie skutków podjętych zabiegów,
czy działań lub przewidywanie zmian).

b)

Sformułowanie hipotez

(co będzie jeśli...).

Hipotezy to możliwe odpowiedzi na postawione pytanie badawcze.
Muszą być one zrozumiałe, co oznacza konieczność ich
formułowania przy użyciu jasnego i jednoznacznego języka.

c)

ustalenie działań służących osiągnięciu założonego celu

.

Dokonanie

opisu

wszystkich

elementów

postępowania

badawczego służącego uzyskaniu odpowiedzi na problem
badawczy

.

DOBÓR ŹRÓDEŁ

Źródłem w badaniach socjologicznych jest każdy przedmiot
materialny,

który

umożliwia

formułowanie

uzasadnionych

wniosków o rzeczywistości społecznej (skrajnie źródło to wszystkie
wytwory ludzkie np. narzędzia, budynki ale przede wszystkim
utrwalone wypowiedzi ludzi i ich zachowania najczęściej w postaci
jakiegoś opisu, ewentualnie zdjęć).

Uważa się, że podstawowym źródłem w badaniach socjologicznych
jest tekst pisany jako rejestracja zachowań werbalnych i
niewerbalnych ludzi. Wykorzystuje się jednak coraz częściej
zdjęcia, filmy, rysunki, mapy.

Możemy wyróżnić dwa typy źródeł:

a)

zastane

- dane już istniejące, spisy, rejestry z których można

wyprowadzić wnioski dotyczące rzeczywistości społecznej danego
miejsca i czasu; także pamiętniki, kroniki, akta sądowe, dane
urzędowe, prace naukowe; także czasopisma, materiały
archiwalne;

b)

wywołane

– powstają wskutek działalności badacza.

Problem badawczy może brzmieć: "Czy istnieje związek pomiędzy
płcią człowieka a specjalnymi zdolnościami intelektualnymi?". W
tym przypadku można postawić dwie hipotezy (które są
odpowiedziami na pytanie problemu):

1. Tak, jest taki związek. (Tu może dalej nastąpić opis związku,
uszczegółowienie go)

2. Nie, nie ma takiego związku.

Powyższe hipotezy poddaje się weryfikacji empirycznej. Bardzo
ważna

jest

także

poprawność

językowa

samej

treści

postawionego problemu i hipotez, chodzi naturalnie o język
naukowy.

Przyjęta hipoteza

, którą chcemy weryfikować podczas badań

socjologicznych

powinna

stwierdzać

spodziewaną

relację

pomiędzy jakimiś zjawiskami i

powinna być propozycją

twierdzenia naukowego

, które zakłada możliwą lub oczekiwaną

w danym kontekście sytuacyjnym naturę związku.

W wyniku przeprowadzonych badań przyjęta hipoteza może być
przyjęta, bądź odrzucona. Sformułowane dla celów badawczych
hipotezy muszą spełniać następujące warunki:

a)

być sprawdzalne empirycznie

– wymienione tam zmienne

muszą być empirycznie uchwytne i mierzalne;

b)

zależność musi mieć charakter prawidłowości

, nie może

być związkiem niepowtarzalnym i przypadkowym;

c) zależność ta może występować tylko w określonych
okolicznościach, ale w tych okolicznościach musi stanowić regułę;

d)

hipoteza musi mieć moc wyjaśniającą

– musi być pomocna

przy wyjaśnianiu obserwowanych zjawisk.

Znaczna część procesów poznania naukowego ma
charakter poszukiwania wzajemnych zależności
pomiędzy różnymi czynnikami, tymi czynnikami
są zmienne

.

Jedna zmienna ma charakter

zmiennej niezależnej

,

druga zaś jest

zależna

- zależna właśnie od zmiennej

niezależnej.

Według M. Łobockiego „Przez zmienne niezależne rozumie się
pewne czynniki powodujące określone zmiany w innych czynnikach
(zmiennych) (...) a przez zmienne zależne czynniki, podlegające
wyraźnym wpływom ze strony zmiennych niezależnych”

Natomiast Ch. Fraukfort-Nechmias podaje, że zmienna niezależna
to „zmienna za pomocą której badacz chciałby wyjaśnić zmiany
wartości zmiennej zależnej. (...) Zmienna zależna to zmienna, którą
badacz chce wyjaśnić”

np.

wiek – zmienna niezależna, a szybkość uczenia się – zmienna

zależna;

dochody – zmienna niezależna, wyjazdy za granicę – zmienna

zależna;

KLASYFIKACJA ZMIENNYCH

Zmienna jest własnością, cechą, która przybiera różne wartości.
Zmiennymi są np. płeć, wiek, poziom wykształcenia, poziom
aspiracji, lęk, poczucie winy.

dwuwartościo

we

(dychotomiczne

)

wielowartościo

we

wielkość zbioru

z którego dana

zmienna przyjmuje

wartość

Zmienne

dwuwartościowe

(dychotomiczne) przyjmują tylko dwie
wartości, np. „płeć” przyjmuje tylko
dwie

wartości

„mężczyźni”

i

„kobiety”.

zmienne,

które

w

naturalny

sposób

przyjmują

tylko

dwie

wartości

zmienne

zdychotomozowa

ne

zmienne
wielowartościowe, które
badacz dla jakiś celów
sprowadził

do

postaci

dwuwartościowej

ZMIENNA NOMINALNA - to cechy, których wartości mogą być
uporządkowane w dowolnej kolejności. Nie ma znaczenia, czy w
zmiennej „płeć” wyróżni się wartości w kolejności: 1. mężczyzna,
2. kobieta, czy też odwrotnie.

ZMIENNA PORZĄDKOWA - takie cechy, których wartości są lub
mogą być uporządkowane w oparciu o wyraźne kryterium tego
uporządkowania. Zmienną porządkową jest np. wykształcenie.

ZMIENNA INTERWAŁOWA - cechy o wartościach między
którymi można określić odległość. Odległość ta nie musi być
jednakowa. Ważne jest natomiast, aby można ją było w sposób
uzasadniony wyznaczyć, zmierzyć. Zmienną interwałową jest
zmienna wykształcenia, mierzonego ilością ukończonych lat
nauki w szkole

.

Zmienna jakościowa i ilościowa:

Zmienna ilościowa - pozwala na określenie częstotliwości zjawiska,

np. jeżeli 5 letnie dziecko zostanie zapytane, jaki jest jego ulubiony
kolor, to zmienna jest jakościowa, a jeżeli zmierzymy czas jego
odpowiedzi to zmienna jest ilościowa.

Zmienne jakościowe mierzone są w skali nominalnej.

Skala nominalna – pozwala tylko na pogrupowanie obiektów (osób),
polega na klasyfikowaniu obiektów ze względu na posiadanie lub brak
określonej cechy (jakościowej). Zgodnie z tym, ludzi można podzielić na
mężczyzn i kobiety, na osoby wyznania protestanckiego, katolickiego,
mojżeszowego itp.

Zmienne ilościowe mierzone są w skalach:

• porządkowej,

• interwałowej,

• ilorazowej

SKALA PORZĄDKOWA

Pomiary w tej skali uporządkowane są w ten sposób, że większe
liczby reprezentują większą intensywność zjawiska, ale zmiana w
punktacji (w rangach) o taką samą wartość nie wyraża zmiany
intensywności o tą samą wartość.

Przykład: mierzymy w skali od -5 do +5 stosunek do adopcji
dzieci przez homoseksualistów. Spadek od -1 do -2 nie musi
wyrażać takiej samej różnicy w nastawieniu, co spadek od -4 do
-5.

Możemy nie tylko stwierdzać o równości lub różności, ale także
wskazać któremu z obiektów zmienna przysługuje w wyższym
stopniu. Reprezentuje ona wyższy od nominalnej poziom pomiaru.
Pozwala

na

porządkowanie

obiektów

badanych

odpowiednio do wartości danej cechy, ponieważ cecha ta
ma charakter ilościowy. Ten poziom pomiaru uwzględnia
natężenie, siłę i wielkość określonej cechy u poszczególnych
obiektów badanych.

Skala porządkowa określa jedynie miejsce jakie w danej hierarchii
zajmuje badany obiekt, a nie absolutny wymiar ilościowy cech, pozwala
zatem tylko stwierdzić że A jest większe od B nie informuje już o tym ile.

Skala interwałowa

Jedna jednostka w skali interwałowej reprezentuje identyczną zmianę
natężenia cechy w całym zakresie skali.

Dobrym przykładem skali interwałowej jest skala Fahrenheita lub
Celsjusza. Równe interwały na tej skali reprezentują takie same różnice w
intensywności badanego zjawiska.

Skala interwałowa nie posiada "prawdziwego" punktu zero,
dlatego nie można formułować twierdzeń, ile razy jeden wynik jest
większy bądź mniejszy od drugiego. Nie można stwierdzić, że 30

o

C to dwa

razy cieplej niż 15

o

C. W skali Fahrenheita: 86

o

F; 59

o

F.

Skala ilorazowa

To skala interwałowa z "prawdziwym" punktem zerowym.
Przykładem jest skala Kelvina. Możemy stwierdzić, że
temperatura 300K jest dwa razy wyższa od 150K.

KLASYFIKACJA WSKAŹNIKÓW

(S. Nowak)

1.

wskaźniki empiryczne

-

trwałe związki rzeczowe

między

W (wskaźnik) a I (cecha wskazywana czyli indicatum) są

możliwe do ustalenia na drodze empirycznej

. Stwierdzimy

np. że wzrost solidarności członków grupy i ich skłonności nawet
do dużych poświęceń, następuje wtedy gdy pojawia się poważne
zagrożenie zewnętrzne dla grupy, to możemy mówić iż pomiędzy
W (W – solidarność i altruizm) a I (I zagrożenie zewnętrzne)
występują określone związki rzeczowe. Jeżeli W jest warunkiem
koniecznym albo występującym dla I, to mamy podstawy
twierdzić, iż istnieje między nimi określony związek rzeczowy, a
wskaźniki pozostające w związkach nazywamy wskaźnikami
rzeczowymi - empirycznymi.

2.

wskaźniki definicyjne

- istniejące związki logiczne między W

a I są możliwe do ustalenia na drodze rozumowej analizy zakresu
pojęć wskaźnika i indicatum. Duża ilość pieniędzy np. u milionera
jest wskaźnikiem bogactwa, ich brak wskaźnikiem ubóstwa.
Dochodzimy do nich poprzez rozumową analizę różnych
standardów, normatów, kryteriów itp. określeń obowiązujących
prawnie lub zwyczajowo w danym społeczeństwie, czy
środowisku.

3.

wskaźniki inferencyjne

(zewnętrzne) - są to cechy, które

uważamy

za

symptomy

zdarzeń,

zjawisk

itp.

stanów

niedostrzegalnych

bezpośrednio,

ponieważ

te

cechy

są

zewnętrznym przejawem zdarzeń.

Ktoś stał się np. „czerwony jak burak” wnioskujemy że się wstydzi,
ponieważ istotnie tak często się dzieje, chociaż wiadomo, iż nie
zawsze wypieki świadczą o uczuciu wstydu i mogą być
następstwem innych przyczyn.

1. Długość kwestionariusza

Długości kwestionariusza nie mierzy się ilością pytań, ale czasem
trwania wywiadu.

Często badacze zakładają, że długa i złożona ankieta pozwoli na
dogłębne poznanie opinii respondentów. Praktyka pokazuje, że jest
to nieuzasadnione założenie.

Okazuje się, że

im dłuższa jest ankieta, tym uzyskane

odpowiedzi są mniej rzetelne i dokładne

. Przyczyną tego jest

zmęczenie respondenta długotrwałą ankietą. Badany po jakimś
czasie zniechęca się do dalszego wypełniania kwestionariusza i
stara się jak najszybciej zakończyć wywiad. W takim przypadku
respondent na niektóre pytania nie odpowiada w ogóle, na inne
zaś zdawkowo, co fałszuje ostateczne wyniki badania. Oblicza się,
że maksymalny czas wypełniania ankiety powinien wynosić

do

około 30 minut

. Praktyka pokazuje, że często odchodzi się o tej

zasady, preferując długie kwestionariusze.

2. Estetyka kwestionariusza

Poza treścią ankiety równie ważny jest jej

wygląd

.

Ankieta

nie powinna być nadmiernie gęsto zadrukowana

.

Taki układ niekorzystnie wpływa na przejrzystość kwestionariusza,
a przez to na jego zrozumienie. Lepiej poświęcić kilka stron
kwestionariusza więcej, niż skupiać wszystko na małej przestrzeni.
Respondenci

bardzo

niechętnie

podchodzą

do

tak

skonstruowanych narzędzi.

Każde

pytanie

powinno być

ponumerowane

(najlepiej cyframi

arabskimi) i oddzielone od poprzednich.

Należy pamiętać o odpowiednich odstępach miedzy wierszami.
Uwaga ta dotyczy zwłaszcza pytań otwartych, gdzie respondent
będzie miał więcej miejsca na ewentualne uwagi. Należy unikać
pytań "niepotrzebnych", które nie dotyczą badanego tematu.
Zaoszczędzimy w ten sposób cenne miejsce, a także zwiększymy
przejrzystość ankiety.

Kwestionariusz ankiety powinien składać się z następujących części:

1. Wstępu.

2. Pytań skierowanych do respondentów.

3. Części końcowej – podziękowanie za udział w badaniach.

UKŁAD ANKIETY

1. Wskazane jest umieszczenie

tytułu

na pierwszej stronie

kwestionariusza

(powinien

być

krótki,

raczej

w

trybie

oznajmującym, nie powinien zawierać słów niejasnych lub
wzbudzających wątpliwości.

2. Każdy kwestionariusz powinien zawierać

informację na temat

instytucji przeprowadzającej badanie

. Respondent ma prawo

wiedzieć, kto przeprowadza badanie oraz jakiego typu jest to
placówka.

2.

Informacja na temat celu badania

. Należy ją napisać w

formie grzecznościowej. W jej skład powinny wchodzić następujące
informacje: dokładne określenie celu badania, uprzejma prośba o
współpracę, zapewnienie o anonimowości, podpis lub pieczątka
instytucji badającej.

Najistotniejszym elementem pierwszej części kwestionariusza jest

wprowadzenie

(odezwa do respondenta). Powinno ono zawierać:

1. cel badań,

2. zapewnienie o poufności zebranego materiału lub anonimowego
charakteru badań,

3. uzasadnienie wyboru respondenta do badań,

4. instrukcje dotyczącą sposobu wypełniania kwestionariusza,

5. apel o poważne potraktowanie badań, w związku z tym udzielenia
szczerych odpowiedzi.

6. podziękowanie za wzięcie udziału w badaniach.

Część końcowa:

W zakończeniu opisywanego narzędzia badawczego powinno znaleźć się
przede wszystkim

podziękowanie skierowane do respondenta za

wzięcie

udziału

w badaniach

bez względu na to, czy zostały juz umieszczone w

pierwszej części kwestionariusza.

Ważne jest też umieszczenie w tym miejscu

prośby skierowanej do

respondenta
o sprawdzenie czy udzielił on odpowiedzi na wszystkie
postawione mu pytania

.

W końcowej części można też pozostawić trochę miejsca wraz z prośba do
respondenta, by zechciał tam wpisać własne uwagi na temat badań.

Na końcu kwestionariusza ankiety umieszczamy

metryczkę

(wszelkie

zamieszczone w niej dane traktowane będą przez respondenta jako
zmienne niezależne – płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania).

Szanowni Państwo

Przekazujemy Państwu kwestionariusz do ankiety
informacyjnej

na

temat

funkcjonowania

szkoły

podstawowej dotyczący roku szkolnego 2007/2008, z
prośbą o jego wypełnienie. Ankieta została opracowana
przez Kuratorium Oświaty w Lublinie, na zlecenie
Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. Celem badania
jest konieczność zaktualizowania i rozszerzenia informacji
dotyczących działalności szkół podstawowych. Ankieta
posłuży

przy

planowaniu

zadań

związanych

z efektywnym wykorzystaniem dodatkowych środków
finansowych.

Wszelkie pytania i wątpliwości dotyczące kwestionariusza
prosimy kierować pod adresem Kuratorium Oświaty w
Lublinie 04-782 Lublin ul Piastowska 17/4. Wypełnione
ankiety prosimy przesyłać w terminie do 10 września.

Z wyrazami szacunku

Jan Nowak

PYTANIE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE

Pytania w ankiecie powinny być rozmieszczone w modułach

tematycznych.

Poszczególne

zagadnienia

powinny

być

formułowane od pytań ogólnych do bardziej szczegółowych, choć

w niektórych badaniach stosuje się inne metody. Optymalną

sytuacją jest otwieranie bloku tematycznego przez pytanie ogólne

(P1). Następnie przechodzimy do opinii szczegółowych (P2).

Ostatnim elementem są pytania o stopień pewności tych opinii

(P3).

M. Konarzewski

P1 Czy kiedykolwiek zastanawiał się Pan, kto i jak powinien
finansować szkolnictwo?
tak
nie

P2 Czy popiera Pan istnienie dwóch rodzajów szkół bezpłatnych
(publicznych) i płatnych (niepublicznych)?
tak
nie
nie mam zdania

P3 Jak bardzo jest Pan pewny swoich poglądów w tej sprawie?
całkowicie pewny
dość pewny
niezbyt pewny

PROMIENIOWANIE PYTANIA

Każde pytanie zawarte w ankiecie, rzutuje na następne

zarówno treściowo, jak i emocjonalnie

.

Respondent, który wypełnia kwestionariusz napotykając na kolejne

pytanie odpowiednio się do niego ustosunkuje. Irytacja, frustracja,

satysfakcja, czy inna emocja wywołana pytaniem, w sposób

zdecydowany warunkuje odpowiedzi na kolejne pytania. Mamy do

czynienia wtedy z tak zwanym efektem promieniowania. Efekt ten

może

nam

zafałszować

rzeczywiste

poglądy

naszych

respondentów.

Czy jest Pan/i osobą tolerancyjną?

a) tak
b) nie
c) trudno powiedzieć

Jaki jest Pana/i stosunek do mniejszości romskiej?

a) pozytywny
b) obojętny
c) negatywny
d) trudno powiedzieć

Pierwsze pytanie może, (choć nie zawsze musi) warunkować

odpowiedź

na

drugie.

Rozwiązaniem

problemu

jest

wprowadzenie tak zwanego pytania buforowego. Polega ono na
wprowadzeniu pomiędzy dwa pytania, pytania - bufora, który
wygasi efekt wpływu tematu. Bufor powinien być związany z
poruszaną tematyką, ale "neutralny" emocjonalnie.

W ankietach znajdują zastosowanie różne rodzaje pytań. Ogólnie
można je podzielić na cztery grupy:

•

Pytania zamknięte

: mają określone możliwości odpowiedzi

respondenci dokonują wyboru pośród nich.

•

Pytania otwarte

: pozwalają respondentowi odpowiedzieć

własnymi słowami.

•

Pytania półotwarte

: zawierają gotowe odpowiedzi, ale

stwarzają możliwość udzielenia wypowiedzi poza ich zakres.

•

Pytania filtrujące

: zadaniem jest ustalenie czy potencjalny

respondent odpowiada wcześniej ustalonej próbie badawczej i czy
pytanie będzie dotyczyło danego respondenta.

PYTANIA UZUPEŁNIAJĄCE

Poprzez

pytania dodatkowe

ankieter stara się zachęcić

respondenta

do

bardziej

wyczerpującej

odpowiedzi

,

zwłaszcza, gdy wcześniejsze odpowiedzi są zdawkowe i
lakoniczne. Wybór sposobu, w jaki są zadawane te pytania,
pozostawia się na ogół decyzji ankietera.

Do pytań otwartych zalicza się również pytania z
kodowanymi polami. Pytania te zadawane są jako otwarte,
ale pewna liczba możliwych odpowiedzi jest już wcześniej
zakodowana w ankiecie.

Jeżeli respondent udzieli odpowiedzi,

która pokrywa się z którąś z wcześniej zakodowanych odpowiedzi,
to ankieter zaznacza odpowiednią odpowiedź, ale w tym samym
czasie zadaje pytanie:, „dlaczego tak Pan uważa”?

Ankieter dokonuje dosłownego zapisu jako dodatkowej informacji
w odpowiednim miejscu w ankiecie. Jeżeli respondent udzieli
odpowiedzi,

która

nie

odpowiada

żadnej

z

wcześniej

zakodowanych, to ankieter zaznacza inne i zapisuje ją w ankiecie.
W takich przypadkach inne odpowiedzi są również dosłownie
zapisywane w ankiecie.

Co skłoniło Pana do zakupu … firmy … ?

(ankieter! Nie czytamy opcji).

Korzystna cena............................................
Jakość.......................................................
Znajomość marki..........................................
Bezpłatny transport......................................
Lokalizacja hurtowni.....................................
Reklama ....................................................
Inne (jakie)................................................

....................................................................

Pytanie to jest wprawdzie otwarte dla respondenta, ale zamknięte
dla ankietera.

Pytania skierowane do respondentów:

PYTANIE WPROWADZAJĄCE

– przygotowują respondenta do zagadnień

poruszanych w całym kwestionariuszu

np. Co wg Pani/Pana oznacza słowo wykształcenie?

PYTANIA O OPINIĘ

– odnoszą się do sposobu postrzegania przez

respondenta pewnych faktów, procesów czy zjawisk oraz do ich oceniania

np. Jakie znaczenie ma Pani/Pana zdaniem wykształcenie?

PYTANIA O FAKTY

– dotyczą uzyskania informacji o pewnych zjawiskach

lub faktach, a nie opinii o nich czy postaw wobec nich.

np. Czy Maria Curie Skłodowska była kobietą wykształconą?

PYTANIA O WIEDZĘ

np. Czy Maria Curie Skłodowska była?:

naukowcem,

malarzem,

fotografem.

PYTANIA O ŹRÓDŁA INFORMACJI

np. Skąd Pani/Pan czerpie informacje o uczelniach wyższych?

PYTANIA O MOTYWY

np. Jakie powody skłaniają Panią/Pana do rozpoczęcia nauki w WSZ-SW?

PYTANIA O SUGESTIE

np. Jakie elementy związane z wizerunkiem szkoły powinny Pani/Pana
zdaniem ulec zmianie?

PRACA DYPLOMOWA – przykład

Temat pracy:

WPŁYW METOD UCZENIA SIĘ

NA WYNIKI KSZTAŁCENIA WSPÓŁCZESNEJ MŁODZIEŻY

Motywy podjęcia takiego, a nie innego tematu.

Określenie celu pracy:

Zbadanie wpływu sposobów uczenia się na wyniki kształcenia
współczesnej młodzieży.

Pytanie główne:

Czy i w jakim stopniu sposoby uczenia się wpływają na wyniki w

nauce uczniów?

Pytania szczegółowe:
1. Czy uczniowie lubią się uczyć?
2. Czy uczniowie widzą sens i cel w zdobywaniu wiedzy?
3. W jaki sposób uczniowie przygotowują się do zajęć lekcyjnych?
4. Czy uczniowie w trakcie uczenia się stosują przerwy?
5. Jakie formy przerw stosują uczniowie w trakcie uczenia się?
6. Czy uczniowie systematycznie przygotowują się do zajęć?
7. Jakie elementy decydują o przeznaczeniu większej ilości czasu na

przygotowanie się do zajęć?

8. Czy wybrane przez uczniów sposoby uczenia się wpływają na lepsze

wyników
w nauce?

Hipoteza główna :
Różne sposoby uczenia się wpływają na wyniki kształcenia współczesnej

młodzieży.

„Do problemów szczegółowych tej pracy zostały sformułowane

następujące hipotezy:

1. Uczniowie chętnie zdobywają wiedzę i poszerzają swoje

horyzonty.

2. Uczniowie widzą sens i cel w zdobywaniu wiedzy.
3. Uczniowie stosują różne formy przygotowania się do zajęć,

wśród których dominują: czytanie cicho tekstu, czytanie na
głos tekstu, uczenie się małymi partiami, uczenie się przy
muzyce, uczenie się na pamięć, przepisywanie materiału.

4. Uczniowie w trakcie uczenia się stosują przerwy.
5. W czasie przerw uczniowie najczęściej: słuchają muzyki,

jedzą posiłek, spacerują, gimnastykują się, spędzają czas
przy komputerze.

6. Uczniowie systematycznie przygotowują się do zajęć

lekcyjnych.

7. Trudności związane z tematem, rodzaje sprawdzianów,

„ważności” przedmiotów, oraz ilość materiału to elementy,
decydujące o przeznaczeniu większej ilości czasu na
przygotowanie się do zajęć.

8. Sposoby uczenia się wpływają na wyniki w nauce.”

Zmienne i wskaźniki:

Główna

zmienna niezależna

to:

sposoby uczenia się

.

Zmienne niezależne szczegółowe

to:

formy przygotowania do zajęć,

stosowanie przerw,

formy stosowanych przerw,

systematyczna praca ucznia,

czas przeznaczony na naukę.

Natomiast

zmienna zależna

to

wyniki w nauce

.

Metody, techniki i narzędzia badawcze:

„Dla potrzeb prezentowanej pracy wybrano:

ankietę

.

W niniejszej pracy narzędziem, które zastosowano był

kwestionariusz

ankiety

dla uczniów.”

Organizacja i przebieg badań:
„Rozpoczynając prace badawczą zapoznałam się z literaturą przedmiotu
jednocześnie opracowując teoretyczne podstawy badań własnych.
Kolejnym był dobór metody, techniki oraz sporządzenie narzędzia
badawczego – kwestionariusza ankiety. Następnie rozpoczęłam
prowadzenie badań. Badania były prowadzone we wrześniu 2004 rok”

Charakterystyka wybranej grupy oraz obszaru badań:
„Badaniem zostało objętych 65 uczniów klas trzecich IV Liceum
Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Rybniku.”

KONIEC

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ