Agoniści
rec.opioidowych,
zatrucie morfiną…

Joanna Ostrowska

Narkotyczne leki
przeciwbólowe

• Dla leków tej grupy stosuje się nazwę

opioidy

bądź dawniej

opiaty

. Opioidy

działają za pośrednictwem receptorów

opioidowych. Istnieje kilka typów tych

receptorów, wśród nich najważniejsze są 

(mi),  (delta) i  (kappa). Receptory te

należą do rodziny receptorów sprzężonych

z białkiem G i hamują aktywność cyklazy

adenylowej, zmniejszając ilość

wewnątrzkomórkowego cAMP.

Ogólne zastosowanie

• działanie przeciwbólowe, chętnie łączone z

niesterydowymi lekami przeciwbólowymi (bóle

nowotworowe, pooperacyjne)

• znieczulenie ogólne -

neuroleptanalgezja(+neuroleptyk+anksjolityk)

• działanie przeciwkaszlowe, np. po urazie klatki

piersiowej

• zapierające, np. w biegunkach, hamujące

defekację po operacjach

• redukcja obrzęku płuc
• zawał serca, oparzenia, urazy
• terapia substytucyjna (

metadon

,

buprenorfina

)

• próbowano w depresji, schizofrenii

Stosowane w lecznictwie związki

wykazujące powinowactwo do

receptorów opioidowych można

podzielić na cztery grupy

:

1.

leki agonistyczne, zwane "czystymi

agonistami", np. morfina.

2.

leki agonistyczne o słabych właściwościach

antagonistycznych, np. pentazocyna.

3.

leki antagonistyczne o słabych

właściwościach agonistycznych, np.

nalorfina.

4.

leki antagonistyczne, zwane "czystymi

antagonistami", np. nalokson

Agoniści pełni

Łącząc się z receptorem opiatowym

hamują,podobnie jak endorfiny i
enkefaliny wrażenie bólu

Należą do nich m.in. :morfina,

kodeina, fentanyl, petydyna,
metadon, tramadol (w Polsce nie
jest zaliczany do leków
odurzających, gdyż nie powoduje
lekozależności)

KODEINA

• W lecznictwie stosowany jest fosforan kodeiny,

który łatwo wchłania się z przewodu

pokarmowego

• jest częściowo metabolizowana w wątrobie

(między innymi do morfiny), w 80% wydala się z

moczem w stanie niezmienionym, pozostałych w

sprzężeniu z kwasem glukuronowym

• Czas półtrwania wynosi 2 do 6 godzin.
• W śladowych ilościach przechodzi do mleka.
• Rzadziej od morfiny prowadzi do uzależnienia,

przeważnie po dłuższym podawaniu.

• wchodzi w skład wielu leków złożonych –

najczęściej z kwasem acetylosalicylowym,

paracetamolem, sulfogwajakolem i kofeiną

Zastosowanie:

przeciwbiegunkowe
przeciwkaszlowe - w dawkach

mniejszych niż mających działanie
przeciwbólowe (standardowo 8 mg).
Działanie przeciwkaszlowe utrzymuje
się około 2 godzin

przeciwbólowe (ok. 10-krotnie słabsze

od morfiny) - zazwyczaj wchodzi w
skład złożonych leków przeciwbólowych

Działania niepożądane:

• senność, osłabienie, zawroty głowy,

zaparcie, spowolnienie rytmu oddechowego

(najczęściej u osób w wieku podeszłym i

dzieci), nadmierne uspokojenie - po zażyciu

kodeiny nie powinno się prowadzić

samochodu ani wykonywać czynności

wymagających skupienia;

• tolerancja i uzależnienie
• używana jest też jako narkotyk, w dawkach

100-500 mg

MORFINA

• najważniejszy z alkaloidów wchodzących w skład

opium

• biała substancja stała, o gorzkim smaku, słabo

rozpuszczalną w wodzie.

• W medycynie używany jest chlorowodorek morfiny,

jako tabletki oraz siarczan morfiny, do iniekcji

• Stosuje się podskórnie, domięśniowo i doustnie,

rzadziej dożylnie i w postaci czopków

• Ze względu na krótki okres półtrwania dawki

morfiny należy często podawać w celu utrzymania

działania przeciwbólowego

• Mimo iż istnieje wiele nowszych, syntetycznych

leków o działaniu przeciwbólowym opioidów lub

farmakologicznie odmiennych, morfina nadal jest

niezastąpionym orężem w walce z bólem

nowotworowym.

• Nazwa morfiny wywodzi się od imienia

greckiego boga marzeń sennych -

Morfeusza

, ze względu na jej nasenne

właściwości wykorzystywane dawniej.
W starożytnosci i średniowieczu pito
wywar z maku w celach narkotycznych
oraz nasennych, między innymi
dawano go małym dzieciom, aby były
spokojniejsze i więcej spały.

Działanie na korę mózgu

• Silnie przeciwbólowo, kora mózgu staje

się niewrażliwa na impulsy bólowe

• Usuwa uczucie głodu, zmęczenia oraz

pamięć i świadomość przykrych przeżyć:
strachu,smutku,rozpaczy

• Powstaje stan błogości = euforia 
• Małe dawki nie upośledzają czynności

myślowych i ruchowych

• Duże wywołują sen narkotyczny i

zaburzenia czynności ośrodków
autonomicznych

Działanie na ośrodki

autonomiczne

•

depresja czynności oddechowej; czynność
oddechowa zwalnia się oraz spłyca

•

działanie przeciwkaszlowe wskutek depresyjnego
wpływu na tzw. ośrodek kaszlu rdzenia
przedłużonego

•

hamuje ośrodek naczynioruchowy; rozszerzenie
naczyń i obniżenie ciśnienia krwi

•

działa dwufazowo na tzw. ośrodek wymiotny. Przy
pierwszym podaniu w dawce równej lub większej
niż 5 mg dochodzi do pobudzenia ośrodka
wymiotnego z wystąpieniem nudności i wymiotów
(jest to tzw. działanie fazy wczesnej). W
późniejszym okresie działania morfiny dochodzi do
zahamowania ośrodka wymiotnego

.

Działanie na układ
pokarmowy

• skurcz odźwiernika - co przedłuża

przebywanie treści pokarmowej w żołądku

• zwiększenie napięcia mięśni okrężnych

jelit - prowadzi do zahamowania czynności

propulsyjnej i wystąpienia zaparć

spastycznych; ten rodzaj działania

wykorzystuje się podając w biegunkach

np. wyciąg opiumowy lub loperamid

• skurcz zwieracza bańki wątrobowo-

trzustkowej (Oddiego) - znaczny wzrost

ciśnienia w drogach żółciowych

Działanie na….

• Pęcherz  skurcz zwieracza

pęcherza oraz mięśni moczowodu co
przyczynia się do utrudnionego
oddawania moczu

• Macicę  Hamują czynność

skurczową macicy, znacznie
wydłużając poród.

• Oskrzela  uwalnia histaminę, co u

chorych z dychawicą oskrzelową
może prowadzić do skurczu oskrzeli.

Zatrucie ostre i

przewlekłe

Zatrucie ostre

• W wyniku przedawkowania lub w celach

samobójczych

• OBJAWY:

 sen narkotyczny
 duże upośledzenie czynności oddechowej ze

znaczną sinicą (oddech Cheyna-Stokesa)

 obniżenie temperatury ciała
 zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych
 osłabienie lub zniesienie odruchów
 bardzo silne zwężenie źrenic
 Tętno wolne

• Śmierć następuje przez porażenie

ośrodka oddechowego

Pierwsza pomoc

• Nalokson antagonista

morfiny

• Sztuczne oddychanie z

domieszka CO2

• Płukanie żołądka 1% r-r

nadmanganianu potasu

• Środki

przeczyszczające,
węgiel aktywowany

Zatrucie przewlekłe

• Narkomania morfinowa
• Już po 7-10 dniach pojawia się głód morfinowy

najpierw psychiczny potem tkankowy

• Morfina jest niezbednym skaldnikiem przemiany

materii

• Szybko dochodzi do zmniejszenia skuteczności

działania przeciwbólowego i euforyzującego,

natomiast nieznacznie osłabia się działanie

depresyjne na ośrodek oddechowy. Nie rozwija się

prawie tolerancja na spastyczne działanie morfiny

oraz na miozę (szpilkowate zwężenie źrenic u osób

uzależnionych)

• Nałogowi łatwiej ulegają ludzie nerwowi

niezrównoważeni, o słabej woli

• Morfiniści maja cięzkie zaburzenia psychiczne,

dochodzi do zmian etyki i woli, brak hamulców

morlanych

• Inteligencja i zdolnosc do pracy umyslowej sa

przez dlugi czas zachowane

• Odstawienie wywołuje: biegunke, wymioty,

pobudzenie psych, niedomoga

krążenia(śmierć), zaburzenia oddychania

• Powikłania narządowe: uporczywe

zaparcie,nieżyt bł.śluz.p.pokarm., zmniejszenie

wydzielania soków= spadek łaknienia i

wychudzenie

• Niemoc płciowa u mężczyzn,bezpłodność u

kobiet

• Spadek odporonosci
• Sucha,cienka,blada skóra
• Wypadanie włosów

Przeciwwskazania do
podawania



dzieci i niemowlęta - nie w pełni sprawna

bariera krew - mózg



osoby ze zmniejszoną wydolnością oddechową

(rozedma, serce płucne, dychawica

oskrzelowa)



chorzy z niedoczynnością gruczołu tarczowego



jako środek łagodzący bóle porodowe - bo

hamuje czynność porodową i łatwo przenika

przez łożysko



upośledzenie czynności wątroby



przerost gruczołu krokowego - może

powodować ostry bezmocz

OPIUM

• substancja otrzymywana przez wysuszenie

soku z niedojrzałych makówek

maku lekarskiego

(Papaver somniferum) oraz

maku ogrodowego

• Opium było w przeszłości używane głównie

jako środek przeciwbólowy, uspokajający i

narkotyczny

• Stosowane było głównie w postaci nalewki

alkoholowej (laudanum) lub palone

• zawiera około 25 czynnych składników

stosowanych w lecznictwie, m.in. takie

alkaloidy jak morfina, kodeina, narkotyna,

papaweryna i inne

• makowiny, tj. suche, dojrzałe i opróżnione z

nasion torebki maku, wraz z szypułkami oraz

wymłócona słoma makowa są źródłem tych

samych alkaloidów.

PETYDYNA

• Działa słabiej i krócej

od morfiny

• Syntetyczny agonista

receptorów μ

• Dolargan, Dolcontral
• szerokie

zastosowanie jako lek
przeciwbólowy

Zastosowanie:

• W przebiegu kolki nerkowej,

moczowodowej, wątrobowej

• Łagodzenie bólów porodowych
• Drobne zabiegi chirurgiczne
• Gastroskopia, endoskopia
• Urazy
• Choroby nowotworowe
• Działania niepożądane  nie stosuje się

petydyny długotrwale, gdyż w wyniku

jej metabolizmu powstaje norpetydyna,

która jest drgawkotwórcza.

FENTANYL

• syntetyczny lek przeciwbólowy, pod względem

chemicznym należący do pochodnych

fenylpiperydyny

• działa już w bardzo małych dawkach - jego

skuteczność jest około 100 razy większa od

morfiny

• Silnie pobudza ośrodek wymiotny oraz hamuje

oddechowy, nie wpływa na układ krążenia

• W małych dawkach powoduje efekty podobne do

innych narkotyków opioidowych powodując

rozluźnienie mięśni, senność, zanik lęku i bólu. W

większych dawkach powoduje długotrwałą

śpiączkę (do 24 godzin), po której przez kilka dni

występują silne stany depresyjno-lękowe.

Zastosowanie

• Działa natychmiast po podaniu (do 2 minut), i

działa dosyć krótko (20-30 minut), co wymaga

wielokrotnego podawania go podczas

operacji.

• Fentanyl jest używany w postaci ampułek do

iniekcji (w formie wodorocytrynianu

fentanylu) dożylnych oraz plastrów (system

transdermalny), w leczeniu bólu ostrego (np.

zawał mięśnia sercowego, ból pooperacyjny) i

przewlekłego (np. ból nowotworowy), a także

w anestezjologii w czasie znieczulenia

• Fentanyl jest substancją silnie uzależniającą i

z tego względu jego obrót i stosowanie

podlega takim samym przepisom jak innych

narkotycznych leków przeciwbólowych.

Działania niepożądane:

• Depresja ośrodka

oddechowego

• nudności, wymioty
• bradykardia
• hipotonia
• wyjątkowo skurcz

oskrzeli

• po dużych dawkach

obserwuje się niewielką

sztywność mięśni klatki

piersiowej, co może

utrudniać sztuczną

wentylację

METADON

• opioidowy lek

przeciwbólowy,

pochodna

difenylopropylaminy

• Działa silniej

przeciwbólowo niż

morfina

• Metadon jest

najprostszym

chemicznie, znanym

lekiem opioidowym.

Zastosowanie:

• Stosowany w bólach rożnego

pochodzenia oraz w terapiach

odwykowych

• Podawany jest doustnie,

sprzedawany w formie syropu

• Efekt przeciwbólowy utrzymuje

się około 4-8 h

• Wywołuje słabą euforie i

stosunkowo rzadko prowadzi do

przyzwyczajenia

Dziękuję 