Slajd 1

Temat: Alergia na jady

owadów błonkoskrzydłych

Owady błonkoskrzydłe

stanowią najliczniejszą grupę

owadów żądlących, które występują w naszym

klimacie w ciepłych porach roku.

Spośród

owadów błonkoskrzydłych

(

rząd Hymenoptera

)

największe znaczenie pod względem reakcji

alergicznych po użądleniu mają owady z

podrzędu

żądłówek

(

Aculeata

) –

osowate

(

osy

szerszenie

klecanki

pszczołowate

(

pszczoły miodne

trzmiele

)

oraz

mrówkowate

Alergia

inaczej uczulenie, nadwrażliwość

organizmu na kontakt z obcą substancją

(alergenem).

Jad owadów stanowi mieszaninę licznych substancji

niskocząsteczkowych (histamina, serotonina,

acetylocholina, katecholaminy), peptydów (m. in.

mellityna, apamina, kininy, mastoparan) oraz

enzymów (m. in. fosfolipaza, hialuronidaza, kwaśna

i zasadowa fosfataza).

Histamina, acetylocholina, mellityna i kininy

odpowiedzialne są za ból towarzyszący

użądleniom.

Pod względem alergenowym jady

najpowszechniejszych w Polsce owadów

błonkoskrzydłych znacznie się różnią.

Jad osy

jest bardziej immunogenny, jego

głównym alergenem jest antygen 5, fosfolipaza

A, hialuronidaza.

W składzie

jadu pszczoły

najważniejsza jest

fosfolipaza A, hialuronidaza, mellityna i

fosfolipaza kwaśna.

jadzie szerszenia

istotną rolę, poza już

wymienionymi, odgrywają kininy i acetylocholina.

Pomimo różnic pomiędzy jadami poszczególnych

gatunków, w obrębie rodziny osowatych istnieje

wiele podobieństw i mogą zachodzić reakcje

krzyżowe.

owadów błonkoskrzydłych

należą:

Osa

Podrząd żądłówek

(osowate):

W razie użądlenia zastosuj roztwór o słabym

odczynie kwaśnym (np: ocet lub sok z

cytryny) do zobojętnienia zasadowego

jadu osy.

Pszczoła miodna

Podrząd pszczołowate:

W razie użądlenia

usuń żądło

paznokciem, nożem

lub wysterylizowaną

igłą. Nie próbuj

wyjmować żądła

palcami lub pensetą

gdyż spowoduje

wyciśnięcie większej

ilości jadu do skóry

(wbite w skórę żądło

przez jakiś czas

jeszcze wydziela jad).

Zastosuj roztwór o

słabym odczynie

zasadowym (np: sodę

oczyszczoną) do

zobojętnienia

kwaśniego jadu

prszczoły.

Mrówka

Podrzęd mrówkowate:

W razie

ukąszenia

zastosuj roztwór

o słabym

odczynie

zasadowym (np:

soda

oczyszczona)

do zobojętnienia

znajdującego się

w jadzie kwasu

mrówkowego.

Epidemiologia

U większości ludzi użądlenie przez któregoś z

wymienionych owadów kończy się tylko reakcją

miejscową w postaci rumienia i obrzęku okolicy, w

którą dostał się jad. Objawy pojawiają się

zwykle przed upływem 30 minut od użądlenia

i zazwyczaj nie wymagają żadnego leczenia.

Jad owadów błonkoskrzydłych zawiera różnego

rodzaju substancje toksyczne, które w większym

stężeniu mogą być niebezpieczne dla człowieka.

Przyjmuje się, że dawką śmiertelną jest 19 użądleń

pszczoły na kilogram masy ciała co dla osoby

ważącej 65 kilogramów odpowiada 1235 użądleń za

jednym razem.

Takie sytuacje są jednak niezmiernie rzadkie.

Sytuacją szczególną jest użądlenie osoby

uczulonej na jad danego owada.

Szacuje się, że na jad owadów błonkoskrzydłych:

uczulonych jest 8% - 26% ludzi

, aczkolwiek

większość z nich reaguje jedynie nadmiernymi

odczynami miejscowymi tj np: obrzękiem o

średnicy powyżej 10 cm, który utrzymuje się

dłużej niż przez 24 godziny.

Objawy ogólnoustrojowe występujące w alergii

na jad owadów błonkoskrzydłych (duszność,

obrzęk Quinckego, pokrzywka, świąd, lęk,

nudności i wymioty, a także spadek ćiśnienia

tętniczego czy omdlenie) mają różne nasilenie i

zdażają się tylko u od 0,4% d0 8,9% osób.

Zgonem kończy się jedynie od 0.03% do 0,48%

użądleń.

Jeśli użądlenie miało miejsce w obrębie głowy lub

szyi, a w szczególności - wewnątrz jamy ustnej,

może dojść do niebezpiecznego obrzęku krtani i

wystąpienia duszności. Na tego rodzaju

powikłanie szczególnie narażone są dzieci, u

których zwężenie dróg oddechowych może

przebiegać bardzo szybko i stanowić nawet

zagrożenie życia. Dlatego przy pierwszych

objawach, takich jak chrypka, świst przy

oddychaniu lub duszność, należy bezzwłocznie

skontaktować się z lekarzem lub pogotowiem

ratunkowym w celu zapewnienia sobie

specjalistycznej pomocy.

Zwiększone ryzyko

użądlenia:

ciepła pora roku,

jedzenie lub picie na wolnym powietrzu,

chodzenie boso,

praca w ogrodzie (zwłaszcza żywopłotu lub kwiatów),

zbieranie owoców,

uprawianie sportu na wolnym powietrzu (zwłaszcza w

skąpym ubraniu),

położenie uli w sąsiedztwie zabudowań

mieszkanlnych lub miejsc pracy,

przebywanie w pobliżu uli podczas wybierania z nich

miodu,

usuwanie gniazd os (na przykład z poddaszy lub

okien).

Zwiększone ryzyko ciężkiej reakcji

anafilaktycznej po ponownym użądleniu:

krótki odstęp czasu pomiędzy użądleniami (ale

bardzo częste użądlenia prawdopodobnie powodują

rozwój tolerancji immunologicznej),

silne uczulenie na jad, zwłaszcza szerszenia lub

pszczoły miodnej - duże stężenie swoistego IgE (>1,0

kj./l) lub dodatni wynik testów skórnych,

ciężka poprzednia reakcja poużądleniowa,

choroba układu oddechowego lub sercowo-

naczyniowego,

przyjmowanie beta-blokera,

podeszły wiek (powyżej 60 roku życia),

zwiększone stężenie tryptazy w surowicy,

mastocytoza.

Zestaw interwencyjny

Zestaw interwencyjny dla pacjenta uczulonego na jad

składa się z:

ampułkostrzykawki z adrenaliną,

kortykosteroidu doustnego (np.prednisolonu)

leku przeciwhistaminowego - klemastyny.

Zestaw interwencyjny powinien być noszony przez

pacjenta w zasięgu ręki przez cały sezon zwiększonego

narażenia na użądlenie owada i zastosowany natychmiast

po takim incydencie.

Ważne, aby pamiętać, iż nawet jego zastosowanie w

odpowiednim momencie nie zwalnia osoby uczulonej z

natychmiastowego kontaktu z lekarzem, który zdecyduje,

czy nie należy zastosować dodatkowego leczenia,

mającego na celu zapobieżenie późnej reakcji na jad.

Wywiad:

Należy uzyskać następujące informacje:

1. Kiedy i ile razy wystąpiła reakcja poużądleniowa?

2. Jakiego rodzaju objawy wystąpiły i jakie było ich

nasilenie?

3. Jaki czas upłynął od użądlenia do wystąpienia

objawów?

4. Jakie leczenie doraźne zastosowano?

5. Czy w miejscu użądlenia pozostało żądło?

6. Gdzie i w jakich okolicznościach doszło do użądlenia?

7. Czy są czynniki ryzyka wystąpienia reakcji o

szczególnie ciężkim przebiegu i czynniki ryzyka

kolejnych użądleń?

8. Jaka była tolerancja kolejnych użądleń po

wcześniejszej reakcji ogólnoustrojowej?

9. Dane dotyczące innych alergii.

Pierwszym typem reakcji na alergen jest reakcja

łagodna.

Zwykle prezentuje się jako obrzęk i swędzący rumień w

okół miejsca użądlenia. Długość trwania objawów nie

przekracza 30 minut, a zmiany skórne ustępują bez

żadnych śladów.

Kolejnym typem reakcji na alergen jest reakcja

umiarkowana.

Mówimy o niej wtedy, gdy odczyn zapalny jest bardzo

rozległy. Towarzyszy mu silnie zaznaczony obrzęk. Może się

również pojawić wysypka o typie pokrzywki na całym ciele.

Do najcięższych reakcji o uogólnionym charakterze

dochodzi w ciągu kilku minut lub nawet sekund po

użądleniu przez owada.

Pojawia się silny świąd, zaczerwienienie, pokrzywka

błyskawicznie szerzy się na całe ciało. Niekiedy dochodzi

również do groźnego obrzęku krtani i języka (zwęża to

drogi oddechowe i może prowadzić do kłopotów z

oddychaniem).

Najpoważniejszym skutkiem ciężkiej reakcji alergicznej

jest wystąpienie objawów wstrząsu

anafilatycznego:

spadku ciśnienia tętniczego, wzrostu tętna, utraty

przytomności aż do zgonu.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania

niepożądanym reakcjom po użądleniu jest po

prostu ich unikanie.

W tym celu należy:

unikać gwałtownych ruchów w sąsiedztwie owada,

unikać intensywnie pachnących kosmetyków i kolorowych

ubrań, gdyż nie tylko przyciągają one owady, ale działają

też na nie drażniąco,

unikać miejsc przebywania owadów (sąsiedztwa pasiek,

starych pni),

nigdy nie usuwać samemu gniazd owadów,

podczas pikników na świeżym powietrzu zabezpieczać

żywność w szczelnych pojemnikach, nigdy nie pić napoi z

puszek i innych pojemników, których zawartość nie jest w

pełni widoczna,

omijać z daleka kwiaty i przejrzałe owoce,

nigdy nie chodzić boso po łące,

unikać intensywnych wysiłków na świeżym

powietrzu, gdyż pot przyciąga owady,

w czasie jazdy motorem zakładać kask, rękawice i

szczelne ubranie z długim rękawem, a podczas jazdy

rowerem zachować szczególną ostrożność,

w przypadku uczulenia na jad owadów

błonkoskrzydłych - zawsze mieć przy sobie

informacje na temat uczulenia i zestaw

interwencyjny, którego zastosowanie powinno być

dobrze opanowane.

Postępowanie w ramach

pomocy przedlekarskiej

Najważniejsze, aby szybko usunąć żądło ze skóry, jeśli

w niej zostało. Należy to robić bardzo delikatnie, aby

nie ucisnąć zbiorniczka z jadem, który znajduje się na

wystającej ze skóry części żądła. Najlepiej w tym celu

podważyć żądło krawędzią noża lub paznokciem.

Trzeba też pamiętać, żeby zawsze przemyć rankę, np.

wodą z mydłem, i unikać jej rozdrapywania, gdyż może

to doprowadzić do wtórnego zakażenia bakteryjnego.

W przypadku, gdy dolegliwości są bardziej uporczywe,

ulgę mogą przynieść zimne okłady i unieruchomienie -

jeśli to możliwe - części ciała, w którą nastąpiło

żądlenie (np. podwieszenie ręki na temblaku).

Można też zastosować miejscowo maści i kremy, które

złagodzą nieprzyjemne objawy, np. Fenistil żel lub

maści ze sterydami.

Leczenie doraźne

lek przeciwhistaminowy doustnie lub

pozajelitowo,

obserwuj chorego przez >= 60 min.

Łagodna

pokrzywka:

zmierz ciśnienie tętnicze i częstotliwość tętna,

zapewnij dostęp do żyły i podłącz wlew 0,9% NaCl,

lek przeciwhistaminowy doustnie lub pozajelitowo,

glikokortykosteroid doustnie lub pozajelitowo,

w przypadku ciężkich lub narastających objawów -

adrenalina (1 mg/ml) domięśniowo (dorośli 0,3-0,5

mg, dzieci 0,01 ml/kg),

obserwuj chorego do momentu całkowitego

ustąpienia objawów.

Pokrzywka, obrzęk

naczynioruchowy:

adrenalina wziewnie i domięśniowo,

w przypadkach ciężkiego obrzęku krtani może być

konieczne wykonanie intubacji, tracheotomii lub

konikotomii.

Obrzęk krtani:

obturacja łagodna lub umiarkowana - beta2-mimetyk

wziewnie,

obturacja ciężka - adrenalina wziewnie i beta2-

mimetyk (0,5 mg/ml) dożylnie (w 1 roku życia

0,05-0,1 mg, do 7. roku życia. 0,2-0,4

mg, dorośli 0,25-0,5 mg),

Wszyscy chorzy z przedłużającymi się objawami ze

strony układu oddechowego wymagają hospitalizacji.

W przypadku chorych z

obrzękiem krtani konieczne jest jak najszybsze

leczenie na oddziale intensywnej terapii.

Pokrzywka, obrzęk

naczynioruchowy:

konieczna hospitalizacja,

adrenalina (1 mg/ml) domięśniowo (dorośli 0,3-0,5 mg,

dzieci 0,01 ml/kg; dawkę można powtórzyć po 5-

15 min); dożylnie tylko w wyjątkowych przypadkach

ułóż chorego w pozycji przeciwwstrząsowej,

podaj tlen (przepływ 5-10 l/min),

zmierz ciśnienie tętnicze i częstotliwość tętna,

zabezpiecz dostęp do żyły i uzupełnij niedobór płynów,

lek przeciwhistaminowy i glikokortykosteroid dożylnie,

dopamina lub noradrenalina we wlewie, jeśli

nieodciśnienie się utrzymuje pomimo podania

adrenaliny (z lekiem przeciwhistaminowym lub bez) i

płynów dożylnie,

glukagon 0,1 mg/kg dożylnie w razie utrzymywania się

niedociśnienia i skurczu oskrzeli u chorych leczonych

beta-blokerami,

pamiętać o ryzyku opóźnionej anafilaksji.

Wstrząs

anafilaktyczny:

Document Outline