Układ kostny

Układ kostny

Ortopedia i trumatologia narządów ruchu
Ortopedia (z greckiego orthos = prosty, prawidłowy) i
traumatologia (z greckiego trauma = rana, uraz) zajmuje się
rozpoznawaniem i leczeniem zabiegowym chorób i urazów
narządów ruchu: szkieletu (z wyjątkiem kości czaszki), układu
więzadłowo-stawowego oraz uszkodzeń mięśni, nerwów i
naczyń.

Reumatologia Reumatologia (z greckiego rheuma = prąd)
zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem zachowawczym
chorób wywołujących długotrwały ból albo zapalenie stawów
lub tkanek miękkich wchodzących w skład narządów ruchu
(mięśni, ścięgien, więzadeł, powięzi, kaletek maziowych, itd.).
Przedmiotem zainteresowania reumatologii są m.in. choroby
zapalne i zwyrodnieniowe stawów, pozastawowe zespoły
bólowe związane z narządami ruchu, niektóre zaburzenia
metaboliczne (np. dna moczanowa) i choroby układowe tkanki
łącznej (kolagenozy).

Narządy ruchu Do narządów ruchu zalicza się kości, stawy,
więzadła i mięśnie. Stanowią one ściśle związaną ze sobą
całość czynnościową.

Szkielet (Ryc.9-1), na który składają się wszystkie kości człowieka, stanowi
konstrukcję nośną narządów ruchu i jest miejscem przyczepów ścięgien
(połączeń mięśniowo-kostnych zbudowanych z tkanki łącznej) i więzadeł
(połączeń kostno-kostnych zbudowanych z tkanki łącznej). Szkielet pod
względem czynnościowym tworzy kościec osiowy i kościec obwodowy. Na
kościec osiowy składają się kości czaszki, kręgosłup z kością krzyżową i części
kostne klatki piersiowej, natomiast na obwodowy - kości kończyn górnych
wraz z kośćmi obręczy barkowej oraz kości kończyn dolnych wraz z kośćmi
obręczy biodrowej.
Każda dojrzała kość ma strukturę blaszkową o warstwowym ułożeniu. Ta
struktura blaszkowa kości jest odmienna w tzw. warstwie korowej (zbitej) i
warstwie gąbczastej (beleczkowej). Warstwa korowa utworzona jest z
cylindrycznie ułożonych blaszek, które pod mikroskopem przypominają
system przylegających do siebie rurek. Warstwa gąbczasta zbudowana jest z
blaszek, które układają się w trójwymiarową, nieregularną sieć beleczek.
Przestrzenne ułożenie elementów kostnych jest gęstsze w warstwie zbitej
aniżeli w warstwie gąbczastej. Rozmieszczenie i ilość każdej z wymienionych
struktur w kości zależne są od jej kształtu, a ten warunkowany jest z kolei
funkcją jaką spełnia poszczególna kość w szkielecie.
Cała zewnętrzna powierzchnia kości, z wyjątkiem tej, która tworzy stawy (na
powierzchniach stawowych kość pokryta jest chrząstką stawową) otoczona
jest ścisle przylegającą do kości błoną włóknistą - okostną. Okostna jest
bogato unaczyniona i unerwiona. Dzięki okostnej, w której znajdują się
komórki podobne do osteoblastów (patrz dalej), następuje zgrubienie kości
poprzez odkładanie się nowych warstw kości na jej powierzchni.

Ze względu na kształt kości szkieletu można je podzielić na:
- Kości długie - (np. kość ramienna, udowa, kości przedramienia, podudzia,
śródręcza, śródstopia i palców) zbudowane są prawie wyłącznie z istoty
korowej. Na obu końcach trzonów kości długich znajdują się naturalne
maczugowate zgrubienia - nasady, wypełnione przez warstwę gąbczastą.
Między nasadami i trzonem kości wyróżnia się dodatkowo tzw. przynasady.
Jest to miejsce, gdzie odbywa się wzrost kości na długość. W okresie wzrostu,
nasada oddzielona jest od przynasady chrząstką, noszącą nazwę chrząstki
wzrostu lub nasadowej. Jama szpikowa w trzonie kości długich i przestrzenie
międzybeleczkowe nasad wypełnione są szpikiem.
- Kości płaskie - (np. kości czaszki, mostek, żebra, kości miednicy)
utworzone są przez blaszki zewnętrzne i wewnętrzne mające strukturę
warstwy korowej, które przedzielone są cienką warstwą kości gąbczastej.
- Kości różnokształtne - (np. kości nadgarstka, stępu, kręgi) otoczone są
warstwą istoty korowej podobnie jak kości długie, z reguły jest ona jednak
cieńsza. Wypełnione są prawie wyłącznie warstwą gąbczastą.

Składnikami tkanki kostnej w 70% są elementy nieorganiczne (głównie
hydroksyapatyt) i w 30% organiczne. Część organiczna składa się z komórek i
macierzy kostnej utworzonej z włókien kolagenu oraz innych białek
niekolagenowych. Podstawowymi typami komórek kostnych są:

- Osteocyty - są ostateczną formą komórek dojrzałej kości, powstają z
przemiany osteoblastów w trakcie mineralizacji macierzy kostnej.

Osteoblasty - są komórkami tworzącymi kość (kościotwórcze),
występującymi w miejscach, gdzie odbywa się wzrost lub przebudowa tkanki
kostnej. Osteoblasty wytwarzają część organiczną macierzy kostnej, w której
następnie odkładają się kryształy fosforanów wapnia (hydroksyapatyt).

- Osteoklasty - są komórkami resorbującymi kość (kościogubnymi),
uczestniczącymi w prawidłowym procesie przebudowy tkanki kostnej. Przy
nadmiernej przewadze aktywności osteoklastów względem osteoblastów
dochodzi do patologicznego procesu utraty masy kostnej.

Częścią dynamiczną narządów ruchu są mięśnie szkieletowe, czyli te,
które są zależne od naszej woli. Pod względem budowy histologicznej
(tkankowej) nazywane są mięśniami poprzecznie prążkowanymi.
Przedłużeniem mięśni (brzuśców mięśniowych) są ścięgna
zbudowane z tkanki łącznej, za pomocą których mięśnie łączą się z
kośćmi. Specjalna budowa tkankowa mięśni powoduje, że mają one
zdolność kurczenia się. Na staw działają grupy mięśni o przeciwnych
kierunkach działania (grupy antagonistyczne). Dzięki różnicy napięcia
między zginaczami i prostownikami lub przywodzicielami i
odwodzicielami możliwy jest ruch w stawach, czasami bardzo złożony.

Mięśnie szkieletowe

Stawy

Stawy są to ruchome połączenia między kośćmi.
Powierzchnie stawowe kości pokryte są chrząstką
stawową i są względem siebie odpowiednio dopasowane
(np. głowa kości udowej i panewka stawu biodrowego). W
obrębie stawów mogą istnieć także dodatkowe elementy
chrzęstne, dopasowujące powierzchnie stawowe podczas
ruchu w stawie np. łąkotki w stawie kolanowym (Ryc.9-3).
Stałym elementem budowy stawu jest torebka stawowa
utworzona z tkanki łącznej, w obrębie której znajduje się
jama stawowa wypełniona mazią stawową. Strukturami,
które dodatkowo stabilizują staw są więzadła - połączenia
kostno-kostne z tkanki łącznej. Mogą one znajdować się
pozastwawowo - często ściśle łącząc się z torebką
stawową, a także w jamie stawowej.