NIEZBĘDNE NIENASYCONE

KWASY TŁUSZCZOWE

Autorzy:

Wioleta
Skiendziul

Adriana Smęt

Niezbędne Nienasycone Kwasy

Tłuszczowe

(ang. EFA - Essential Fatty Acid)

• Grupa kwasów tłuszczowych, które nie mogą

być syntetyzowane w organizmie zwierzęcym

i muszą być dostarczane w pożywieniu, w

przeciwieństwie do kwasów endogennych.

Żywienie pokarmami ubogimi w niezbędne

kwasy tłuszczowe może doprowadzić do

zaburzeń chorobowych.

• NNKT zostały odkryte w pierwszej połowie XX

wieku przez małżeństwo Burr

KWASY TŁUSZCZOWE

• w organizmie człowieka i innych kręgowców
• parzysta liczba C od 12 do 24
• wiązania pojedyncze ( kwasy nasycone)
• jedno lub wiele wiązań podwójnych ( kwasy

jedno- lub wielonienasycone)

• endogenne
• egzogenne ( NNKT)
• mogą brać udział w metabolizmie

komórkowym po uwolnieniu się kwasu z

fosfolipidów, w czym uczestniczy enzym

fosfolipaza

CHARAKTERYSTYKA NNKT

1. Kwasy z dwóch rodzin:
a) n-3
b) n-6
2. Produkty przemian NNKT:
- prostaglandyny
- tromboksany
- leukotrieny
3. Kwas linolenowy ( 18:3 n-3) →macierzysta forma NNKT dla

rodziny n-3

- siemię lniane, olej rzepakowy
4. Kwas linolowy ( 18:2 n-6) →macierzysta forma NNKT dla rodziny

n-6

- olej słonecznikowy, sojowy, olej z wiesiołka
Olej z rzepaku 00 zawiera obie formy macierzyste ( 2: 1).

Kwas γ- linolenowy w organizmie przekształcany

w kwas dihomo- γ-linolenowy.

DWKT

Długołańcuchowe Wielonienasycone Kwasy

Tłuszczowe

• to kwasy syntetyzowane z form macierzystych, w wyniku wydłużania łańcucha

(elongacji) i powstawania nowych wiązań podwójnych (desaturacji)

• mają 20 i 22 at. C w łańcuchu

• z pokarmem dostarczane młodym zwierzętom, wszystkim mięsożernym i tym

z deficytem NNKT

• z rodziny n-3 → kwas eikozapentaenowy(EPA) i dokozaheksaenowy(DHA)

źródło: ryby z zimnych akwenów morskich

• z rodziny n-6 → kwas dihomo-γ-linolenowy(DGLA) i arachidonowy(AA)

• desaturację kwasów z rodziny n-6 można zahamować zwiększając w diecie

ilość kwasów n-3 . Wynika to z większego powinowactwa desaturaz do

kwasów o większej liczbie wiązań podwójnych → kwasy n-3 są przez nie

przekształcane przed kwasami n-6 i n-9

• deficyt desaturaz Δ-6 i Δ-5 w tkankach zwierząt mięsożernych

=niewykorzystanie kwasu linolowego i linolenowego do wytwarzania DWKT-

mieszanki pasz zawierające macierzyste lub DWKT z rodziny n-3 i n-6 jako

żywienie drobiu lub tuczników

• szybka desaturacja i elongacja kwasów tłuszczowych w tkankach drobiu i świń (

w diecie kwas linolenowy i linolowy) = uzyskanie produktów (jaja, mięso)

wysoko wzbogaconych w DWKT

• w wielu dietach brak kwasów n-3

Escherichia coli

→ w przewodzie

pokarmowym wytwarza ograniczone ilości
kwasu linolowego.
Jeśli te mikroorganizmy zasiedlają
proksymalne odcinki przewodu
pokarmowego, to kwas linolowy będzie łatwo
wchłaniany do limfy, co może częściowo
zapobiegać ewentualnym deficytom tego
kwasu.

EIKOZANOIDY

I Opis:
1) związki dwudziestowęglowe
2) pełnią ważne funkcje regulacyjne w miejscu ich wytwarzania
3) pochodne wielonienasyconych NNKT
4) wytwarzane z:
- kwasu dihomo-γ-linolenowego (DGLA)
- kwasu arachidonowego (AA)
- kwasu eikozapentaenowego (EPA)
5) mogą powstawać z powyższych kwasów po uwolnieniu ich

prekursorów z fosfolipidów błon komórkowych przez fosfolipazę

A2, z fosfatydyloinozytolu przez fosfolipazę C lub przez lipazę

diacyglicerolową

6) eikozanoidy decydujące o wielu procesach fizjologicznych i

patologicznych mogą powstawać po uwolnieniu kwasów

tłuszczowych uprzednio podanych w pokarmie lub

przetworzonych w wątrobie i kolejno wbudowanych w struktury

błoniaste komórek

c.d. eikozanoidów

7) do eikozanoidów zalicza się:
- prostaglandyny (PG)
- tromboksany (TX)
- leukotrieny (LT)
- lipoksyny (LX)
- kwasy hydroperoksyeikozatetraenowe (HPETE)
- kwasy hydroksyeikozatetraenowe (HETE)
8) Cyklooksygenaza (CO) i lipoksygenazy (LO) → enzymy

potrzebne do wytwarzania eikozanoidów

9) Produkcja eikozanoidów pobudzana przez:
- cytokiny
- czynniki wzrostowe
- endotoksyny
- wolne rodniki

c.d.

II Podział na 3 serie:
a) seria 1
- wytwarzane z kwasu dihomo-γ-

linolenowego (DLGA)

b) seria 2
- wytwarzane z kwasu arachidonowego (AA)
- najbardziej aktywne biologicznie
c) seria 3
- wytwarzane z kwasu eikozaheksaenowego

(EPA)

Jak to działa?

Seria 2
● kwas AA uwolniony z błony komórkowej jest substratem

dla cyklooksygenazy, co powoduje powstanie

prozapalnej prostaglandyny (PGE2) oraz tromboksanu

(TXA2) nasilający agregacje płytek krwi

● lipoksygenazy wytwarzają z AA m.in.
- pozapalny kwas 12-hydroksyeikozatetraenowy (12HETE)

oraz

- hemotaktyczny leukotrien (LTB4)
Seria 3 i 1
● kwas eikozapentaenowy oraz kwas dihomo-γ-

linolenowy – wytwarzane są z nich:

-prostaglandyny
- tromboksany
- leukotrieny

A jakie właściwości?

• prostaglandyny, tromboksany, leukotrieny mają

przeciwne działanie do eikozanoidów serii 2 lub

takie samo działanie ale słabe

• eikozanoidy serii 1 i 3 znoszą efekt działania

eikozanoidów serii 2 wytwarzanych z AA

• powstające eikozanoidy oddziaływają na

miejscowe wytwarzanie cytokin

• różne prostanoidy (np. PG i TX) wytwarzane z tego

samego kwasu wykazują różne, nawet

przeciwstawne działanie

• wytwarzaniem eikozanoidów można sterować przy

użyciu niektórych leków i zmianami w ilościach i

proporcjach w diecie między kwasami n-3 oraz n-6

Właściwości c.d.

• glikokortikoidy indukująsyntezę białka lipokortyny, które

hamuje wytwarzanie fosfolipazy A odpowiedzialnej za

uwalnianie z błon komórkowych m.in. kwasu arachidonowego

– źródła prozapalnych eikozanoidów

• ASPIRYNA – inhibitor cyklooksygenazy

• BENOKSAPROFEN – inhibitor lipoksygenaz

• zwiększona ilość kwasu γ-linolenowego lub

eikozapentaenowego w diecie = nieco wolniejsze działanie

• kwas dihomo-γ-linolenowy i eikozapentaenowy → konkurencja

z kwasem AA o miejsce w fosfolipidach błon komórkowych\

• cyklooksygenaza i lipoksygenazy działają preferencyjnie na

DGLA w stosunku do AA

• powstająca z DGLA prostaglandyna E1(PGE1) hamuje

uwalnianie AA z błon komórkowych

• produkty powstające przy udziale lipoksygenazy hamują

wytwarzanie LTB4 z AA

Podobieństwo, działania,

obrona:

• z AA powstaje tromboksan A2(TXA2) mający silne właściwości kurczenia

naczyń i wywoływania agregacji płytek

• powstający z kwasu eikozapentaenowego tromboksan TXA3jest

nieaktywny

• prostaglandyny z serii 2, powstające z AA, stymulują biosyntezę cytokin

• prostaglandyny serii 3 powstające z EPA maja korzystny wpływ na odpowiedź

immunologiczną

• w diecie n-3 kwasy zawarte łatwiej wbudowywane są w błony komórkowe niż

ich analogi n-6

• limfocyty pobudzone przez mitogeny uwalniaja na zewnątrz kwas arachidonowy

i makrofagi mogą zużywać ten kwas do syntezy eikozanoidów

• eikozanoidy wpływają na funkcje limfocytów B i T , komórek NK (natural killer)

i makrofagów

• limfocyty T mają receptory dla PGE1 i PGE2 (prostaglandyn) → prostaglandyny

te hamują proliferację T-limfocytów i ich cytotoksyczną aktywność

• w makrofagach prostaglandyny hamują produkcję interleukin(IL-1) i czynnika

nekrozy nowotworów

• leukotrieny wpływają na komórki immunologiczne , np.. leukotrien LTB4

wzmaga: aktywność komórek NK i wytwarzanie IL-1 przez makrofagi oraz

wytwarzanie interferonu-γ przez limfocyty

GŁÓWNE FUNKCJE NNKT

•

Składniki struktur błoniastych komórek. W

wyspecjalizowanych tkankach, np. w siatkówce oka i

tkance mózgowej, EPA i DHA są ilościowo i jakościowo

ważnymi składnikami błon komórkowych. NNKT o

konfiguracji cis utrzymują płynność błony komórkowej.

•

Mają wpływ na utrzymanie bariery dla wody

uniemożliwiając jej masową ucieczkę przez skórę. Funkcja

ta jest zależna od ceramidów zawierających kwas linolowy.

•

Są macierzystymi związkami do produkcji eikozanoidów.

•

Regulacja przemian kwasu arachidonowego i nie

dopuszczanie do nadmiernego powstania z AA bardzo

aktywnych eikozanoidów (n-3).

ZRÓDŁA NNKT

• linolowy

-

olej krokoszowy, kukurydziany,

słonecznikowy, sojowy, arachidowy, rzepakowy,
oliwa

• linolenowy

-

olej lniany, rzepakowy, sojowy

• arachidonowy

-

produkty pochodzenia

zwierzęcego, mięso

• eikozapentaenowy

-

łosoś, olej rybi (dorsz)

• dokozaheksaenowy

-

olej z makreli

NNKT W ŻYWIENIU ZWIERZĄT

• największe zapotrzebowanie mają noworodki ssaków

• według norm NRC dieta dla rosnących kotów powinna zawierać

0,5% kwasu linolowego i 0,02 kwasu arachidonowego

• w diecie psów i kotów powinno znajdować się około 1% kwasu

linolowego i 0,3% kwasu arachidonowego

• w mieszankach dla psów i kotów powinny znajdować się gotowe

długo łańcuchowe kwasy (GLA, AA, EPA i DHA)

• u koni poddawanych treningowi stosowanie dodatków EPA+DHA z

witaminą E poprawiły niektóre wskaźniki fizjologiczne, sprzyjające

większemu wysiłkowi

• należy pamiętać, że należy stosować przez pewien okres czasu (od

6 do 12 tygodni) aby zauważyć korzystny wpływ NNKT na zwierzęta

NIEDOBORY NNKT

• Przedsionkowe antyarytmiczne

działanie NNKT

Antyarytmiczny wpływ na serce posiadają

kwasy z rodziny n-3, zaś kwasy z rodziny

n-6 mają przeciwne działanie.

• Cukrzyca

Przy cukrzycy typu I zwiększenie w diecie

n-3 kwasów może być korzystne dla

pacjentów, zapobiegając rozwojowi

kardiomiopatii i zakłóceń w funkcji nerek.

•

Nowotwory

Badania wykazały, że EPA i DHA z oleju rybnego:
- hamują rozwój transplantów guza gruczołu mlekowego u szczurów
- redukują proliferację płaskich komórek nabłonkowych odbytu
- redukują wskaźniki związane z ryzykiem rozwoju raka piersi.

•

Chroby skóry

Mogą być stosowane:
- szampony
- preparaty dietetyczne zawierające NNKT
- oleje spożywcze i nasiona roślin oleistych

•

Procesy zapalne

Kwasy n-3:
- zmniejszają produkcję pozapalnych cytokinin
- łagodzą reumatoidalne zapalenie stawów
- łagodzą łuszczycę
- hamują aseptyczny proces zapalny
- zaleca się podawać je w stanach pooperacyjnych w celu dostarczenia potrzebnej

organizmowi energii

•

Choroby nerek

- olej rybny u ludzi i szczurów obniża ciśnienie krwi
- ograniczeniu ulega agregacja płytek i skurcz naczyń
- w przeszczepach nerek u biorców podaje się cyklosporynę, która jest nefrotoksyczna,

ale równoczesne podawanie oleju rybnego znacznie redukuje to nefrotoksyczne

działanie.

PODSUMOWANIE

• NNKT są początkiem łańcucha ważnych procesów

zachodzących w organizmie człowieka, w tym w skórze

• NNKT stosowane są w praktyce weterynaryjnej

• leczą i chronią przed chorobami

• na rynku występuje wiele produktów zawierających NNKT,

działających korzystnie w zmianach skórnych

• efektów terapii przy użyciu NNKT możemy spodziewać się

dopiero 6 do 12 tygodniach od rozpoczęcia kuracji

• przez odkrycie NNKT wprowadza się nowe trendy żywieniowe

MATERIAŁY POMOCNICZE

• Artykuł: „Drugi złoty okres w żywieniu zwierząt

towarzyszących- era kwasów tłuszczowych n-3?”

Magazyn Weterynaryjny Wydanie Specjalne 2009r

• „Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) w

dietoprofilaktyce i dietoterapii psów i kotów” autorstwa

prof. dr hab. Gustaw Kulasek, Piotr Ostaszewski

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Egzogenne_kwasy_t

%C5%82uszczowe

• http://www.ecospa.pl/niezbedne-nienasycone-kwasy-

tluszczowe-a-23.html