NIEZBĘDNE NIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

Niezbędne Nienasycone Kwasy

Tłuszczowe

(ang. EFA - Essential Fatty Acid)

• Grupa kwasów tłuszczowych, które nie mogą

być syntetyzowane w organizmie zwierzęcym

i muszą być dostarczane w pożywieniu, w

przeciwieństwie do kwasów endogennych.

Żywienie pokarmami ubogimi w niezbędne

kwasy tłuszczowe może doprowadzić do

zaburzeń chorobowych.

• NNKT zostały odkryte w pierwszej połowie XX

wieku przez małżeństwo Burr

KWASY TŁUSZCZOWE

•  w organizmie człowieka i innych kręgowców
•  parzysta liczba C od 12 do 24
•  wiązania pojedyncze ( kwasy nasycone)
•  jedno lub wiele wiązań podwójnych ( kwasy

jedno- lub wielonienasycone)

•  endogenne
•  egzogenne ( NNKT)
•  mogą brać udział w metabolizmie

komórkowym po uwolnieniu się kwasu z

fosfolipidów, w czym uczestniczy enzym

fosfolipaza

CHARAKTERYSTYKA NNKT

1. Kwasy z dwóch rodzin:
a) n-3
b) n-6
2. Produkty przemian NNKT:
- prostaglandyny
- tromboksany
- leukotrieny
3. Kwas linolenowy ( 18:3 n-3) →macierzysta forma NNKT dla

rodziny n-3

- siemię lniane, olej rzepakowy
4. Kwas linolowy ( 18:2 n-6) →macierzysta forma NNKT dla rodziny

n-6

- olej słonecznikowy, sojowy, olej z wiesiołka
Olej z rzepaku 00 zawiera obie formy macierzyste ( 2: 1).

Kwas γ- linolenowy w organizmie przekształcany

w kwas dihomo- γ-linolenowy.

DWKT

Długołańcuchowe Wielonienasycone Kwasy

Tłuszczowe

• to kwasy syntetyzowane z form macierzystych, w wyniku wydłużania łańcucha

(elongacji) i powstawania nowych wiązań podwójnych (desaturacji)

• mają 20 i 22 at. C w łańcuchu

• z pokarmem dostarczane młodym zwierzętom, wszystkim mięsożernym i tym

z deficytem NNKT

• z rodziny n-3 → kwas eikozapentaenowy(EPA) i dokozaheksaenowy(DHA)

źródło: ryby z zimnych akwenów morskich

• z rodziny n-6 → kwas dihomo-γ-linolenowy(DGLA) i arachidonowy(AA)

• desaturację kwasów z rodziny n-6 można zahamować zwiększając w diecie

ilość kwasów n-3 . Wynika to z większego powinowactwa desaturaz do

kwasów o większej liczbie wiązań podwójnych → kwasy n-3 są przez nie

przekształcane przed kwasami n-6 i n-9

• deficyt desaturaz Δ-6 i Δ-5 w tkankach zwierząt mięsożernych

=niewykorzystanie kwasu linolowego i linolenowego do wytwarzania DWKT-

mieszanki pasz zawierające macierzyste lub DWKT z rodziny n-3 i n-6 jako

żywienie drobiu lub tuczników

• szybka desaturacja i elongacja kwasów tłuszczowych w tkankach drobiu i świń (

w diecie kwas linolenowy i linolowy) = uzyskanie produktów (jaja, mięso)

wysoko wzbogaconych w DWKT

• w wielu dietach brak kwasów n-3

EIKOZANOIDY

I Opis:
1) związki dwudziestowęglowe
2) pełnią ważne funkcje regulacyjne w miejscu ich wytwarzania
3) pochodne wielonienasyconych NNKT
4) wytwarzane z:
- kwasu dihomo-γ-linolenowego (DGLA)
- kwasu arachidonowego (AA)
- kwasu eikozapentaenowego (EPA)
5) mogą powstawać z powyższych kwasów po uwolnieniu ich

prekursorów z fosfolipidów błon komórkowych przez fosfolipazę

A2, z fosfatydyloinozytolu przez fosfolipazę C lub przez lipazę

diacyglicerolową

6) eikozanoidy decydujące o wielu procesach fizjologicznych i

patologicznych mogą powstawać po uwolnieniu kwasów

tłuszczowych uprzednio podanych w pokarmie lub

przetworzonych w wątrobie i kolejno wbudowanych w struktury

błoniaste komórek

c.d. eikozanoidów

7) do eikozanoidów zalicza się:
- prostaglandyny (PG)
- tromboksany (TX)
- leukotrieny (LT)
- lipoksyny (LX)
- kwasy hydroperoksyeikozatetraenowe (HPETE)
- kwasy hydroksyeikozatetraenowe (HETE)
8) Cyklooksygenaza (CO) i lipoksygenazy (LO) → enzymy

potrzebne do wytwarzania eikozanoidów

9) Produkcja eikozanoidów pobudzana przez:
- cytokiny
- czynniki wzrostowe
- endotoksyny
- wolne rodniki

c.d.

II Podział na 3 serie:
a) seria 1
- wytwarzane z kwasu dihomo-γ-

linolenowego (DLGA)

b) seria 2
- wytwarzane z kwasu arachidonowego (AA)
- najbardziej aktywne biologicznie
c) seria 3
- wytwarzane z kwasu eikozaheksaenowego

(EPA)

Jak to działa?

Seria 2
● kwas AA uwolniony z błony komórkowej jest substratem

dla cyklooksygenazy, co powoduje powstanie

prozapalnej prostaglandyny (PGE2) oraz tromboksanu

(TXA2) nasilający agregacje płytek krwi

● lipoksygenazy wytwarzają z AA m.in.
- pozapalny kwas 12-hydroksyeikozatetraenowy (12HETE)

oraz

- hemotaktyczny leukotrien (LTB4)
Seria 3 i 1
● kwas eikozapentaenowy oraz kwas dihomo-γ-

linolenowy – wytwarzane są z nich:

-prostaglandyny
- tromboksany
- leukotrieny

A jakie właściwości?

• prostaglandyny, tromboksany, leukotrieny mają

przeciwne działanie do eikozanoidów serii 2 lub

takie samo działanie ale słabe

• eikozanoidy serii 1 i 3 znoszą efekt działania

eikozanoidów serii 2 wytwarzanych z AA

• powstające eikozanoidy oddziaływają na

miejscowe wytwarzanie cytokin

• różne prostanoidy (np. PG i TX) wytwarzane z tego

samego kwasu wykazują różne, nawet

przeciwstawne działanie

• wytwarzaniem eikozanoidów można sterować przy

użyciu niektórych leków i zmianami w ilościach i

proporcjach w diecie między kwasami n-3 oraz n-6

Właściwości c.d.

• glikokortikoidy indukująsyntezę białka lipokortyny, które

hamuje wytwarzanie fosfolipazy A odpowiedzialnej za

uwalnianie z błon komórkowych m.in. kwasu arachidonowego

– źródła prozapalnych eikozanoidów

• ASPIRYNA – inhibitor cyklooksygenazy

• BENOKSAPROFEN – inhibitor lipoksygenaz

• zwiększona ilość kwasu γ-linolenowego lub

eikozapentaenowego w diecie = nieco wolniejsze działanie

• kwas dihomo-γ-linolenowy i eikozapentaenowy → konkurencja

z kwasem AA o miejsce w fosfolipidach błon komórkowych\

• cyklooksygenaza i lipoksygenazy działają preferencyjnie na

DGLA w stosunku do AA

• powstająca z DGLA prostaglandyna E1(PGE1) hamuje

uwalnianie AA z błon komórkowych

• produkty powstające przy udziale lipoksygenazy hamują

wytwarzanie LTB4 z AA

Podobieństwo, działania,

obrona:

• z AA powstaje tromboksan A2(TXA2) mający silne właściwości kurczenia

naczyń i wywoływania agregacji płytek

• powstający z kwasu eikozapentaenowego tromboksan TXA3jest

nieaktywny

• prostaglandyny z serii 2, powstające z AA, stymulują biosyntezę cytokin

• prostaglandyny serii 3 powstające z EPA maja korzystny wpływ na odpowiedź

immunologiczną

• w diecie n-3 kwasy zawarte łatwiej wbudowywane są w błony komórkowe niż

ich analogi n-6

• limfocyty pobudzone przez mitogeny uwalniaja na zewnątrz kwas arachidonowy

i makrofagi mogą zużywać ten kwas do syntezy eikozanoidów

• eikozanoidy wpływają na funkcje limfocytów B i T , komórek NK (natural killer)

i makrofagów

• limfocyty T mają receptory dla PGE1 i PGE2 (prostaglandyn) → prostaglandyny

te hamują proliferację T-limfocytów i ich cytotoksyczną aktywność

• w makrofagach prostaglandyny hamują produkcję interleukin(IL-1) i czynnika

nekrozy nowotworów

• leukotrieny wpływają na komórki immunologiczne , np.. leukotrien LTB4

wzmaga: aktywność komórek NK i wytwarzanie IL-1 przez makrofagi oraz

wytwarzanie interferonu-γ przez limfocyty

GŁÓWNE FUNKCJE NNKT

•

Składniki struktur błoniastych komórek. W

wyspecjalizowanych tkankach, np. w siatkówce oka i

tkance mózgowej, EPA i DHA są ilościowo i jakościowo

ważnymi składnikami błon komórkowych. NNKT o

konfiguracji cis utrzymują płynność błony komórkowej.

•

Mają wpływ na utrzymanie bariery dla wody

uniemożliwiając jej masową ucieczkę przez skórę. Funkcja

ta jest zależna od ceramidów zawierających kwas linolowy.

•

Są macierzystymi związkami do produkcji eikozanoidów.

•

Regulacja przemian kwasu arachidonowego i nie

dopuszczanie do nadmiernego powstania z AA bardzo

aktywnych eikozanoidów (n-3).

ZRÓDŁA NNKT

• linolowy

olej krokoszowy, kukurydziany,

słonecznikowy, sojowy, arachidowy, rzepakowy,
oliwa

• linolenowy

olej lniany, rzepakowy, sojowy

• arachidonowy

produkty pochodzenia

zwierzęcego, mięso

• eikozapentaenowy

łosoś, olej rybi (dorsz)

• dokozaheksaenowy

olej z makreli

NNKT W ŻYWIENIU ZWIERZĄT

• największe zapotrzebowanie mają noworodki ssaków

• według norm NRC dieta dla rosnących kotów powinna zawierać

0,5% kwasu linolowego i 0,02 kwasu arachidonowego

• w diecie psów i kotów powinno znajdować się około 1% kwasu

linolowego i 0,3% kwasu arachidonowego

• w mieszankach dla psów i kotów powinny znajdować się gotowe

długo łańcuchowe kwasy (GLA, AA, EPA i DHA)

• u koni poddawanych treningowi stosowanie dodatków EPA+DHA z

witaminą E poprawiły niektóre wskaźniki fizjologiczne, sprzyjające

większemu wysiłkowi

• należy pamiętać, że należy stosować przez pewien okres czasu (od

6 do 12 tygodni) aby zauważyć korzystny wpływ NNKT na zwierzęta

NIEDOBORY NNKT

• Przedsionkowe antyarytmiczne

działanie NNKT

Antyarytmiczny wpływ na serce posiadają

kwasy z rodziny n-3, zaś kwasy z rodziny

n-6 mają przeciwne działanie.

• Cukrzyca

Przy cukrzycy typu I zwiększenie w diecie

n-3 kwasów może być korzystne dla

pacjentów, zapobiegając rozwojowi

kardiomiopatii i zakłóceń w funkcji nerek.

•

Nowotwory

Badania wykazały, że EPA i DHA z oleju rybnego:
- hamują rozwój transplantów guza gruczołu mlekowego u szczurów
- redukują proliferację płaskich komórek nabłonkowych odbytu
- redukują wskaźniki związane z ryzykiem rozwoju raka piersi.

•

Chroby skóry

Mogą być stosowane:
- szampony
- preparaty dietetyczne zawierające NNKT
- oleje spożywcze i nasiona roślin oleistych

•

Procesy zapalne

Kwasy n-3:
- zmniejszają produkcję pozapalnych cytokinin
- łagodzą reumatoidalne zapalenie stawów
- łagodzą łuszczycę
- hamują aseptyczny proces zapalny
- zaleca się podawać je w stanach pooperacyjnych w celu dostarczenia potrzebnej

organizmowi energii

•

Choroby nerek

- olej rybny u ludzi i szczurów obniża ciśnienie krwi
- ograniczeniu ulega agregacja płytek i skurcz naczyń
- w przeszczepach nerek u biorców podaje się cyklosporynę, która jest nefrotoksyczna,

ale równoczesne podawanie oleju rybnego znacznie redukuje to nefrotoksyczne

działanie.

PODSUMOWANIE

• NNKT są początkiem łańcucha ważnych procesów

zachodzących w organizmie człowieka, w tym w skórze

• NNKT stosowane są w praktyce weterynaryjnej

• leczą i chronią przed chorobami

• na rynku występuje wiele produktów zawierających NNKT,

działających korzystnie w zmianach skórnych

• efektów terapii przy użyciu NNKT możemy spodziewać się

dopiero 6 do 12 tygodniach od rozpoczęcia kuracji

• przez odkrycie NNKT wprowadza się nowe trendy żywieniowe

MATERIAŁY POMOCNICZE

• Artykuł: „Drugi złoty okres w żywieniu zwierząt

towarzyszących- era kwasów tłuszczowych n-3?”

Magazyn Weterynaryjny Wydanie Specjalne 2009r

• „Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) w

dietoprofilaktyce i dietoterapii psów i kotów” autorstwa

prof. dr hab. Gustaw Kulasek, Piotr Ostaszewski

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Egzogenne_kwasy_t

%C5%82uszczowe

• http://www.ecospa.pl/niezbedne-nienasycone-kwasy-

tluszczowe-a-23.html

Document Outline