7.

Wprowadzenie do nauki o

języku

Studium Zaoczne Filologii Polskiej

2006/2007

Prof. dr hab. Marek Świdziński

Zakład Językoznawstwa Komputerowego

Instytut Języka Polskiego UW

e-mail: [e-mail]

Konsultacje: pon 13-14, śr 16.30-17.30,

pok. 1

Strona przedmiotu — szukaj pod:

www.mswidz.republika.pl/

2

Pytania testowe

•

To, że rzeczownik ŁUK odmienia się podobnie
jak rzeczownik ŁUCZEK, jest faktem: A
słowotwórczym, B głębinowofleksyjnym, C
powierzchniowofleksyjnym, D słownikowym.

•

Leksemy KOT, KOCUR i KOCIĄTKO mają: A
podobną denotację, B tę samą referencję, C
to samo znaczenie, D ten sam zbiór
atrybutów.

•

Artykuł hasłowy to opis A zbioru form
wyrazowych, B leksemu lub zbioru leksemów,
C znaczenia leksemu, D własności
słowotwórczych.

3

Wykład 6

Wykład 6

Zróżnicowanie języków

Zróżnicowanie języków

świata. Podstawy

świata. Podstawy

typologii.

typologii.

4

Języki świata

•

Ile: 100 – 1000 – 5000?

•

Jak liczyć języki?

•

Co to jest JEDEN język?

Języki naturalne –

obiekty przyrodnicze

.

5

Bieguny:

Język osobniczy (idiolekt) (> 6 mld)

............................

Języki etniczne

(3-5 tys.)

.............................

Język naturalny jako taki

(1 egz.)

6

Językoznawstwo porównawcze

Przedmiot: języki świata.
Cel: klasyfikacja.
Metodologia:

a. opis genezy – językoznawstwo

historyczno-

porównawcze

;

b. opis stanu – językoznawstwo

typologiczno-

porównawcze

.

.

7

Historia

Refleksja historyczna – wcześniejsza: to

tradycyjna

filologia

(początki: antyk).

Problemy:

a. pochodzenie języków,

b. pokrewieństwo,

c. zmiany językowe i ich źródło.

Wspólny przodek –

prajęzyk

.

Języki pokrewne:

rodziny

.

Języki spowinowacone:

ligi

.

8

Lingwogeneza:

początek – nie wiadomo,

kiedy... Zapewne

setki tysięcy lat

temu

!!!

Rozprzestrzenianie się prajęzyka – kontakty

indywidualne, migracje, wojny,
wymiana, łączenie się w pary itp.
Typowe mechanizmy ewolucji gatunków
biologicznych.

9

Problem techniczny:

KOMPLETNY BRAK DANYCH!!!

Najstarsze teksty – sprzed

kilku tysięcy

lat

. Wiele języków nie ma pisma!!!

Językoznawca opiera się na

podobieństwach i różnicach

między

językami współczesnymi albo
piśmiennymi, a także na danych
historycznych; w tym: archeologicznych.

10

Jakie podobieństwa wchodzą w grę?

•

takie, które

nie wynikają

ze świadomych

działań użytkowników;

•

to

odpowiedniości

, nie identyczności:

a. fonetyczne,

b. fonologiczne,

b. gramatyczne.

NIGDY: SŁOWNIKOWE.

Nie zawsze podobieństwa dowodzą

pokrewieństwa.

11

Rodzina romańska

12

Rodzina słowiańska

13

Liga bałkańska

•

rumuński

•

albański

•

nowogrecki

•

bułgarski

•

macedoński

14

Rodzina indoeuropejska

Grupy:

•

indyjska (

sanskryt

)

•

irańska (

perski

)

•

tocharska

•

tracko-ormiańska (

ormiański

)

•

grecka

•

albańska

•

iliryjska

•

italska (

łacina

)

•

celtycka (

szkocki

)

•

germańska (

niemiecki

)

•

słowiańska (

polski

)

•

bałtycka (

litewski

)

15

Typologia

Założenie: wszystkie JN są strukturalnie

podobne (Milewski: „paralelne”).

Typologicznie identyczne = tożsame

funkcjonalnie

.

16

Typologia fonologiczna:

•

Języki fonologicznie ubogie (hawajski –
13 fonemów), średnie (20-45 fonemów)
i bogate (ubychijski – 75 fonemów),

•

Języki spółgłoskowe (północny Kaukaz) i
samogłoskowe (francuski),

•

Języki prozodyczne (łacina, chiński,
czeski) i nieprozodyczne (polski,
turecki).

17

Typologia syntaktyczna:

A.

•

Języki izolujące (analityczne,

bezwyrazowe):

chiński

, tajski, malajski

Je vois la maison de mon pere.

‘Ja widzieć ten dom od mój ojciec’

•

Języki aglutynacyjne:

węgierski,

japoński

, koreański

czyta+l+i+by+ście

‘czytać+warunek+męski+wy’

18

•

Języki fleksyjne (wyrazowe):

polski

, sanskryt, grecki

Lubię chłopczyków.

‘lubić+1os., l.poj, cz.ter. chłopczyk+bier,

l.mn.’

•

Języki alternacyjne:

arabski

, hebrajski

q-t-l

‘zabić’

qatala

‘zabił’

qatila

‘był zabity’

(ya)qtulu

‘zabijał’

(yu)qtalu

‘był zabijany’

19

B.
•

Języki postpozycyjne:
porządek

Temat + Końcówka

polski

, łacina, węgierski

kupi-ł-e-m

pan-em nostr-um quotidian-

um

•

Języki prepozycyjne:
porządek

Końcówka + Temat

suahili

wa-tu w-etu wa-le wa-kubwa wa-mekuja

‘plur-człowiek ten wielki nasz przyjść’

20

C.

•

Języki pozycyjne:

chiński,

angielski

John killed Mary.

•

Języki przypadkowe:

polski

, gruziński, łacina

Mea mater, mea pater filium tuum lupus

est!

Filius tuus lupum est!

•

Języki inkorporujące

algonkin,

turecki

nen-tawema u-ki-ness-a-n wawaškeššu-wan

‘mój-brat on-dk-zabić-ją sarna’

21

D.

•

Języki nominatywne:

chiński, angielski,

polski

•

Języki ergatywne:

gruziński

, pama-nyungal i in. języki

aborygenów

t

y

a:n-

tu

pukin

y

-n a pumi

człowiek-

ergativus

pies-nominativus uderzyć-

przesz

blablablabla

(po pama-nyungalsku)

pies-nominativus szczekać

22

Uniwersalia językowe

Semantyczne:

Kolory:

black, white, red, green, blue, yellow,
brown, purple, pink, orange, grey

Co najmniej 2 są rozróżniane

Zaimki:

Wszystkie języki mają zaimki osobowe

23

Fonetyczne

:

Wszystkie języki mają samogłoski ustne.
Wszystkie języki mają spółgłoski i

samogłoski.

W większości języków są spółgłoski /p/,

/t/, /k/, /n/.

Gramatyczne

:

Wszystkie języki mają rzeczowniki.
Większość języków ma szyk S...O.

24

Uniwersalia absolutne

•

Wszystkie języki mają samogłoski

Uniwersalia implikacyjne

•

Jeśli język rozróżnia zaimki dzierżawcze 1 i 2
osoby, to ma też zaimek 3 osoby

Tendencja nieimplikacyjna

•

Niemal wszystkie

języki maja spółgłoski

nosowe

Tendencja implikacyjna

• Jeśli język jest typu SOV, jest

prawdopodobnie

postpozycyjny

25

Uniwersalia w sensie Chomsky’ego

•

Syntactic representations are abstract (not

directly recoverable from the surface form)

•

Children only hear the surface forms

•

Children can’t induce the abstract principles

from the data alone.

•

…yet they do seem to arrive at them, and fast

•

Conclusion: crucial abstract principles are

innate.

•

The particular language is not innate (this we

have real evidence for)

•

Languages vary not in principles, but vary in

parameters (defining a typology)