8.

Wprowadzenie do nauki o

języku

Studium Zaoczne Filologii Polskiej

2006/2007

Prof. dr hab. Marek Świdziński

Zakład Językoznawstwa Komputerowego

Instytut Języka Polskiego UW

e-mail: [e-mail]

Konsultacje: pon 13-14, śr 16.30-17.30,

pok. 1

Strona przedmiotu — szukaj pod:

www.mswidz.republika.pl/

2

Pytania testowe

•

Konstrukcja składniowa na domiar złego
jest: A współrzędna, B morfologiczna,
C podrzędna, D egzocentryczna.

•

SAMOLOT i AEROPLAN to A bliskoznaczniki,
B synomimy, C hiponimy, D konwersy.

•

Francuski słownik terminologii muzycznej
nie jest słownikiem w sensie
lingwistycznym, bo: A obejmuje tylko
podzbiór leksemów francuskich, B jest
słownikiem szczegółowym, C nie podaje
informacji gramatycznej, D obejmuje wiele
leksemów włoskich.

3

Program wykładu:

1.

Przedmiot językoznawstwa.

2.

Cechy definicyjne języka naturalnego. 

3.

Formalne rozumienie języka.

4.

Struktura języka I: słownik i gramatyka.

5.

Struktura języka II: morfologia i składnia. 

6.

Podstawy leksykologii. Leksykografia.

7.

Zróżnicowanie języków świata. Podstawy
typologii.

8.

Typy badań lingwistycznych.

9.

Kolokwium.

4

Wykład 8

Wykład 8

Typy badań lingwistycznych.

Typy badań lingwistycznych.

5

Przypomnienie

1. JN – narzędzie komunikacji: dwuklasowy

system znaków komunikacyjnie
uniwersalny.

2. System (= kompetencja), tekst (=

produkcja).

3. Komunikacja: akt mowy, składniki, warunki.
4. Populacje użytkowników rodzimych.

Nabywanie JN.

5. Języki świata: geneza, ewolucja,

klasyfikacje.

6

Ad 1.:

JN jako system.

Charles Morris:

trzy aspekty opisu systemu

semiotycznego

–

syntaktyka

(wyrażanie –

kształty)

–

semantyka

(znaczenie)

–

pragmatyka

(używanie)

7

Ad 2.:

System a tekst.

Rekonstrukcja systemu na podstawie

tekstów:

–

analiza tekstu

(=> filologia)

–

porównywanie tekstów

–

przetwarzanie tekstu

(=> NLP)

8

Słownik:

(=> leksykografia)

–

siatka haseł

–

definicja i opis jednostek
słownikowych

–

typy informacji słownikowej

Reguły:

(=> gramatyka)

–

morfologia i składnia

–

instrukcje syntezy i analizy

–

zapis formalny

9

Ad 3.:

Komunikacja: akty mowy.

Składniki: (=> semiotyka)

–

nadawca i odbiorca

–

przekaz

–

rzeczywistość

–

kontakt

–

kod

Ramy modalne: intencje. (=> psychologia?}
Warunki fortunności komunikacji.
Implikatury konwersacyjne.
Wiedza o świecie.

(=> epistemologia?)

10

Schemat Romana Jakobsona

11

Funkcje języka (wg Jakobsona)

12

Pan się ich spytaj o tą lolitkę.

13

Akty mowy

Bertrand Russell (1872–1970) [Cambridge,

Pekin, Londyn]

John Langshaw Austin (1911–60) [Oxford,

Harvard, Berkeley]

John Rogers Searle (1932- ) [Berkeley]
Peter Frederick Strawson (1919- ) [Oxford]
Herbert Paul Grice (1913-1988) [Oxford,

Berkeley]

14

Akt mowy:

•

lokucja

•

illokucja

•

perlokucja

15

Umiejętności komunikacyjne

1. Formalna możliwość aktu komunikacji.
2. Wykonalność.
3. Skuteczność.
4. Następstwa.

16

Warunki skuteczości

1. Świadomość roli i pozycji społecznej N i

O.

2. Świadomość miejsca i czasu aktu

komunikacji.

3. Świadomość stopnia oficjalności.
4. Świadomość substancji.
5. Świadomość tematu.
6. Świadomość dziedziny.

17

Implikatury konwersacyjne

(maksymy Grice’a)

1. Ilość: niech twój wkład do rozmowy

będzie optymalny (= nie za duży, nie za
mały).

2. Jakość: staraj się, żeby wkład był

prawdziwy (= nie mów fałszów, nie mów
czegoś, czego nie możesz udowodnić).

3. Związek z tematem: mów na temat.
4. Sposób: mów jasno, jednoznacznie,

zwięźle, porządnie.

18

Ad 4.:

Populacje użytkowników. Language

acquisition.

Grupy użytkowników: rodzina – klan – plemię

– grupa interesu – naród.
=> etnolingwistyka
=> socjolingwistyka

Nabywanie – uczenie się języka – kontakty

międzyjęzykowe.
=> psycholingwistyka
=> neurolingwistyka
=> glottodydaktyka

19

Ad 5.:

Języki świata.

=> antropologia
=> językoznawstwo ogólne
=> historia
=> historia języków
=> typologia języków

20

Klasyfikacja działów językoznawstwa

Kryteria:

•

przedmiot

•

cel opisu

•

liczba opisywanych języków

•

zakres czasowy

•

aspekt opisu

•

metodologia

21

1. Ze względu na przedmiot:

–

lingwistyka wewnętrzna:

opis JN

–

lingwistyka zewnętrzna: opis

uwarunkowań pozajęzykowych

w szczególności:

psycholingwistyka

neurolingwistyka

socjolingwistyka

pragmalingwistyka

lingwistyka kognitywna

historia języka

logopedia

......

22

2. Ze względu na cel opisu:

–

lingwistyka teoretyczna

–

lingwistyka praktyczna (stosowana).

w szczególności:

glottodydaktyka
leksykografia
logopedia
kultura języka
stylistyka

23

3. Ze względu na liczbę opisywanych

języków:

–

językoznawstwo ogólne (= opis języka
jako takiego)

–

lingwistyka jednojęzyczna

(

1L

)

–

lingwistyka

wielojęzyczna

w szczególności:

lingwistyka porównawcza
glottodydaktyka

24

4. Ze względu na zakres czasowy:

–

lingwistyka opisowa

(„współczesna”)

–

lingwistyka historyczna

w szczególności:

etymologia
onomastyka
„filologia” (= egzegeza tekstów)

25

5. Ze względu na aspekt opisu:

–

lingwistyka synchroniczna

(pytanie

jaki jest//był stan?

)

–

lingwistyka diachroniczna (pytanie

skąd się wzięło?

)

w szczególności:

słowotwórstwo szkolne

26

6. Ze względu na metodologię:

–

lingwistyka tradycyjna
(przednaukowa, „szkolna”)

–

lingwistyka strukturalna

(XX wiek: de

Saussure)

–

lingwistyka generatywna (Chomsky:
od 1957)

–

lingwistyka formalna

–

lingwistyka informatyczna

–

lingwistyka semantyczna i kognitywna

–

lingwistyka kwantytatywna

27

Dyscypliny językoznawcze (=

„przedmioty”)

Wstęp do językoznawstwa
Gramatyka opisowa

Fonetyka
Kultura języka (w tym: stylistyka)
Leksykologia
Leksykografia

28

Gramatyka historyczna
Gramatyka porównawcza
Historia języka
Dialektologia
Psycholingwistyka
Socjolingwistyka
Metodyka języka polskiego

29

Ważne nazwiska współczesnego

językoznawstwa

Noam Chomsky: generatywizm
Carl Pollard, Ivan Sag: HPSG
Charles Fillmore: semantyka

interpretacyjna

Ronald Langacker: kognitywizm
Joseph Greenberg: uniwersalia językowe
Igor Mel’čuk: model smysl <=> tekst

30

Andrzej Bogusławski: semantyka

teoretyczna

Jan Tokarski (zm. 1982): fleksja polska
Jadwiga Puzynina, Renata Grzegorczykowa:

słowotwórstwo synchroniczne

Zygmunt Saloni, Marek Świdziński: składnia

formalna

Maciej Grochowski: semantyka
Jerzy Bartmiński: kognitywizm
Jadwiga Sambor: lingwistyka kwantytatywna
..........

31

Kolokwium zaliczeniowe

•

Termin:

27.01.2007

.

•

Miejsce:

Sala 4

.

•

Godzina:

9.00:

I

9.25:

II

9.50:

II

•

Trzeba mieć indeks.

•

Nie wolno zmieniać grupy

: praca będzie

wówczas oceniona negatywnie.

32

•

Test jednokrotnego wyboru:

X

4. Znakiem prostym jest: A szkół, B kiedy,
C spano, D odeń.

• Krzyżyk może być

tylko jeden

.

• Nie wolno korzystać z żadnych pomocy

naukowych.

• Wyniki: 29.01.2007 na tablicy ogłoszeń,

w sekretariacie Studium i w internecie
(adres

www.mswidz.republika.pl

)