Wścieklizna (łac. lyssa)

Małgorzata

Adler

gr. 1b

Wścieklizna

Wścieklizna jest ostrą chorobą wirusową

o niemalże światowym zasięgu. Atakuje

system nerwowy (mózg i rdzeń

kręgowy) ssaków, w tym także ludzi.

Wirus obecny jest w płynie

rdzeniowym chorych zwierząt, a w

końcowym stadium choroby - w ślinie.

W przeciwieństwie do innych wirusów,

nigdy nie pojawia się w krwi, moczu

(nietoperze?!) czy stolcu (a w każdym

razie nie jest to udokumentowane). Nie

leczona, wścieklizna prawie zawsze

prowadzi do śmierci.

Nazwa

Nazwa "wścieklizna" wywodzi się od

przebiegu jednej, lepiej dostrzegalnej, z

form choroby. Cechuje ją znaczne

podniecenie i agresja ("wściekłość").

Wściekliznę nazywa się też

wodowstrętem (łac. hydrophobia), co

wywodzi się od jednego z objawów

choroby, mianowicie mimowolnych

skurczy mięśni na widok lub sam dźwięk

wody.

Etiologia

Wścieklizna jest chorobą wirusową

spowodowaną przez ssRNA(-) wirusa

Rabies virus (RABV) z rodziny

Rhabdoviridae, rodzaju Lyssavirus.

Występuje w 7 biotypach, z czego

przyczyną zakażeń zwierząt

naziemnych są głównie wirusy biotypu

pierwszego. Pozostałe biotypy są

zazwyczaj przyczyną wścieklizny

nietoperzy. Wszystkie biotypy są

patogenne dla człowieka.

Etiologia cd.



Wirion ma kształt torpedy (z jednej strony

zaokrąglony a z drugiej ścięty).



Średnica wiriona to ok. 70 nm a długość może

się znacznie wahać i wynosi od 120 do 200

nm



Składa się z helikalnie ułożonego

nukleokapsydu oraz otoczki.



W skład nukleokapsydu wchodzi RNA oraz

białka: nukleoproteina, fosfoproreina i

polimeraza RNA.

Wirus jest wrażliwy na wysoką temperaturę i

światło słoneczne, jednak dobrze znosi niskie

temperatury i procesy gnilne, dzięki czemu

może długo przetrwać w padlinie.

Źródła zakażenia

Rezerwuar zarazków stanowią zarówno ssaki

dzikie, jak i domowe.



Z pierwszej grupy wymienić należy: lisy, jenoty,

borsuki, nietoperze, inne zwierzęta mięsożerne, a

także gryzonie i zajęczaki. Grupa ta ma obecnie

największe znaczenie w rozprzestrzenianiu

choroby.



Z drugiej natomiast: psy i koty.

Druga grupa miała pierwotnie duże znaczenie, lecz

obecnie ze względu na masowe szczepienia

zwierząt domowych zagrożenie jest niewielkie. W

krajach tropikalnych wścieklizna może być

rozprzestrzeniana również przez żywiące się krwią

zwierząt nietoperze z rodziny wampirów.

Drogi zakażenia



Do zakażenia (zwierząt lub człowieka) dochodzi na drodze kontaktu

bezpośredniego - przez pokąsanie, oślinienie lub zanieczyszczenie

mózgiem chorego zwierzęcia uszkodzonej skóry.



Możliwe jest, choć u człowieka rzadkie, zakażenie na drodze

powietrznej (kropelkowej i pyłowej) aerozolem odchodów nietoperzy w

jaskiniach.



Zdarzają się także zakażenia laboratoryjne drogą wziewną,

przezspojówkową lub przezśluzówkową.

Do wystąpienia choroby dochodzi u około 15-20% wystawionych na

ekspozycję - szczególnie osobników pogryzionych na pysku/twarzy,

szyi, klatce piersiowej lub pokąsanych głęboko.



Odnotowano także infekcje przez przeszczepienie organów (rogówka)

od zmarłych dawców z nierozpoznaną wścieklizną.



Nie opisano przeniesienia drogą pokarmową.

Chorobę cechuje długi okres utajenia średnio od 1 do 3 miesięcy -

skrajnie od 10 dni do ponad roku. Chory człowiek jest także zakaźny

dla otoczenia.

Patogeneza



Z miejsca inwazji (ukąszenie, rana

mająca kontakt z materiałem zakaźnym)

wirus trafia do komórek mięśni

szkieletowych. Tam wstępnie się

namnaża.



Następnie poprzez płytkę motoryczną

trafia do aksonu, wzdłuż którego

wędruje do rdzenia kręgowego a

następnie do istoty szarej mózgu, gdzie

ulega masywnej replikacji.



Dalej włóknami eferentnymi

rozprzestrzenia się po organizmie,

głównie do ślinianek i skóry.

Objawy i rozpoznawanie

Przebieg choroby u wszystkich gatunków

zwierząt jest w zasadzie podobny.

Możemy wyróżnić dwie fazy wścieklizny:



fazę szałową (gwałtowną; agresywną)



fazę cichą (porażenną; spokojną).

Wirus wścieklizny atakuje komórki układu

nerwowego, ze szczególnym tropizmem

do komórek istoty szarej mózgu.

Objawy kliniczne



Okres inkubacji trwa zwykle 14 do 90 dni (może być dłuższy

i zależy od miejsca wniknięcia wirusa i jego dawki).



U ludzi, w początkowym, inkubacyjnym okresie (około 2

miesięcznym od chwili zakażenia) występują objawy

ogólne. Dominują tu uczucie mrowienia wokół miejsca

pokąsania, a także gorączka, ból potylicy, zmęczenie oraz

rzadziej halucynacje, torsje.



Po kilku dniach u ludzi i zwierząt występuje nadmierne

pobudzenie lub - skrajnie, porażenie (tzw. cicha

wścieklizna).



U chorego stwierdzić można mimowolne skurcze mięśni

(konwulsje), ślinotok oraz wodowstręt. Śmierć następuje w

około tydzień od wystąpienia objawów.

Faza gwałtowna

(agresywna)

Faza agresywna, objawy to:



Podniecenie, niepokój (zwierzę nie może sobie

znaleźć miejsca, boi się ludzi)



Agresywne zachowanie (zwierzęta domowe

wykazują wyraźny wzrost agresywności -

najpierw w stosunku do obcych, następnie do

wszystkich - nie rozpoznają domowników)



"Dzikie" spojrzenie



Zwierzę może gryźć prawdziwe lub

wyimaginowane obiekty, a także samo siebie



Brak wrażliwości na ból

Faza cicha (spokojna)

Faza cicha, objawy to:



Chwiejny krok, brak koordynacji

ruchowej



Niemożność uniesienia głowy i / lub

wydania dźwięku, ponieważ szyja i

mięśnie gardła są sparaliżowane



Wrażenie duszenia się



Dzikie zwierzęta wydają się przyjazne,

uległe, oswojone



Dzikie zwierzęta prowadzące nocny tryb

życia, widywane są w dzień

__________________

Diagnostyka



Całkowicie pewne i szybkie rozpoznanie zakażenia

wścieklizną napotyka wciąż jeszcze trudności w

rutynowych badaniach.



Zwierzę podejrzane o tę chorobę powinno się

schwytać i trzymać w zamknięciu w celu obserwacji

przez 10 dni (jeżeli zachoruje pozwolić mu paść).



Stwierdzenie typowych objawów klinicznych jest

bardzo cenną pomocą diagnostyczną.



Zabicie zwierzęcia zmniejsza szanse wykazania w jego

mózgu ciałek Negriego, których zwykle jest tym

więcej, im dłużej trwa choroba.



Po śmierci wykonuje się badanie sekcyjne i pobiera

materiał do badań laboratoryjnych (z zachowaniem

daleko idącej ostrożności – rękawice ochronne,

okulary, maska).

Zmiany anatomo- i

histopatologiczne



Makroskopowo poza przekrwieniem i obrzękiem opony

miękkiej usianej niekiedy drobnymi wybroczynami

brak charakterystycznych zmian.



Mikroskopowo w 82% przypadków chorobowych

stwierdza się ciałka Negriego w komórkach zwojowych

rogu Ammona, móżdżku i korze mózgowej.



Regularnie w ośrodkowym układzie nerwowym

obserwuje się okołonaczyniowe nacieki limfocytarne.



W diagnostyce różnicowej należy wykluczyć chorobę

Aujeszkyego, bornaska, listeriozę, chorobę kłusową i

skokową oraz ketozę.

Materiał do badań



Cała głowa



W przypadku małych zwierząt (koty,

drobna zwierzyna łowna) do badań

wysyła się całe zwłoki



Jeżeli nie ma warunków zapewniających

dostarczenia głowy do pracowni bez

obawy rozkładu gnilnego, można wysłać

wycinki mózgu w 50% glicerolu. Pobiera

się je z rogów Ammona, móżdżku, kory

mózgu, rdzenia przedłużonego i pnia

mózgu.



Do badań wysyła się również wycinki

gruczołów ślinowych żuchwowych.

Wykazanie obecności

wirusa



Badanie mikroskopowe na obecność

ciałek Negriego.



Wykrywanie antygenów wirusa.



Próba biologiczna.



Badanie serologiczne.

Badanie mikroskopowe na

obecność ciałek Negriego

Róg Ammona jest miejscem, gdzie najłatwiej

można je wykazać. Zaleca się wykonanie co

najmniej 6 preparatów z każdej strony mózgu (z

rogów Ammona, kory mózgu i móżdżku).

Preparaty sporządza się metodą odciskową, albo

przez wykonanie rozmazu.

Metody barwienia:



W barwniku Sellersa



Metodą Gerlacha

Najlepsze wyniki barwienia otrzymuje się przy

badaniu świeżej tkanki mózgowej (w miarę

postępowania rozkładu gnilnego różnicowanie

barwne jest mniej wyraźne).

Ciałka Negriego



Są zwykle kształtu okrągłego (obserwuje się także inne

postacie).



Wielkości 0,24 do 0,27 μm.



Są to ciałka cytoplazmatyczne.



Leżą zwykle między jądrem a jednym z rogów komórki lub

w wypustce ciała komórkowego.



Najbardziej charakterystyczną cechą ciałek wtrętowych są

widoczne w ich wnętrzu bazofilne ziarnistości wielkości

0,2-0,5μm.



Jednakże u niektórych zdrowych zwierząt (koty, białe

myszy), stwierdzić można obecność tworów, które mogą

powodować trudności diagnostyczne.

Badanie mikroskopowe na

obecność ciałek Negriego

Zdjęcie z mikroskopu

elektronowego komórki

zarażonej wirusem

wścieklizny:



widać liczne wiriony

wirusa (szare,

pałeczkowate

struktury)



większe, ciemniejsze

to ciałka wtrętowe

Negriego

Wykrywanie antygenów

wirusa



Metoda immunofluorescencji (IF)



Metoda immunoenzymatyczna (IP)

Badania porównawcze wykazały, że IP jest o

1,2% mniej czuła niż IF (pozwala ona jednak

wykonywać badania w laboratoriach nie

posiadających mikroskopu

fluorescencyjnego).



Odczyn wiązania dopełniacza (OWD)



Odczyn precypitacji w żelu (nie został

wprawdzie jeszcze uznany, może być

uznany za szybką, ale tylko pomocniczą

metodę diagnostyki wścieklizny).

Próba biologiczna



Stanowi ona najpewniejszą (ok. 98% pewności) metodę

diagnostyczną przy wściekliźnie.



Jej dużą wadą jest długi okres wymagany dla uzyskania

miarodajnych wyników.



Do próby najczęściej używa się białych myszy (3-4 tyg., 8-10 g).



Materiał wprowadza się domózgowo w lekkiej narkozie eterowej

(zawiesina w ilości 0,03 ml).



Okres obserwacji na ogół wynosi 30 dni.



Wynik kliniczny badania biologicznego musi być poparty

stwierdzeniem ciałek wtrętowych lub dodatnim odczynem IF.



Dodatni wynik próby biologicznej, poparty stwierdzeniem

obecności ciałek Negriego, pozwala uzyskać absolutną pewność

diagnostyczną.



W mózgu i śliniankach lisów oraz skunksów padłych wskutek

wścieklizny stwierdzono obecność substancji RIS (Rabies Inhibiting

Substance – substancja hamująca wściekliznę), która znosi

zakaźność wirusa i tym samym uniemożliwia uzyskanie pewnego

rozpoznania u tych zwierząt metodą domózgowego zakażania

myszy.

Próba biologiczna cd.

•

Identyfikację serologiczną przy użyciu próby

biologicznej uzyskuje się w odczynie zobojętniania,

używając znanej surowicy dodatniej lub swoistej

gamma-globuliny.

•

Wykorzystuje się również hodowle komórkowe

mysiej neuroblastomy



Duża przydatność do szybkiego wykrywania wirusa

w próbkach mózgu



Zakażoną hodowlę barwi się koniugatą chomiczej

surowicy przeciw CVS (klasycznemu wirusowi

ulicznemu) znakowaną fluoresceiną.



W odwróconym mikroskopie fluorescencyjnym

antygen wirusa wścieklizny jest dobrze widoczny w

postaci zielonych błyszczących cząstek.



Metoda ta jest znacznie czulsza, bez porównania

szybsza i tańsza niż standardowa próba biologiczna

na myszach.

Badanie serologiczne



Odczyn seroneutralizacji (SN) na

myszach oraz w hodowlach komórek

BHK-21 przy użyciu standardowych

szczepów wirusa. Odczyn in vitro

wymaga dodatkowego użycia odczynu

IF, lecz jest czulszy niż na myszach.



Odczyn immunoperokstydazowy (IP)



Odczyn wiązania dopełniacza (OWD)

Szczepienia przeciw

wściekliźnie

W 1885 roku Louis Pasteur stworzył pierwszą szczepionkę

przeciw wściekliźnie, używając do tego celu żywych

wirusów tej choroby. Wczesne szczepionki Pasteura mogły

powodować bardzo poważne, niekiedy nawet śmiertelne

reakcje, ale był to początek drogi do stworzenia dzisiejszych

efektywnych i bezpiecznych szczepionek. Ich działanie polega

na stymulowaniu systemu odpornościowego do

wytwarzania przeciwciał, które zneutralizują działanie

wirusa, zanim wywoła on chorobę. W przeciwieństwie do

większości szczepionek, które stosuje się przed dojściem do

zakażenia, szczepionka przeciw wściekliźnie jest

zazwyczaj podawana już po kontakcie z wirusem. Istnieją

również szczepionki podawane profilaktycznie (przed

zetknięciem się z wirusem). Przeznaczone są one dla ludzi,

którzy ze względu na swoje zajęcie są, w większym stopniu niż

inni, narażeni na zetknięcie z chorymi zwierzętami

(weterynarze, strażnicy leśni etc.). Bez względu jednak na to

czy szczepionka zostanie podana przed wniknięciem wirusa do

organizmu czy tuż po, w chwili obecnej jest to jedyny

sposób, aby obronić się przed chorobą.