Art. 1111 § 1 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego
„Nie mogą być [pozywane] przed sądy polskie [...]: osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych”.
Sprawa Macieja K. v. Chile (postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2000 roku)
Maciej K. był zatrudniony w ambasadzie Chile w Warszawie. Pracodawca wypowiedział mu umowę o pracę, w związku z czym wystąpił on - przed sądem polskim - z powództwem o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne.
Chile podniosło, w odpowiedzi na pozew, że sądy polskie nie mogą rozpoznać merytorycznie sprawy, jako że byłoby to sprzeczne ze zwyczajową zasadą immunitetu jurysdykcyjnego państwa.
SN w postanowieniu stwierdził - opierając się w tej mierze na treści międzynarodowego prawa zwyczajowego - że immunitet jurysdykcyjny państwa nie może być powoływany w odniesieniu do aktów z zakresu obrotu komercyjnego (cywilnoprawnego), dokonanych na terytorium państwa obcego. Sąd polski mógł zatem sprawę merytorycznie rozpoznać.
Sprawa Raoula Wallenberga
Szwedzki dyplomata w Budapeszcie w 1945 roku został aresztowany przez okupacyjne władze radzieckie. Zmarł (podobno?) z przyczyn naturalnych w 1947 roku. W 1957 roku ZSRR przyjął na siebie odpowiedzialność za incydent. Stwierdził, że osoba odpowiedzialna za uwięzienie Wallenberga została osądzona i skazana.
Art. 129 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym
W stosunku do:
szefów i cudzoziemskiego personelu przedstawicielstw dyplomatycznych,
szefów i cudzoziemskiego personelu urzędów konsularnych i misji specjalnych państw obcych oraz organizacji międzynarodowych,
którzy korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych lub konsularnych na mocy ustaw, umów bądź powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych, nie można:
żądać poddania się badaniu w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, nawet jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że wskazana osoba mogła kierować pojazdem,
wymagać poddania pojazdu znajdującego się na drodze sprawdzaniu jego: stanu technicznego, wyposażenia, ładunku, wymiarów, masy lub nacisku osi;
odebrać im dokumentów stwierdzających uprawnienie do kierowania pojazdem lub jego używania.
Wytyczne nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 3 stycznia 2006 roku w sprawie postępowania policjantów wobec uczestników ruchu drogowego korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych oraz korzystających z immunitetów krajowych
㤠3
Każda interwencja podejmowana wobec osób korzystających z immunitetów lub przywilejów musi być przeprowadzana taktownie, ale stanowczo, z pełnym poszanowaniem przysługujących tym osobom praw.
Rozdział 2
Postępowanie policjanta w toku kontroli uczestników ruchu drogowego
korzystających z immunitetów zakrajowych
§ 4.
1. Policjant ma prawo zatrzymać do kontroli każdy pojazd, również gdy jest on oznakowany tablicami dyplomatycznymi.
2. W każdym przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia wykroczenia przez
kierującego pojazdem wyposażonym w dyplomatyczne tablice rejestracyjne policjant
powinien zatrzymać pojazd i przeprowadzić kontrolę wymaganych dokumentów pojazdu
3. Jeżeli kierujący pojazdem, w przypadku określonym w ust. 2, jest osobą korzystającą z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych lub konsularnych, policjant nie jest uprawniony do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego, skierowania sprawy do sądu jak również wpisania tej osoby do ewidencji kierowców naruszających przepisy ruchu drogowego. Policjant poprzestaje na zwróceniu uwagi oraz sporządzeniu karty informacyjnej według wzoru określonego w załączniku [...].
[...]
§ 6.
1. Jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że kierujący pojazdem korzystający z immunitetu zakrajowego znajduje się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu (np. wyczuwalna woń alkoholu z ust, trudności z zachowaniem równowagi po wyjściu z pojazdu, bełkotliwa mowa), policjant:
1) nie może żądać poddania się przez kierującego badaniu w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, [...]
2) jest obowiązany zaproponować kierującemu poddanie się badaniu;
3) uniemożliwia dalsze kierowanie pojazdem w razie odmowy poddania się badaniu lub w przypadku pozytywnego wyniku badania.
2. Uniemożliwienie kierowania, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, powinno być połączone z nawiązaniem kontaktu z właściwym przedstawicielstwem dyplomatycznym lub konsularnym oraz przekazaniem pojazdu innej osobie wskazanej przez kontrolowanego i może nastąpić w szczególności przez:
1) zwrócenie się do kontrolowanego o powstrzymanie się od kierowania pojazdem;
2) zaproponowanie przekazania do depozytu kluczyków pojazdu, a w przypadku odmowy oraz gdy osoba kontrolowana znajduje się poza pojazdem, uniemożliwienie jej powrotu do pojazdu przez blokowanie dostępu do drzwi, w miarę możliwości bez naruszenia nietykalności tej osoby;
3) zablokowanie kontrolowanego pojazdu przy użyciu pojazdu (pojazdów) służbowego Policji lub blokady na koła.
[...]
§ 7
Do pojazdu oznaczonego tablicami dyplomatycznymi nie należy wsiadać, nawet w celu wyjęcia kluczyków ze stacyjki”.
Przypadek ambasadora Jugosławii w Szwecji z 1988 roku
Ambasador Jugosławii w Szwecji na terenie dziecięcego placu zabaw wymachiwał naładowanym pistoletem. Został rozbrojony przez policjantów, którzy broń skonfiskowali.
Sprawa Yerodii (Kongo v. Belgia, MTS, 2002 rok)
Belgijski sędzia śledczy wydał międzynarodowy nakaz aresztowania niejakiego Abdulaye Yerodia Ndombasi, zarzucając mu m. in. współudział w popełnieniu zbrodni ludobójstwa. Nakaz został następnie przekazany innym państwom za pośrednictwem Interpolu.
W momencie wydania nakazu aresztowania Yerodia pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych Kongo.
Kongo wszczynając postępowanie przed MTS twierdziło, że Belgia naruszyła prawo międzynarodowe w zakresie immunitetu personalnego, przysługującego wysokim urzędnikom państwowym.
MTS rozstrzygając spór rozpoczął od podkreślenia, że wysocy urzędnicy państwowi są reprezentantami państwa, a ewentualne przywileje i immunitety nie są przyznawane dla ich osobistej korzyści, lecz w interesie państwa. Chodzi o to, że funkcje reprezentanta państwa może efektywnie sprawować tylko taka osoba, która nie musi obawiać się, że obce państwo pociągnie ją do odpowiedzialności karnej w związku z jakimkolwiek aktem tej osoby.
Sąd stwierdził następnie, że taki immunitet (personalny, związany z wykonywaniem funkcji wysokiego urzędnika państwowego) nie doznaje ograniczeń niezależnie od:
ciężaru aktu, w związku z którym dana osoba może być ścigana,
chwili, w której ten akt został popełniony (np. przed objęciem urzędu ministra spraw zagranicznych).
Sąd uznał w wreszcie, że samo wydanie międzynarodowego listu gończego naruszyło immunitet Yerodii (mógł on się obawiać, że zostanie aresztowany w państwie, do którego udaje się z oficjalną wizytą. Istnienie takiej obawy wpływać mogło zaś na sposób wykonywania przezeń obowiązków przedstawiciela państwa kongijskiego).
Sprawa Ariela Sharona (belgijski Sąd Najwyższy, 2003 rok)
W 1982 roku w czasie wojny w Libanie doszło do masakry w obozach uchodźców Sabra i Shatila. Grupa wojsk libańskich „chrześcijan” przystąpiła do kontrolowania mieszkańców dwóch obozów palestyńskich uchodźców poszukując w nich członków OWP. Wsparcia logistycznego udzielały im oddziały armii izraelskiej pozostających pod rozkazami ministra obrony Izraela - Sharona.
Kiedy w 2001 roku Sharon został premierem Izraela, grupa mieszkających w Belgii Palestyńczyków podjęła kroki zmierzające do wszczęcia przed sądami belgijskimi postępowania karnego przeciwko Sharonowi (zarzucając mu współudział w masakrze).
Sąd Najwyższy uznał jednak, że prowadzenie takiego postępowania byłoby sprzeczne z prawem międzynarodowym, które urzędującym szefom rządów przyznaje pełny immunitet personalny.
Art. 27 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego
„1. Niniejszy statut ma równe zastosowanie do wszystkich osób, bez jakichkolwiek różnic wynikających z pełnienia funkcji publicznej. W szczególności pełnienie funkcji głowy państwa czy szefa rządu, członka rządu czy parlamentu, wybieralnego przedstawiciela lub funkcjonariusza państwowego w żadnym razie nie może zwolnić sprawcy od odpowiedzialności karnej przewidzianej niniejszym statutem, ani nie może samo w sobie stanowić podstawy do zmniejszenia wymiaru kary.
2. Immunitety i inne przywileje związane z pełnieniem funkcji publicznej danej osoby, przewidziane przez prawo krajowe lub międzynarodowe, nie stanowią przeszkody do wykonywania jurysdykcji Trybunału wobec takiej osoby”.
Sprawa Pinocheta (brytyjska Izba Lordów, 1999 rok)
Senator Pinochet, była głowa państwa chilijskiego, przybył do Wielkiej Brytanii w celach leczniczych. W tym czasie władze hiszpańskie złożyły u władz brytyjskich wniosek o ekstradycję Senatora. Wskazywały w nim, że w Hiszpanii toczy się przeciwko niemu postępowanie karne związane z postawionymi mu zarzutami dotyczącymi autoryzowania aktów tortur w stosunku do obywateli hiszpańskich (akty tortur miały mieć miejsce wówczas, gdy Pinochet był głową państwa).
W toku postępowania ekstradycyjnego Senator podniósł zarzut przysługującego mu, jako byłej głowie państwa, immunitetu jurysdykcyjnego w sprawach karnych.
Izba Lordów przyjmując podaną wyżej definicję immunitetu personalnego musiała odpowiedzieć na pytanie, czy wydawanie rozkazów w przedmiocie torturowania przeciwników politycznych można uznać za „akt mieszczący się w ramach pełnionych funkcji urzędowych”.
Izba Lordów uznała, że akty kryminalne zakazane przez prawo międzynarodowe (takie jak np. akty tortur, ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości) nie mogą być uznane za „akty mieszczące się w ramach pełnionych funkcji urzędowych”.
Pinochetowi immunitetu zatem nie przyznano.
Przykład:
Jeżeli obywatel RP pozywa przed sądem polskim Koreę Płn. domagając się odszkodowania za szkodę, którą poniósł na skutek nie wydania mu wizy wjazdowej przez wydział konsularny ambasady Korei w RP - sąd polski pozew odrzuci, jako że nie ma jurysdykcji w sprawie.
Materiały do wykładu X
z prawa międzynarodowego publicznego - semestr letni roku akademickiego 2006/2007
6