Art. 6 Statutu MTK
„Dla celów niniejszego statutu "ludobójstwo" oznacza którykolwiek z następujących czynów, dokonany z zamiarem zniszczenia w całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, takich jak:
(a) zabójstwo członków grupy;
(b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy;
(c) rozmyślne stworzenie dla grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;
(d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;
(e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy”.
Art. 7 Statutu MTK
„1. Dla celów niniejszego statutu "zbrodnia przeciwko ludzkości" oznacza którykolwiek z następujących czynów, popełniony w ramach rozległego lub systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej:
(a) zabójstwo;
(b) eksterminacja;
(c) niewolnictwo;
(d) deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności;
(e) uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego;
(f) tortury;
(g) zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża, przymusowa sterylizacja oraz jakiekolwiek inne formy przemocy seksualnej porównywalnej wagi;
(h) prześladowanie jakiejkowiek możliwej do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych, płci (gender) w rozumieniu ustępu 3 lub z innych powodów powszechnie uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego, w związku z jakimkolwiek czynem, do którego odnosi się niniejszy ustęp, lub z jakąkolwiek zbrodnią objętą jurysdykcją Trybunału;
(i) wymuszone zaginięcia osób;
(j) zbrodnia apartheidu;
(k) inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne cierpienie lub poważne uszkodzenie ciała albo zdrowia psychicznego lub fizycznego.
2. W rozumieniu ustępu 1:
(a) "atak skierowany przeciwko ludności cywilnej" oznacza sposób działania, polegający na wielokrotnym dopuszczaniu się czynów opisanych w ustępie 1 skierowanych przeciwko ludności cywilnej, podjęty stosownie do lub dla wsparcia polityki państwowej lub organizacyjnej zakładającej dokonanie takiego ataku;
(b) "eksterminacja" obejmuje celowe stworzenie takich warunków życia, inter alia, pozbawienie dostępu do jedzenia i opieki medycznej, które są obliczone na wyniszczenie części ludności;
(c) "niewolnictwo" oznacza realizowanie niektórych lub wszystkich uprawnień związanych z prawem własności w stosunku do człowieka oraz obejmuje realizację tych uprawnień w zakresie handlu ludźmi, a w szczególności kobietami i dziećmi;
(d) "deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności" oznacza zmuszenie ludzi do zmiany ich zgodnego z prawem miejsca zamieszkania połączone z wydaleniem lub innymi przymusowymi działaniami, bez podstawy w prawie międzynarodowym;
(e) "tortury" oznaczają celowe zadawanie dotkliwego bólu lub cierpienia, fizycznego bądź psychicznego, jakiejkolwiek osobie będącej pod opieką lub pod kontrolą oskarżonego; termin ten nie obejmuje bólu i cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo;
(f) "wymuszona ciąża" oznacza bezprawne uwięzienie kobiety, której zajście w ciążę nastąpiło na skutek przemocy, z zamiarem wpłynięcia na skład etniczny jakiejkolwiek grupy ludności lub dokonania innych poważnych naruszeń prawa międzynarodowego; niniejsza definicja w żadnym razie nie może być rozumiana jako naruszająca prawo krajowe dotyczące ciąży;
(g) "prześladowanie" oznacza celowe i dotkliwe, sprzeczne z prawem międzynarodowym, pozbawianie podstawowych praw jakiejkolwiek grupy lub wspólnoty z powodu jej tożsamości;
(h) "zbrodnia apartheidu" oznacza niehumanitarne działania o charakterze podobnym do opisanych w ustępie 1, dokonane w ramach zinstytucjonalizowanego ustroju ukierunkowanego na systematyczny ucisk oraz przewagę jednej grupy rasowej nad jakąkolwiek inną grupą lub grupami rasowymi oraz dokonane w zamiarze utrzymania tego ustroju;
(i) "wymuszone zaginięcia osób" oznaczają zatrzymanie, aresztowanie lub porwanie osób przez Państwo lub organizację polityczną lub z ich upoważnienia, przy ich poparciu lub milczącej zgodzie, a następnie odmowę przyznania faktu tego pozbawienia wolności lub odmowę przekazania informacji dotyczących losu i miejsca pobytu tych ludzi, z zamiarem pozbawienia ich ochrony prawnej przez dłuższy okres czasu.
3. Dla celów niniejszego statutu przyjmuje się, że pojęcie "płeć" (gender) odnosi się do dwóch płci: męskiej i żeńskiej w kontekście społecznym. Pojęcie "płeć" (gender) nie ma żadnego innego znaczenia od wskazanego powyżej”.
Art. 8 Statutu MTK
„Dla celów niniejszego statutu "zbrodnie wojenne" oznaczają [między innymi]:
(a) poważne naruszenia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., mianowicie jakiekolwiek z wymienionych poniżej działań skierowanych przeciwko ludziom lub dobrom chronionym na podstawie postanowień odpowiedniej Konwencji Genewskiej:
(i) zamierzone zabójstwo;
(ii) tortury lub nieludzkie traktowanie, w tym eksperymenty biologiczne;
(iii) umyślne sprawianie wielkich cierpień albo ciężkich uszkodzeń ciała i zdrowia;
(iv) poważne zniszczenia i przywłaszczania mienia, nieusprawiedliwione koniecznością wojskową i dokonywane bezprawnie i samowolnie;
(v) zmuszanie jeńców wojennych lub innych chronionych osób do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego;
(vi) umyślne pozbawianie jeńców wojennych lub innych chronionych osób prawa do rzetelnego procesu prowadzonego w normalnym trybie;
(vii) bezprawna deportacja lub przesiedlenie albo bezprawne pozbawianie wolności;
(viii) branie zakładników”.
Sprawa konfliktu w Ugandzie
Od 1986 roku, kiedy do władzy doszedł prezydent Yoweri Museveni, toczy się tam wojna domowa między siłami rządowymi a Lord's Resistance Army (LRA). Ocenia się, że siły LRA składają się w 85% z dzieci w wieku 11-15 lat, porywanych z wiosek. Ich „inicjacja wojskowa” polega często na dokonywaniu rytualnych mordów bądź okaleczeń. Oddziałom LRA zarzuca się: porywanie i seksualne wykorzystywanie dzieci, zabójstwa i okaleczanie zwolenników rządu (obcinanie uszów, warg, rąk), palenie wiosek, gwałty, masowe przesiedlenia.
29 lipca 2004 roku Prokurator MTK wszczął postępowanie w tej sprawie po tym, jak prezydent Ugandy przedstawił Trybunałowi omawianą sytuację.
Sytuacja w prowincji Darfur w Sudanie
Od odzyskania niepodległości (w 1956 roku) w Sudanie toczy się konflikt wewnętrzny, którego głównymi uczestnikami są: mieszkający na północy kraju muzułmanie i zamieszkujący południe chrześcijanie.
W Darfurze konflikt ma jednak wymiar nie tyle religijny (Darfur jest zasadniczo muzułmański), ile społeczny. Podzielona na różne szczepy ludność (pasterze i rolnicy) rywalizuje w pustynniejącym rejonie Wielkiej Sahary o ziemię. Niektóre ze szczepów mocniej niż inne zaczęły angażować się we wspomniany konflikt (Północ-Południe) po stronie antyrządowej. Rząd (w odpowiedzi) rozpoczął tworzenie bojówek, werbując ochotników spośród osób należących do innych szczepów darfurskich. Ich członkami stali się niekiedy ci, którzy liczyli na zdobycie ziemi kosztem swych przeciwników.
Raporty organizacji humanitarnych wskazują, że w ciągu 18 miesięcy od nasilenia się konfliktu, wspierane przez rząd w Chartumie grupy prywatnych bojówek (Janjaweed) wymordowały ok. 30.000 czarnych Sudańczyków. Raporty wskazują na dokonywanie morderstw, gwałtów, niszczenie wiosek i zatruwanie ujęć wody.
Na podstawie rezolucji nr 1593 z 2005 roku RB ONZ przedstawiła MTK sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni w Sudanie, co stanowiło podstawe do wszczęcia postępowanie w sprawie przez MTK.
Sudan nie jest stroną statutu MTK i nie godził się na przedłożenie sprawy temu Trybunałowi.
Umowa między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych (NATO-SOFA) (1951 rok)
„Art. VII [...]
2. (a) Organy wojskowe Państwa wysyłającego mają prawo sprawowania wyłącznej jurysdykcji w stosunku do osób podlegających prawu wojskowemu tego Państwa w odniesieniu do przestępstw karalnych zgodnie z prawem Państwa wysyłającego, a niekaralnych zgodnie z prawem Państwa przyjmującego, w tym przestępstw przeciwko bezpieczeństwu Państwa wysyłającego.
(b) Organy Państwa przyjmującego mają prawo sprawowania wyłącznej jurysdykcji w stosunku do członków sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego oraz członków ich rodzin w odniesieniu do przestępstw karalnych zgodnie z jego prawem, a niekaralnych zgodnie z prawem Państwa wysyłającego, w tym przestępstw przeciwko bezpieczeństwu Państwa przyjmującego.
(c) Dla potrzeb niniejszego ustępu oraz ustępu 3 niniejszego artykułu pojęcie przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu Państwa obejmuje:
(i) zdradę Państwa,
(ii) sabotaż, szpiegostwo lub naruszenie jakichkolwiek przepisów dotyczących tajemnicy państwowej tego Państwa lub tajemnicy związanej z obronnością tego Państwa.
3. W sytuacjach gdy prawo sprawowania jurysdykcji jest zbieżne [tzn., gdy oba państwa: wysyłające i przyjmujące są uprawnione do wykonywania swojej kompetencji jurysdykcyjnej, a zatem, gdy nie znajdują zastosowania przepisy ust. 2 lit. (a) i (b), które dotyczą sytuacji, gdy jedno z państw ma wyłączną kompetencję jurysdykcyjna], stosuje się następujące zasady:
(a) organy wojskowe Państwa wysyłającego mają pierwszeństwo w sprawowaniu jurysdykcji w stosunku do członków sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego w odniesieniu do:
(i) przestępstw skierowanych wyłącznie przeciwko mieniu lub bezpieczeństwu tego Państwa lub przestępstw wyłącznie przeciwko osobie lub mieniu innego członka sił zbrojnych tego Państwa lub ich personelu cywilnego albo członka jego rodziny;
(ii) przestępstw wynikających z podjęcia lub zaniechania jakichkolwiek czynności podczas wykonywania obowiązków służbowych.
(b) W przypadku wszelkich innych przestępstw pierwszeństwo w sprawowaniu jurysdykcji będą mieć organy Państwa przyjmującego”.
Wydzierżawienie tzw. Nowych Terytoriów
W 1898 roku Chiny wydzierżawiły Wielkiej Brytanii tzw. Nowe Terytoria, które z dniem 1 lipca 1997 roku powróciły do macierzy (Hong Kong i część półwyspu Kowloon były scedowane na rzecz Korony odpowiednio w latach 1842 i 1860 w wyniku wojen opiumowych). Nowe Terytoria stanowiły jednak ok. 92% jednostki administracyjnej określanej potocznie mianem Hong Kongu (w skład której wchodził Hong Kong, półwysep Kowloon, oraz Nowe Terytoria). Z tego względu GBR wyraziła zgodę na przekazanie Chinom także Hong Kongu i półwyspu Kowloon, po 150 latach suwerennego nad nimi panowania. Na marginesie - odnosząc się do przyczyn wojen opiumowych - warto wspomnieć, że w ciągu ok. 40 lat na przełomie XVIII i XIX w., Brytyjczycy wwieźli do Chin ok. 27 mln. kg opium - sic! Bezpośrednią przyczyną wybuchu pierwszej wojny opiumowej było zniszczenie, przez urzędników cesarskich w Kantonie, skrzyń z brytyjskim opium).
Status prawny Guantanamo
W 1903 roku Kuba przekazała USA w wieczyste użytkowanie obszar bazy Guantanamo. Kuba może odzyskać pełnię praw nad tym obszarem tylko jeżeli Stany Zjednoczone wyrażą na to zgodę. Tym niemniej jednak, Guantanamo pozostaje częścią terytorium Kuby. Art. III Traktatu stanowił, że: „Stany Zjednoczone uznają ciągłość zwierzchniej suwerenności Republiki Kuby [nad przedmiotowym terytorium]. Z drugiej strony Kuba wyraża zgodę [...] na wykonywanie tam przez Stany Zjednoczone pełnej jurysdykcji”. Jaka jest różnica między suwerennością, a jurysdykcją? W konsekwencji, USA nie mogą np. sprzedać (scedować) Guantanamo na rzecz innego państwa (zgodnie z zasadą nemo plus iuris...).
Art. 1 konwencji belgradzkiej z 1948 roku w sprawie reżimu żeglugi na Dunaju
„Żegluga na Dunaju będzie wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych, oraz towarów wszystkich państw na zasadzie równości, jeżeli chodzi o opłaty potowe, opłaty nawigacyjne, a także warunki żeglugi handlowej [...]”.
Sprawa Wildenhus'a (1887 rok)
Na pokładzie belgijskiego statku cumującego w porcie New Jersey, obywatel Belgii zabił innego obywatela Belgii. Sądy Stanów Zjednoczonych stwierdziły, że mają jurysdykcję w sprawie, jako że czyn popełniony został na terytorium USA.
W praktyce, w przypadku drobnych przestępstw, państwo nadbrzeżne powstrzymuje się z wykonywaniem jurysdykcji.
Materiały do wykładu XII
z prawa międzynarodowego publicznego - semestr letni roku akademickiego 2006/2007
7