United Nations Emergency Forces (UNEF I)
Kiedy Egipt w 1956 roku znacjonalizował Kanał Sueski - interweniowały: Izrael, Francja i Wielka Brytania. RB nie mogła przyjąć żadnej rezolucji w tym przedmiocie z powodu wykorzystania prawa veta przez stałych członków. Na specjalnej sesji ZO ONZ podjęło decyzję o ustanowieniu misji wojskowej której zadaniem miało być nadzorowanie wycofujących się jednostek sił inwazyjnych, oraz rozdzielanie oddziałów egipskich i izraelskich. UNEF działał do 1967 roku.
Rezolucja Uniting for Peace
„Postanawia, że we wszystkich wypadkach, które zdają się stanowić zagrożenie pokoju, złamanie pokoju lub akt agresji, a Rada Bezpieczeństwa z powodu braku jednomyślności stałych członków przestaje ponosić odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, Zgromadzenie Ogólne powinno zająć się sprawą niezwłocznie, celem skierowania odpowiednich zaleceń do swych członków odnośnie środków zbiorowych, wliczając w to, w przypadku złamania pokoju lub aktu agresji, użycie sił zbrojnych, jeżeli będzie to niezbędne do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W razie gdyby Zgromadzenie nie odbywało wtedy sesji, zbierze się ono na nadzwyczajną sesję specjalną w ciągu 24 godzin od zgłoszenia żądania jej zwołania. Taka nadzwyczajna sesja specjalna powinna być zwołana na żądanie Rady Bezpieczeństwa, uchwalone głosami którychkolwiek siedmiu jej członków albo większością członków Narodów Zjednoczonych”.
Art. 43 Karty Narodów Zjednoczonych
„W celu przyczynienia się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wszyscy członkowie Narodów Zjednoczonych zobowiązują się dać do rozporządzenia Radzie Bezpieczeństwa, na jej żądanie i stosownie do specjalnego porozumienia lub porozumień, niezbędne do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa siły zbrojne, pomoc i ułatwienia, włączając w to prawo przemarszu”.
UNMIT (United Nations Integrated Mission in Timor-Leste)
To najmłodsza misja pokojowa. Utworzona została na podstawie rezolucji RB ONZ nr 1704 z dnia 25 sierpnia 2006 roku.
W lutym 2006 roku grupa żołnierzy (głównie ze wschodu kraju) opuściła koszary w proteście przeciwko dyskryminowaniu ich w stosunku do żołnierzy pochodzących z rejonów zachodnich. W związku z tym, że odmówili powrotu, zostali zwolnieni ze służby. To wydarzenie zainicjowało antyrządową rewoltę.
W związku z niestabilną sytuacją i ogromnymi kłopotami ekonomicznymi (głód) na ulicach wielu miast pojawiły się zbrojne bandy uzbrojone w maczety, rabujące sklepy i atakujące ludność.
W czerwcu 2006 roku prezydent, premier, oraz przewodniczący parlamentu timorskiego zwrócili się do ONZ z prośbą o ustanowienie sił pokojowych w tym państwie.
Na podstawie rezolucji RB ONZ nr 1704 utworzono siły UNMIT, których zadaniem jest m. in.:
wspomaganie rządu w zapewnianiu stabilności politycznej w państwie,
pomoc w zorganizowaniu wyborów prezydenckich i parlamentarnych w 2007 roku,
zagwarantowanie bezpieczeństwa publicznego.
Operacja UNOSOM (The United Nations Operation in Somalia, 1992-1995)
Wojna domowa w Somalii toczyła się od roku 1977. W związku z konfliktem, ludność cywilna pozbawiona była podstawowej opieki medycznej oraz żywności.
W 1992 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła decyzję o przeprowadzeniu operacji pomocy humanitarnej; jej bezpieczeństwo miał zagwarantować 500 osobowy personel. Grupa obserwatorów miała także monitorować przestrzeganie zawieszenia broni. W obliczu kompletnej anarchii w państwie i powtarzających się prób przejmowania pomocy humanitarnej przez zbrojne bandy, RB upoważniła państwa do podjęcia wszelkich niezbędnych środków - nie wyłączając użycia siły - dla zagwarantowania bezpieczeństwa misji humanitarnej. W 1993 roku RB podjęła decyzję o zintensyfikowaniu działań wojskowych. Była to jedna z największych operacji w historii ONZ. W rejon konfliktu wysłano ok. 28.000 żołnierzy. Państwa uczestniczące w operacji zostały upoważnione m. in. do rozbrajania członków miejscowych band.
Sprawa misji pokojowej w Kongu (MONUC)
Specjalne biuro śledcze ONZ zbadało doniesienia o seksualnym wykorzystywaniu przez żołnierzy misji kongijskich kobiet i dziewcząt. Zanotowano jeden przypadek zbiorowego gwałtu.
Żołnierze zostali odesłani do swoich krajów, gdzie powinni zostać osądzeni zgodnie ze swoim prawem ojczystym.
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 24 października 1970 roku nr 2625: Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych
(rezolucje ZO ONZ nie mają charakteru wiążącego - w przeciwieństwie do większości uchwał RB ONZ. Oznacza to, że na państwach nie spoczywa prawnomiędzynarodowy obowiązek przestrzegania norm, zawartych w rezolucjach ZO ONZ. Potraktować je należy raczej jako niewiążące wskazówki. W rzeczywistości jednak państwa często odwołują się do powoływanej tu rezolucji).
„[...] Wszystkie ludy mają prawo swobodnie określać, bez zewnętrznej ingerencji, ich status polityczny i dążyć do swego gospodarczego, społecznego i kulturalnego rozwoju, zaś każde państwo ma obowiązek szanować to prawo [...]”.
Art. 7 Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 14 grudnia 1974 roku nr 3314 w sprawie definicji agresji [sama definicja agresji została podana wcześniej]
„Nic w [definicji agresji] [...] nie może naruszać w jakikolwiek sposób wynikającego z Karty prawa do samostanowienia, wolności i niepodległości ludów siłą pozbawionych tego prawa [...], zwłaszcza zaś ludów pod panowaniem kolonialnym lub rasistowskim lub poddanych innym formom obcej dominacji”.
▼! Art. 1 ust. 4 I Protokołu dodatkowego z 1977 roku do Konwencji Genewskich z 1949 roku, dotyczących ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych
„[Niniejszy Protokół ma zastosowanie także w konfliktach zbrojnych, w] których ludy walczą przeciw panowaniu kolonialnemu i obcej okupacji oraz przeciw reżimom rasistowskim, wykonując swe prawo do samostanowienia zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz w Deklaracji w sprawie zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współpracy między państwami, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych”.
[z użytego sformułowania można wyprowadzić wniosek, że zbrojne wystąpienie w celu realizacji prawa do samostanowienia jest, pośrednio, dopuszczone przez Kartę Narodów Zjednoczonych].
Sprawa secesji Quebec'u (Sad Najwyższy Kanady, 1998 rok)
W sprawie tej Sąd odpowiedzieć musiał m. in. na następujące pytanie: „Czy z prawa do samostanowienia wynika uprawnienie Zgromadzenia Narodowego Quebec'u, władzy ustawodawczej, bądź władzy wykonawczej tej Prowincji, do jednostronnego oderwania jej od Kanady w drodze secesji?”
Oto fragmenty rozstrzygnięcia:
„pkt. 126. Na gruncie prawa międzynarodowego uznaje się, że uprawnienie ludów do samostanowienia zwykle realizowane jest w drodze wewnętrznego samookreślenia dążeń w zakresie politycznego, ekonomicznego, socjalnego i kulturalnego rozwoju w ramach istniejącego już państwa [...].
pkt. 130. Nie musi wcale być niezgodności pomiędzy utrzymaniem integralności terytorialnej państw (w tym np. Kanady), a przysługującym [różnym] ludom prawem do uzyskania pełnego samostanowienia. Państwo, którego rząd reprezentuje wszystkich mieszkańców danego terytorium - na zasadzie równości i bez dyskryminacji [...] - uprawnione jest do ochrony w świetle prawnomiędzynarodowej zasady integralności terytorialnej.”
Sąd stwierdził dalej, że na gruncie kanadyjskiego prawa ludność prowincji Quebec nie może racjonalnie twierdzić, że pozbawiona jest prawa do udziału w rządzie, ma zatem wpływ na kształtowanie polityki państwowej, a co za tym idzie może również wpływać na określanie własnego statusu i wyboru drogi rozwoju w ramach Kanady. Prawo międzynarodowe nie przyznaje zatem ludności Prowincji prawa do jednostronnego ogłoszenia secesji.
Interwencja indyjska w Pakistanie Wschodnim (1971 rok)
W 1971 roku wojsko pakistańskie przystąpiło do pacyfikacji niepodległościowych wystąpień ludności Pakistanu Zachodniego. Szacuje się, że kilkadziesiąt tysięcy osób zginęło w ciągu zaledwie pierwszych trzech dni konfliktu. Kilka milionów uchodźców zbiegło do Indii. Władze indyjskie podjęły decyzję o przeprowadzeniu akcji wojskowej na terytorium Pakistanu wschodniego, m. in. w celu zapobieżenia pogorszeniu się sytuacji humanitarnej. Dnia 4 grudnia 1971 roku przedstawiciel Indii w Radzie Bezpieczeństwa ONZ powiedział: „We are glad that we have on this particular occasion nothing but the purest motives and the purest intentions: to rescue the people of East Bengal from what they are suffering”.
RB ONZ - z powodu wykonywania prawa veta przez stałych członków - nie przyjęła żadnej rezolucji w przedmiocie tej interwencji.
Interwencja Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji po zawieszeniu broni w Iraku (1991 rok)
Po zakończeniu operacji Pustynna Burza i wyparciu sił irackich z Kuwejtu -nastąpiło zawieszenie broni. Wojska irackie przeprowadzały jednak akcje zbrojne przeciwko Kurdom w północnej części Iraku, oraz przeciwko szyitom w części południowej. Dnia 5 kwietnia 1991 roku RB ONZ przyjęła rezolucję nr 688, w której potępiła działania władz irackich i wezwała je do umożliwienia organizacjom humanitarnym udzielenia pomocy potrzebującym. Rezolucja nie zawierała niczego, co można było uznać za upoważnienie do użycia siły przeciwko Irakowi w związku z prześladowaniami ludności kurdyjskiej i szyickiej.
Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja przeprowadziły jednak akcję zbrojną na terytorium Iraku i ustanowiły „strefy zakazu lotów” na północy i południu. Operacja miała zapobiec działaniom wojsk irackich, skierowanym przeciwko Kurdom i Szyitom.
Przedstawiciel Wielkiej Brytanii wskazał przy tym, że: „We believe that humanitarian intervention without the invitation of the country concerned can be justified in cases of extreme humanitarian need”.
Sprawa zakładników amerykańskich w Teheranie (USA v. Iran, 1979/1980 rok)
4 listopada 1979 roku grupa zwolenników rewolucji islamskiej zajęła pomieszczenia ambasady Stanów Zjednoczonych w Teheranie, biorąc w charakterze zakładników członków personelu dyplomatycznego, konsularnego, oraz dwóch niefortunnych petentów (razem: około 50 osób). Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku stanowi, co następuje:
„Art. 22: ust. 1. Pomieszczenia misji są nietykalne. [...]
ust. 2. Państwo przyjmujące ma szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszelkich stosownych kroków dla ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju misji lub uchybieniu jej godności.
Art. 29: Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nie podlega on aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie. Państwo przyjmujące będzie traktować go z należytym szacunkiem i przedsięweźmie wszelkie odpowiednie kroki, aby zapobiec wszelkiemu zamachowi na jego osobę, wolność lub godność”.
Powyższe normy są również normami międzynarodowego prawa zwyczajowego.
Władze irańskie naruszyły prawo międzynarodowe przez:
niepodjęcie wszelkich niezbędnych działań, mających na zapewnienie nietykalności misji i nietykalności jej członków,
zachęcanie zamachowców do dalszej okupacji ambasady.
W akcie odwetu, prezydent Stanów Zjednoczonych Jimmy Carter podjął, dnia 14 listopada 1979 roku, decyzję o zamrożeniu wszystkich rządowych irańskich aktywów w bankach amerykańskich. Środek ten - sam w sobie nielegalny - uznać należy za przykład dopuszczalnych przez prawo międzynarodowe represaliów.
Sprawa aneksji chińskiej prowincji Szantung
W końcu XIX w. dwaj niemieccy misjonarze zostali zamordowani w Chinach. Władze niemieckie twierdziły, że Chiny nie zapewniły misjonarzom należytej ochrony i nie ukarały sprawców czynu, naruszając tym samym prawo międzynarodowe, określające pewien minimalny standard traktowania cudzoziemców (ten minimalny standard wymaga m. in., by cudzoziemcom zapewnić należytą ochronę i karać sprawców przestępstw przeciwko cudzoziemcom). W 1898 roku Niemcy dokonały zaboru chińskiej prowincji Szantung, traktując to jako środek odwetowy za naruszenie prawa międzynarodowego przez Chiny.
Uznać należy, że zajęcie Szantungu nie spełniało warunku proporcjonalności represaliów.
Incydent w Forcie Harib (1964 rok)
Obszar Jemenu Płd. stanowił wówczas protektorat brytyjski graniczący z niepodległym Jemenem Półn.; od 1990 roku istnieje jedno niepodległe państwo: Jemen. W latach 1963-1964 miały miejsce liczne ataki lotnictwa jemeńskiego na terytorium Protektoratu. W czasie jednego z nich samoloty zaatakowały pewnego Beduina i jego stada.
W odwecie Brytyjczycy zaatakowali Fort Harib po stronie jemeńskiej (wcześniej rozrzucono ulotki informujące o zapowiadanym ataku). Pomimo tego 25 osób zginęło (jak twierdziła strona jemeńska).
Wielka Brytania wskazywał, że było to działanie w samoobronie;
RB ONZ potępiła jednak podjęte przez GBR środki, jako niezgodne z celami i zasadami KNZ (uznała zatem, że Wielka Brytania nie działała w samoobronie i nie działała na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa .
Incydent na Wybrzeżu Kości Słoniowej (listopad 2004 roku)
Siły rządowe ostrzeliwujące pozycje rebeliantów zbombardowały - rzekomo przez pomyłkę - francuską bazę wojskową w Bouake. Zginęło dziewięciu żołnierzy a dwudziestu dwóch zostało rannych. Na rozkaz prezydenta Chiraca jednostki francuskie zniszczyły bazę sił powietrznych Wybrzeża Kości Słoniowej. ? Jak ocenić działanie Francji?
Wziąć pod uwagę trzeba, że Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji z dnia 27 lutego 2004 roku (nr 1528) upoważniła stacjonujące na Wybrzeżu siły francuskie pokojowe do użycia „wszelkich koniecznych środków” m. in. w celu zapewnienia bezpieczeństwa w rejonach zajętych przez siły pokojowe, a także - o ile będzie to uzasadnione wymogami bezpieczeństwa - do podjęcia „wszelkich koniecznych środków” w odpowiedzi na wrogie akty dokonane na terenach znajdujących się pod kontrolą sił międzynarodowych (a zatem jest to użycie siły na podstawie rezolucji RB ONZ).
Materiały do wykładu VI
z prawa międzynarodowego publicznego - semestr letni roku akademickiego 2006/2007
7