Porównanie statusu Grenlandii i Bhutanu

Grenlandia jest częścią terytorium Królestwa Danii i obowiązuje na niej Konstytucja Danii. Mieszkańcy Wyspy mają duńskie obywatelstwo.

Na terytorium Grenlandii środkiem płatniczym są korony duńskie.

Dwóch przedstawicieli Grenlandii zasiada w duńskim parlamencie (Folketing).

Rząd w Kopenhadze wyznacza Rigsombudsmand (Wysokiego Komisarza), który reprezentuje na Grenlandii Królową Małgorzatę II oraz rząd duński.

Niezależnie od tego Grenlandia ma 31 osobowy parlament wybierany w powszechnych wyborach, oraz lokalny rząd. Folketing przekazał parlamentowi lokalnemu istotną część swoich uprawnień prawodawczych (aczkolwiek domeną władz w Kopenhadze pozostały: sprawy zagraniczne, system sądowy, polityka bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, zarządzanie wodą).

W stosunkach zagranicznych Grenlandia wykazuje pewną odrębność od Danii, np.:

• jako terytorium autonomiczne jest członkiem Rady Nordyckiej,

• jej terytorium nie jest częścią Unii Europejskiej,

• umowy międzynarodowe zawierane przez Danię nie zawsze obejmują swoim skutkiem terytorium Grenlandii (np. art. 21 ust. 1 polski-duńskiej umowy międzynarodowej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania z 2001 roku, stanowi, że: „Obowiązywanie niniejszej konwencji może być rozszerzone w jej obecnym brzmieniu lub przy wprowadzeniu koniecznych zmian na Wyspy Owcze oraz Grenlandię”.

? czy Grenlandia mogłaby skutecznie ubiegać się (jako „państwo”) o członkostwo w ONZ?

Bhutan: Art. 2 traktatu o przyjaźni pomiędzy Indią a Bhutanem z 1949 roku stanowił, że: „Rząd indyjski zobowiązuje się nie ingerować w wewnętrzne sprawy Bhutanu. Ze swej strony Rząd Bhutanu wyraża zgodę na kierowanie się (to be guided) radą Rządu Indii w swych stosunkach zagranicznych”.

? Czy Bhutan mógł skutecznie ubiegać się o członkostwo w ONZ? (Bhutan jest członkiem ONZ)

Transdniestrzańska Republika Mołdowska

Kiedy na przełomie lat 80-90 XX w. rozpadał się Związek Radziecki, na terytorium wciśniętym pomiędzy Ukrainę i Rumunię powstało niepodległe państwo: Republika Mołdowy, zamieszkana głównie przez ludność etnicznie związaną z ludnością Rumunii, oraz przez Słowian (Rosjan i Ukraińców). Zamieszkana w większości przez Rosjan wschodnia część Mołdowy ogłosiła w 1991 roku niepodległość jako Transdniestrzańska Republika Mołdowska. Obecnie:

• Transdnietrze ma swoją Konstytucję. Art. 1 stanowi, że jest ono: „suwerennym, niepodległym, demokratycznym państwem prawa”;

• Konstytucja wyraźnie mówi o „obywatelstwie Transdniestrza”;

• Transdnietrze ma swoja armię;

• Transdnietrze ma swoje władze i walutę;

Jednostka ta nie jest jednak uznawana za państwo na płaszczyźnie międzynarodowej. Rada Europy traktuje problem Transdniestrza jako „zamrożony konflikt”.

Sprawa Gur Corp. V. Trust Bank of Africa Ltd. (sądy angielskie, 1987 rok)

Pewna spółka zawarła umowę z Departamentem Prac Publicznych bantustanu Ciskei, którego przedmiotem było wzniesienie budynku. Trust Bank of Africa Ltd. dawał gwarancje finansowe realizacji zobowiązania firmy budowlanej.

W związku z tym, że kontrakt nie została należycie wykonany, rząd Ciskei przez sądami angielskimi domagał się zapłaty gwarancji przez Bank.

Sądy uznały, że skoro Wielka Brytania nie uznaje Ciskei za niepodległe państwo, to bantustan nie może, przed organami państwa brytyjskiego, działać władczo jako państwo (np. domagając się zapłaty od kontrahenta). Innymi słowy: co do zasady państwo Ciskei nie było uprawnione do stawania przed sądami brytyjskimi.

Ostatecznie sądy wskazały jednak, że w rozpatrywanym przypadku Ciskei realizuje element władztwa państwowego przekazany mu przez Republikę Południowej Afryki, a zatem przez podmiot za państwo uznawany. Z tego punktu widzenia Ciskei miało jednak locus standi (tj. prawo do dochodzenia roszczeń) przed sądami angielskimi.

Sprawa Tureckiej Republiki Cypru Północnego

W 1960 roku proklamowano niepodległość Republiki Cypru, jednolitego państwa zamieszkanego przez dwie społeczności: grecką i turecką. M. in. w związku z dążeniami Greków do Enosis (tj. do połączenia się z Grecją) dochodziło do napięć wewnętrznych. W 1974 roku, po próbie nieudanego zamachu stanu, na wyspie (jej północnej części) wylądowały wojska tureckie i doszło do faktycznego podziału Wyspy na dwie części.

W 1983 na terytorium północnym proklamowano niepodległość Tureckiej Republiki Cypru Północnego. RB ONZ w rezolucjach nr 541 i nr 550 wskazała, że utworzenie TRCP nastąpiło w wyniku aktu nielegalnej secesji oraz, że stanowi naruszenie suwerenności i integralności terytorialnej Republiki Cypru. Wezwała wszystkie państwa do nieuznawania TRCP. Uznania udzieliła jej jedynie Turcja.

Sprawa Anastasiou I (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, 1994 rok)

Jedna z dyrektyw wspólnotowych określała warunki, na jakich członkowie Wspólnoty importować mogli owoce cytrusowe. Celem regulacji było, m. in. dążenie do zapobieżenia dostaniu się na terytorium Wspólnoty szkodliwych mikroorganizmów. Jeden z przepisów stanowił, że do importowanego towaru winien być dołączony certyfikat sanitarny, wystawiony przez „upoważnione władze państwa-eksportera”.

W sprawie Anastasiou I ETS miał odpowiedzieć na następujące pytanie (bardzo ważne dla TRCP, jako że głównym źródłem jej dochodów jest eksport cytrusów, np. do Wielkiej Brytanii): Czy certyfikaty sanitarne wydawane przez odpowiednie władze TRCP mogą być honorowane i traktowane jako wydane przez „upoważnione władze państwa eksportera” w rozumieniu wskazanego wyżej przepisu prawa wspólnotowego?

ETS stwierdził, że zapis dotyczący certyfikatów wprowadzony był po to, by uchronić rynki państw członkowskich (i rynek wspólnotowy) przed szkodliwymi mikroorganizmami. Cel ten można osiągnąć tylko wtedy, gdy istnieje możliwość współpracy pomiędzy właściwymi organami administracyjnymi eksportera i importera. Importer dysponujący certyfikatem wystawionym przez eksportera może zażądać od tego ostatniego wszczęcia np. postępowania wyjaśniającego itd. W sytuacji, gdy TRCP nie jest uznawana, współpraca z odpowiednimi jego władzami administracyjnym jest w zasadzie niemożliwa. Nie można zatem uznać certyfikatów sanitarnych, wydanych przez władze TCRP za certyfikaty wystawione przez „upoważnione władze państwa eksportera”. Nie jest zatem zgodny z prawem wspólnotowym import cytrusów z TRCP, jako że nie mają one certyfikatu sanitarnego, wystawionego przez „upoważnione władze państwa eksportera” (w rozumieniu prawa wspólnotowego).

Sprawa Namibii (MTS, opinia doradcza z 1970 roku)

Trybunał wskazał, że zakaz uznawania władztwa sprawowanego przez RPA nad terytorium Namibii nie oznacza, iż wszystkie akty władz południowo-afrykańskich winny być uznane za bezprawne i nieważne. Nie powinno się ignorować skutków prawnych rejestracji urodzin, zgonów i zawartych małżeństw - skutki tego dotknęłyby jedynie mieszkańców Namibii, co trudno uznać za pożądany efekt zasady zakazującej uznawania sytuacji nielegalnych.

Deklaracja Wspólnoty Europejskiej z 1991 roku w sprawie wytycznych co do uznawania nowych państw w Europie Wschodniej i na terytorium Związku Radzieckiego

W Deklaracji wskazywano, że warunkiem uznania nowych państw przez Wspólnotę Europejską będzie:

• „przestrzeganie postanowień Karty Narodów Zjednoczonych oraz zobowiązań zawartych w Akcie Helsińskim i Karcie Paryskiej, szczególnie w zakresie rządów prawa, demokracji oraz przestrzegania praw człowieka,

• zagwarantowanie praw grup etnicznych i narodowych, obowiązek przestrzegania których wynika z dokumentów KBWE”.

W praktyce, przestrzeganie tych kryteriów nie było zbyt ścisłe. Np. Chorwacja została uznana pomimo pewnych zastrzeżeń, jakie w stosunku do niej wysuwano w związku z brakiem odpowiedniej ochrony praw mniejszości.

Przykład dotyczący umowy międzynarodowej między Polską a Panamą

Dnia 27 czerwca 2000 roku między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Panamy została zawarta umowa o ruchu bezwizowym. Na RP spoczywał zatem, od momentu wejścia w życie umowy, obowiązek zezwalania obywatelom Republiki Panamy na wjazd na terytorium Polski (nawet, jeżeli nie posiadali wizy). Tymczasem art. 13 ust. 1 ustawy z 2003 roku o cudzoziemcach stanowił, że: „Cudzoziemiec może przekroczyć granicę oraz przebywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli posiada ważny dokument podróży oraz wizę [...]”.A zatem, czy komendant granicznej placówki kontrolnej Straży Granicznej może wpuścić obywatela Panamy, który nie ma wizy?

Może to zrobić, jeżeli:

• w polskim prawie jest przepis, który stanowi, że obywatele Panamy mogą przekroczyć granicę Polski pomimo tego, że nie posiadają wizy, bądź też

• polskie prawo upoważnia go do oparcia się na postanowieniach umowy międzynarodowej, dotyczącej ruchu bezwizowego.

W braku odpowiedniej regulacji - komendant placówki straży granicznej (działający na podstawie przepisów prawa polskiego) będzie zobowiązany do odmowy prawa wjazdu osobie, która nie ma polskiej wizy (na podstawie zasady, wyrażonej w krajowej ustawie o cudzoziemcach).

Widzimy zatem, że we wskazanym przypadku wykonanie przez Polskę zobowiązania wynikającego z prawa międzynarodowego będzie zależeć od tego, w jaki sposób ukształtowane jest prawo polskie.

Sprawa statku Alabama (USA v. GBR; Komisja Arbitrażowa, 1872 rok)

W czasie wojny secesyjnej Wielka Brytania była państwem neutralnym.

Z prawa międzynarodowego wynikało dla państw neutralnych zobowiązanie, by w danym konflikcie powstrzymywały się od działań, które mogłyby być ocenione jako sprzyjające jednej ze stron.

Agenci Konfederacji zlecali budowanie w prywatnych stoczniach brytyjskich statków, które następnie - odpowiednio wyposażone - brały udział w działaniach zbrojnych przeciwko siłom Północy.

Ambasador USA zwrócił władzom brytyjskim uwagę, że jedna z powstających jednostek (tj. okręt nr 290 - późniejsza „Alabama”) ma przeznaczenie wojskowe. Zażądano od władz brytyjskich, by - w wykonaniu ciężącego na nich prawnomiędzynarodowego obowiązku neutralności - podjęły kroki mające na celu wstrzymanie budowy.

Władze brytyjskie nie zareagowały.

Alabama w czasie wojny - w jednym tylko roku 1964 - pochwyciła bądź zniszczyła 60 jednostek Północy.

Po zakończeniu wojny secesyjnej, USA zażądały od GBR odszkodowania za szkody wyrządzone przez Alabamę.

Wielka Brytania wskazywała, że brytyjskie prawo krajowe nie dawało Rządowi żadnych środków pozwalających na ingerencję w działalność prywatnych stoczni w przedmiotowym zakresie.

Rozstrzygająca spór Komisja Arbitrażowa stwierdziła, że GBR nie może powoływać się na treść swego prawa krajowego tytułem usprawiedliwienia niewykonywania spoczywającego na niej obowiązku prawnomiędzynarodowego. Komisja przyznała USA wysokie odszkodowanie (15.500.000 USD w złocie).

Art. 46 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

Państwo nie może powoływać się na to, że jego zgoda na związanie się traktatem jest nieważna, ponieważ została wyrażona z pogwałceniem postanowienia jego prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji do zawierania traktatów, chyba że:

• to pogwałcenie było oczywiste (pogwałcenie jest oczywiste, jeżeli jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze) i

• dotyczyło normy jego prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu.

Przykład klauzuli ratyfikacyjnej

PRZYKŁAD KLAUZULI RATYFIKACYJNEJ PRZY PRZYSTĄPIENIU DO UMOWY, KTÓRA JUŻ WCZEŚNIEJ OBOWIĄZYWAŁA MIĘDZY INNYMI NIŻ POLSKA PAŃSTWAMI

„W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 28 lipca 1951 r. została sporządzona w Genewie Konwencja dotycząca statusu uchodźców w następującym brzmieniu: [...]

Po zaznajomieniu się z powyższą konwencją, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- została ona uznana za słuszną,

- Rzeczpospolita Polska postanowiła przystąpić do tej konwencji, z zastrzeżeniem, że nie będzie się uważała za związaną postanowieniami jej artykułu 24 ustępu 2,

- z uwzględnieniem powyższego zastrzeżenia postanowienia powyższej konwencji będą niezmiennie zachowywane.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 2 września 1991 r. „

PRZYKŁAD KLAUZULI RATYFIKACYJNEJ WYDANEJ PO PODPISANIU UMOWY

`W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 20 września 2001 r. w Orawskim Hradzie została podpisana Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej, Rządem Republiki Czeskiej i Rządem Republiki Słowackiej w sprawie utworzenia Brygady Wielonarodowej, w następującym brzmieniu [...]

Po zapoznaniu się z powyższą umową, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- została ona uznana za słuszną zarówno w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych,

- jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona,

- będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 3 lipca 2002 r. „

Art. 89 ust. 1 i art. 90 Konstytucji RP

Art. 89 ust. 1: „Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3. członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy”.

Art. 90 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska może na podstawie [ratyfikowanej] umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach”.

Przykład dotyczący umowy polsko-czeskiej

Umowa z dnia 25 maja 1999 roku pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeską stanowi w art. 4.1: „Właściwe organy kontrolne Umawiających się Stron mogą dokonywać wspólnej odprawy granicznej na terytorium jednej lub drugiej Umawiającej się Strony”.

A zatem polscy strażnicy graniczni mogą na jej podstawie zezwalać czeskim strażnikom granicznym na dokonywanie kontroli na terytorium RP.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1997 roku, sygn. akt III RN 38/97

W sprawie tej rozstrzygano, czy w pewnej sprawie zakończonej decyzją administracyjna osoba zainteresowana może złożyć skargę (na tę decyzję administracyjną) do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sąd Najwyższy wskazał, że: „Jeżeli w sprawie istnieją wątpliwości co do dopuszczalności skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego należy je rozstrzygać na rzecz jej merytorycznego rozpatrzenia, co umożliwi obywatelowi realizację "prawa do rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd" ([zgodnie z ]art. 6 Konwencji Europejskiej o Prawach Człowieka, [który przewiduje prawo każdego do rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły sąd]”).

Sprawa Mandugeqi i Jinge (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1997 roku)

ChRL złożyła wniosek o wydanie dwojga swoich obywateli, którym postawiono zarzut popełnienia przestępstw gospodarczych. Dopuszczalność ekstradycji musiała być zaopiniowana przez sąd. Obrońca obywateli chińskich wskazywał na wysokie prawdopodobieństwo tego, że w przypadku wydania Chińczycy narażeni byliby na tortury oraz poniżające i nieludzkie traktowanie. Wydanie tych osób przez Polskę stanowiłoby zatem naruszenie art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku (który zakazuje tortur, oraz poniżającego i nieludzkiego traktowania bądź karania).

Zdaniem SN art. 3 EKPCz podlega bezpośredniemu stosowaniu przez sądy polskie i rodzi prawa dla jednostek. W związku z tym, Sąd uznał, że: „Wydanie osoby ściganej w sytuacji istnienia prawdopodobieństwa poddania jej w kraju wzywającym torturom lub nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub karaniu, w rozumieniu [EKPCz], jest prawnie niedopuszczalne”.

Materiały do wykładu VIII

z prawa międzynarodowego publicznego - semestr letni roku akademickiego 2006/2007

9

---