NARZĄDY ZMYSŁÓW

Narządy zmysłów

• Narządy przystosowane do odbioru podniet
• Podniety mogą być odbierane ze środowiska

zewnętrznego (eksteroreceptory) lub z wewnątrz
ustroju (interoreceptory)

• Najważniejszy składnik to komórki zmysłowe,

odbierające podniety

• Podniety mogą mieć naturę fizyczną ( ciśnienie,

temperatura, światło) lub chemiczną (cząsteczki
gazowe w narządzie powonienia lub cząsteczki
rozpuszczone w wydzielinie narządu smaku)

• Narządy zmysłów to: narządy wzroku, słuchu, smaku,

powonienia oraz czucia głębokiego

Narząd smaku

• Wyposażony w powierzchownie położone

komórki odbiorcze, które za pośrednictwem
wypustek są w bezpośredniej styczności z
substancjami bodźcowymi

• Narządy smaku znajdują się u wejścia do

przewodu pokarmowego i obejmują go,
tworząc pierścień

• Zmysł smaku związany z językiem, a jego

narządami są kubki smakowe
(chemoreceptory)

Kubki smakowe

• Umieszczone głownie w ścianach bocznych brodawek okolonych i

liściastych ( u dzieci również na nagłośni, wierzchołku chrząstek
nalewkowatych, podniebieniu i brodawkach języka, gardle,
przełyku i krtani)

• Pojawiają się na grzbiecie języka już u 17 mm zarodka
• Mają podłużno-owalny kształt, są wpuklone w nabłonek błony

śluzowej

• Górny koniec kubka posiada otworek smakowy; kubek zbudowany z

komórek nabłonkowych, które zakończone są małym włoskiem-
pręcikiem smakowym, sięgającym do otworka

• Liczba kubków na jednej brodawce 100-150
• Najliczniejsze na brodawkach okolonych, następnie na liściastych;

nieliczne na grzybowatych

• Ogólna liczba u człowieka to 2000, w starości redukująca się do 1/3

Narząd powonienia

• Różny stopień rozwoju decyduje o podziale ssaków na 3

grupy:o silnym, o słabym lub o braku rozwoju zmysłu
powonienia (makrosmatyczne,mikrosmatyczne i
anosmatyczne)- człowiek należy do ssaków mikrosmatycznych

• Często notowane przypadki ludzi o silnym rozwoju zmysłu

powonienia ( do tego stopnia, że po zapachu rozpoznają
znajomych)

• W porównaniu z większością ssaków u człowieka wyraźne

uwstecznienie narządu powonienia (powód: pionowa postawa
i uniesienie głowy z podłoża)

• Okolica węchowa u człowieka ogranicza się do małżowiny

nosowej górnej i najwyższej wraz z ich przewodami i
przeciwległą częścią przegrody nosa (4-6 cm3)

Narząd powonienia

• W życiu zarodkowym okolica węchowa większa
• Nos zewnętrzny- narządem pomocniczym zmysłu

powonienia

• Gołym okiem ciężka do wyróżnienia (pośmiertnie czasami

w postaci żółtego pola)

• Budowa: w okolicy węchowej brak nabłonka migawkowego

i komórek kubkowych; nabłonek wyższy niż w
okol.oddechowej; komórki zmysłowe- długie, cienkie,
dwubiegunowe komórki nerwowe położone
powierzchownie w nabłonku

• Rozpuszczanie substancji wonnych i szybkie zmywanie

powierzchni nabłonka węchowego wykonuje płynna
wydzielina gruczołów węchowych

Narząd przedsionkowo-

ślimakowy

• Obejmuje dwa narządy: ślimakowy ( narząd słuchu) i przedsionkowy

(związany ze stanem równowagi)

• Wyróżniamy 3 części: ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho

wewnętrzne

• Narząd słuchu: fale dźwiękowe przyjmowane przez małżowinę

uszną,następnie kierowane przez przewód słuchowy zewnętrzny na
błonę bębenkową, która wprawiana jest w drganie; drganie przenosi
się na błędnik (ucho wewnętrzne) przez łańcuch trzech kosteczek
słuchowych położonych w uchu środkowym;ruchy kosteczek
wpływają na przychłonkę ( ciecz zawartą w błędniku kostnym), a jej
ruchy na śródchłonkę (ciecz wypełniająca błędnik błoniasty); te
ruchy pobudzają komórki zmysłowe znajdujące się w ślimaku

• Narząd przedsionkowy:ma w błędniku kilka pól, których komórki

zmysłowe są drażnione poruszaniem się śródchłonki pod wpływem
ruchów głowy

Narząd przedsionkowo-

ślimakowy: ucho

zewnętrzne

• Składa się z małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego

zewnętrznego;

• Małżowina uszna jest fałdem skórnym, wspartym

szkieletem chrzęstnym (tylko płatek w miejscu chrząstki
ma tkankę tłuszczową); zbudowana ze skóry, chrząstki
(chrząstka małżowiny usznej i chrząstki przewodu
słuchowego), więzadeł i kilku szczątkowych mięśni

• Przewód słuchowy zewnętrzny:ok. 3,5 cm; składa się z

części chrzęstnej i kostnej (kostna dłuższa; utworzona
przez bębenkową i łuskową k.skroniowej); esowato
wygięty w przebiegu; kończy się bruzdą bębenkową, w
której umocowana jest błona bębenkowa; wysłany skórą
zaopatrzoną we włosy oraz gruczoły łojowe i woskowinowe

Ucho środkowe

• Składa się z: błony bębenkowej, jamy bębenkowej, kosteczek

słuchowych (znajdujących się w jamie), trąbki słuchowej, jamy sutkowej
i innych przestrzeni powietrznych

• Błona bębenkowa:owalny kształt; stanowi granicę pomiędzy uchem

środkowym i zewnętrznym; wrasta w nią rękojeść młoteczka; pochylona
ku tołowi i do przodu; składa się z trzech warstw: zewnetrznej cienkiej
warstwy skórnej, wewnętrznej warstwy śluzoweji blaszki właściwej

• Jama bębenkowa: szczelinowata przestrzeń powietrzna, leżąca w części

skalistej k.skroniowej, wysłana błoną śluzową; leżą w niej kosteczki
słuchowe

• Trąbka słuchowa:przewód długości 3-4 cm, łączący jamę bębenkową z

gardłem; zaczyna się w przedniej ścianie jamy bębenkowej, a kończy w
nosowej części gardła; składa się z części chrzęstnej i krótszej części
kostnej; błona śluzowa zaopatrzona w nabłonek migawkowy z licznymi
komórkami kubkowymi;w części chrzęstnej światło trąbki otwarte nie
na całej długości

Kosteczki słuchowe

• Leżą w górnej części jamy bębenkowej i łączą błonę bębenkową

ze ścianą błędnikową jamy bębenkowej

• Młoteczek: kształtu zgiętej maczugi; na górnym końcu głowa z

powierzchnią stawową dla trzonu kowadełka; w łańcuchu tworzy
człon zewnętrzny- jest częściowo zrośnięty z błoną bębenkową

• Kowadełko: przypomina kształtem ząb trzonowy z dwoma

korzeniami; jego trzon leży za głową młoteczka i łączy się z nią
stawowo; odnoga długa kończy się wyrostkiem soczewkowatym
(łączącym się stawowo z głową strzemiączka); odnoga krótka
przymocowana do tylnej ściany jamy bębenkowej

• Strzemiączko:składa się z głowy, dwóch odnóg i podstawy; głowa

łączy się z wyrostkiem soczewkowatym kowadełka; podstawa
strzemiączka ma kształt nerkowaty, przystosowany do kształtu
okienka przedsionka

Ucho wewnętrzne-błędnik

• Zawiera nabłonki zmysłowe dla narządu przedsionkowego,

czynnościowo związanego ze stanem równowagi

• Zlokalizowane w części skalistej kości skroniowej
• Odróżniamy w nim ścianę kostną-błędnik kostny oraz jego

zawartość-błędnik błoniasty

• Błędnik kostny: składa się z przedsionka, ślimaka (zawierającego

narząd słuchu) oraz kanałów półkolistych (wraz z przedsionkiem
służą do zachowania równowagi)

• Przedsionek tworzy środkowy odcinek błędnika kostnego; w jego

bocznej ścianie znajduje się okienko przedsionka, zakryte przez
podstawę strzemiączka oraz okienko ślimaka zamknięte błoną
bębenkową wtórną; kanały półkoliste wychodzą z przedsionka i po
łukowatym przebiegu znowu do niego wracają

• Ślimak tworzy przednią część błędnika kostnego; odróżniamy w nim

podstawę i wierzchołek (osklepek ślimaka)

Błędnik błoniasty

• Objęty błędnikiem kostnym; stanowi zamkniety układ połączonych ze sobą

przewodów wypełnionych cieczą wodnistą- śródchłonką

• Przestrzeń między ścianą błędnika kostnego a błędnikiem błoniastym

wypełniona przez przychłonkę (przestrzeń ta łączy się z jama
podpajęczynówkową)

• Składa się z:łagiewki, woreczka, trzech przewodów półkolistych, przewodu

ślimakowego oraz przewodu śródchłonki z workiem śródchłonki

• Łagiewka i woreczek połączone przewodem łagiewkowo-woreczkowym i

przewodem śródchłonki; z przewodem ślimakowym woreczek łaczy się
przewodem łaczącym

• W łagiewce tak, jak w przedsionku kostnym 5 otworów dla trzech

przewodów półkolistych ( te leżą w jednoimiennych kanałach błędnika
kostnego)

• Przewód ślimakowy zajmuje środkową część kanału spiralnego ślimaka

kostnego; na jego ścianie bębenkowej znajduje się narząd odbiorczy słuchu-
zwany narządem spiralnym (zbudowany z komórek zmysłowych
włoskowatych)

Narząd wzroku

• Składa się z oka oraz narządów dodatkowych
• Oko obejmuje gałkę oczną i nerw wzrokowy łaczący

ją z mózgiem

• Narządy pomocnicze to: urządzenia kierunkowe

(mm.gałki ocznej) i urządzenia ochronne (powięzie
oczodołowe, powieki, spojówka, narząd łzowy)

• Cały narząd wzroku mieści się w oczodole
• Gałka oczna otoczona tłuszczem, powięziami i

mięśniami

• Pod względem budowy w gałce ocznej wyróżniamy:

zawartość gałki ocznej oraz jej ścianę

Ściana gałki ocznej

1.Budują ją trzy błony:
2.zewnętrzna- błona włóknista; tworzy

zrąb, do którego przyczepiają się
mięśnie i pełni funkcje ochronne

3. środkowa- błona naczyniowa
4. wewnętrzna- tworzy siatkówkę;

utworzona z włókien nerwu wzrokowego
i elementów światłoczułych-czopków i
pręcików

Błona włóknista

• Składa się w 5/6 z nie przezroczystej części tylnej –

twardówki (na żywym oku barwa biaława), a w 1/6 z
rogówki- części przedniej, przezroczystej

• Rogówka ma większą krzywiznę od twardówki, oglądana

od przodu kształtu elipsy; przez nią zobaczymy źrenicę i
barwną tęczówkę; funkcje: nadanie kształtu gałce ocznej,
przepuszczanie i załamywanie promieni świetlnych

• Twardówka- przeważnie biała, o kształcie kuli;słabo

unaczyniona; wrażliwa na ból tylko w swej przedniej
części) jej przedni odcinek ukazuje się jako białko oka ( u
dzieci niebieskawa, u starców żółtawa); na jej tylnym
biegunie otwór dla wyjścia nerwu wzrokowego

Błona naczyniowa

• Składa się z 3 części: naczyniówka (największa, tylna część), ciało

rzęskowe (część środkowa) i tęczówka ( z źrenicą; część przednia)

• Naczyniówka- tylny, największy odcinek błony naczyniowej; wyścieła od

wewnątrz twardówkę; służy do odżywiania wewnętrznych warstw
siatkówki

• Ciało rzęskowe- część środkowa błony naczyniowej; postać czarnego

pierścienia

• Tęczówka- najbardziej ku przodowi połóżona część błony naczyniowej;

błona w kształcie krążka; po środku zaopatrzona w źrenicę ( otwór o
zmiennym świetle); jej brzeg źreniczny opiera się na soczewce, a
zewnętrzny na ciele rzęskowym; dzieli ona przestrzeń zawartą
pomiędzy rogówką a soczewką na przednią i tylną komorę oka, które
łączą się ze sobą przez otwór źreniczny; na przedniej powierzchni
widoczne trabekule i krypty; jej barwa zależy od ilości barwnika w
przedniej warstwie jej zrębu (w oczach niebieskich brak barwnika,
prześwieca tylko tylna powierzchnia barwnikowa)-przy całkowitym
barku barwnika-bielactwo-źrenica czerwona;przez źrenicę wpadaja
promienie świetlne, a jej szerokość kontrolowana jest przez mięsień
zwieracz i rozwieracz źrenicy

Błona wewnętrzna-

siatkówka

• Składa się z 2 części: cz.ślepej siatkówki (przednia, mniejsza,

niewrażliwa na światło) i cz.wzrokowej (tylna, większa, światłoczuła)

• Część ślepa pokrywa ciało rzęskowe i tylną powierzchnię tęczówki, a

wzrokowa wyściela więcej niż połowę gałki ocznej

• Na tylnym odcinku siatkówki małe pole-tarcza nerwu wzrokowego, a

w jej sąsiedztwie plamka żółta; w części środkowej plamki żółtej
małe zagłębienie-dołek środkowy, najwrażliwsze miejsce siatkówki,
na które pada osiowy promień światła; w dołku środkowym
rozsunięte wszystkie warstwy siatkóki-pozostają jedynie czopki
(najlepsze warunki do odbioru bodźców świetlnych)

• Wzajemny stosunek pręcików i czopków różny w różnych częściach

siatkówki; im dalej od dołka środkowego, tym wiecej pręcikó;

• Czynność czopków polega na wyraźnym odbiorze wrażeń kształtu i

barw przedmiotu w jasnym świetle, a czynność pręcików na
przystosowywaniu oka do słabych oświetleń

Zawartość gałki ocznej

• Nim promień światła osiągnie światłoczułą warstwę oka-siatkówkę,

przenika przez ścianę gałki ocznej w obrębie rogówki; wewnątrz gałki
przechodzi przez 3 położone po sobie narządy: ciecz wodnistą, soczewkę i
ciało szkliste

• Ciecz wodnista-wypełnia przednią i tylną komorę gałki ocznej; składa się

z wody 98,1%, białka i chlorku sodowego

• Komora przednia gałki ocznej- z przodu ograniczona tylną powierzchnią

rogówki i niewielką częścią twardówki, a z tyłu tęczówką

• Komora tylna-przednią granicę stanowi tylna powierzchnia teczówki,a

tylną ciało szkliste

• Komora tylna łączy się z przednią poprzez źrenicę
• Soczewka- twór przezroczysty, dwuwypukły, silnie łamiący światło;

położona pomiędzy tęczówką ,a ciałem szklistym; wzrasta w ciągu całego
życia; ; z wiekiem zmienia się jej kształt –od kulistego do spłaszczonego

• Ciało szkliste- przezroczysta galaretowata masa, stanowiąca aż 4/5

zawartości gałki ocznej; przylega do siatkówki i jest luźno z nią złączone

Narządy dodatkowe oka

• Powieki- ruchome fałdy twarzy, które przykrywają

gałkę oczną od przodu, stanowiąc jej ochronę;granicę
powieki górnej stanowi brew, a dolnej dolny brzeg
oczodołu; powieki łaczą się ze sobą w katach oka;
przyśrodkowy zawiera mięsko łzowe

• Spojówka- delikatna błona śluzowa, wyściełająca

tylna powierzchnię powiek i przednią gałki ocznej; w
obrębie gałki ocznej pokrywa przedni odcinek
twardówki; jest przezroczysta, wilgotna i połyskująca

• Narząd łzowy- składa się z gruczołu łzowego oraz

dróg odprowadzających; gruczoł łzowy zlokalizowany
w górno-bocznej okolicy oczodołu