Romowie

Rom czy Cygan?

• Nazwa własna większej części Romów

Europy i Ameryki brzmi ROMA (poza
grupami Manuszy i Sinti);

• Określenie „Cyganie” ma w Europie

pejoratywny sens;

• Mimo to zostało przyjęte przez

Romów i jest przez nich często
używane w kontaktach z nie-Romami.

Julia Kristeva – pojęcie

abjektu

• „The abject is not an ob-ject facing me,

which I name or imagine. (…) It lays
outside, beyond the set, and does not
seem to agree to the latter’s ruled of the
game”;

• Umieszczony poza porządkiem

symbolicznym: nie jest ani podmiotem
(subiektem) ani obiektem;

• Utożsamiany jednocześnie ze strachem i z

pożądaniem.

Historia Romów

• Kontrowersyjna teoria o pochodzeniu Romów;
• Prawdopodobnie wywodzą się od grupy

imigrantów indyjskich, którzy zaistnieli jako
grupa społeczna dopiero po zetknięciu z
innością kulturową Europy ok. VIII-IX wieku
(zachowali system kastowy, styl życia,
tradycyjne zawody);

• Pierwsza wzmianka o Romach w Europie –

1384 rok – Peloponez, rzekomi pokutnicy
wygnani z Ziemi Świętej;

Historia Romów

• W najstarszych średniowiecznych przekazach

ADSINCANI (źródłosłów europejskich określeń:

Zigeuner, Tsiganes, Cyganie) posiadali

zdolności magiczne, trudnili się działalnością

wróżbiarską;

• Romowie przywędrowali do Bizancjum z

„Małego Egiptu” (prawd. Azja Mniejsza) –

drugi europejski źródłosłów: AIGIPTIASAS 

Gitans, Gitanos, Gypsies, Giftoi;

• Osiedli w mieście Modon na Peloponezie; w

świecie bizantyjskim Romowie byli jeszcze

elementem osiadłym, użytecznym,

przyjaznym.

Historia Romów

• W poł. XIV w. Romowie wywędrowali z

Peloponezu na Bałkany (prawdopodobnie w

okolice Dubrownika i na Wołoszczyznę);

• W XV wieku pojawiają się w Niemczech,

Czechach, Francji, Niderlandach, na Wyspach

Brytyjskich, a także w Polsce jest to czas

popularności i sławy Romów, kiedy ich przywódcy

zapisywani są przez kronikarzy z imienia;

• Pierwsze represje romskie pojawiają się już w XV

wieku: wygnano ich ze Szwajcarii, miast

niemieckich, Hiszpanii.

• 1500 r. – edykt cesarza Maksymiliana I: zabicie

Roma nie grozi żadną odpowiedzialnością.

Historia Romów

• Wygnani z Zachodu Romowie osiedlają

się w Europie Środkowej; w Polsce aż
do początku XIX wieku zawieszono
wykonywanie wszystkich ustaw
wymierzonych przeciwko Romom;

• Rumunia: romskie niewolnictwo do

połowy XIX wieku, następnie fala
rumuńskich Romów (Kełderasze i
Lowarowie) rozlewa się po Europie;

Stereotypy dotyczące

pochodzenia Romów

• Stały element: naród obciążony mityczną

winą, odbywający uzasadnioną karę;

• Geneza biblijna: potomkowie Kaina, resztek

wojsk egipskich zatopionych podczas

przeprawy Mojżesza przez Morze

Czerwone, kupcy gwoździ z krzyża

Chrystusa, etc.;

• Mity obsceniczne: owoc nekrofilii Ewy z

nieżywym Adamem, owoc związku Adama z

czarnogrzywą kobyłą lub kazirodczego

związku Chama z jego siostrą.

Romskie grupy etniczne w

Polsce

• POLSKA ROMA (Polscy Cyganie Nizinni) –

„elita romska”, potomkowie uchodźców z
Niemiec, przybyli do Polski w XVI wieku,
zamieszkują tereny centralnej i północnej
Polski;

• KEŁDERASZE (kotlarze) i LOWARZY

(koniarze) –przybyli do Polski w II poł. XIX i
na pocz. XX wieku z Rumunii i Węgier;

• BERGITKA ROMA – zamieszkują południe

Polski

Specyfika kulturowa Romów

• Naród koczowniczy (w Polsce formalnie do lat 60, w

praktyce do dziś), lokujący się w silnej opozycji do

społeczeństw osiadłych;

• Jako tzw. nomadzi usługowi tworzą własne

„terytorium”, które może stać się przedmiotem

zawłaszczenia, podobnie jak terytorium – klientelę;

• Z lokalną społecznością tworzą czasową więź,

pozbawioną elementów symbolicznych i

magicznych;

• Posiadają zdolność ograniczonego

przystosowywania się do nowych społeczności i

kultur przy jednoczesnym zachowaniu własnej

tożsamości.

Specyfika kulturowa Romów

• Ze względu na koczowniczy tryb

życia, w życiu społecznym Romów
ważniejsze od genealogii i
kultywowania pamięci przodków jest
ustalenie ram i wzorców interakcji w
płaszczyźnie więzi społecznych;

• Istota bycia Romem: dziedziczność,

niezbywalność, odmienność od
otaczających gadziów.

Język romani

• Pokrewieństwa z językiem hindu wskazują

jednoznacznie na indyjską etnogenezę Romów;

• Dialekty Romów europejskich są silnie

zróżnicowane, ich pierwowzór jest nieznany;

• Grupy etniczne różnią się w poglądach na temat

konieczności spisania języka romani jego

standaryzacji i możliwości nauki przez gadziów;

• Dialekty romskie chłoną pojęcia z języków

literacko rozwiniętych;

• Romowie są dwujęzyczni i wyraźnie oddzielają

język porozumiewania się w ramach własnej

grupy od języka porozumiewania się z nie-

Romami.

Dwujęzyczność Romów

• Język romani jest dla Romów pierwszym

językiem, językiem ceremonialnym,

rodzinnym, codziennym;

• Język otoczenia to język urzędowy,

publiczny, którego znajomość zależna jest od

rodzaju styczności ze światem nieromskim;

• Sfera użycia romani ulega systematycznemu

zawężaniu w ramach postępowania

procesów integracyjnych;

• Dzieci romskie w wieku przedszkolnym i

wczesnoszkolnym niemal nie mówią po

polsku.

Specyfika obyczajowa

Romów

• Rodziny wielodzietne, małżeństwa

(monogamiczne) zawierane w młodym wieku,

aranżowane przez rodziców, problem „porwań”;

• Powszechnie obowiązuje zasada endogamii

(zawierania małżeństw w obrębie własnej grupy);

• Model patriarchalny i partylokalny: kobieta jest

całkowicie podporządkowana mężczyźnie i

„nieczysta”;

• Szacunek dla starszych – pełnią rolę źródła

wiedzy historycznej oraz prawnonormatywnej;

• Słabsze niż w kulturze europejskiej tabu

kazirodztwa.

Organizacja społeczna

• Na czele Polska Roma stoi Baro Szero

(Wielka Głowa): niekwestionowany
przywódca, sędzia i autorytet
(obecnie: Henryk Nudziu Kozłowski);

• Decyduje o sprawach dotyczących

przestrzegania romskości i stosunków
z nie-Romami (małżeństwa),
rozwiązuje spory, wymierza kary za
nieprzestrzeganie kodeksu;

Romanipen

• Zestaw kulturowych reguł określających stan

czystości rytualnej i „skalania” (megaripen);

• Skalania wielkie: przewinienia wymierzone przeciw

społeczności romskiej: donosicielstwo, zabicie

Roma, skalania kobiece: kobieta w połogu i

podczas menstruacji jest nieczysta: nie może

przygotowywać posiłków, mieć kontaktów z

mężczyzną, jedzeniem (kobiecie przypisana jest

wyłącznie rola dbania o potomstwo i dom, także

jego utrzymanie);

• Skalania małe: np. używanie przez Romów w bójce

metalowych przedmiotów, kontakt z prostytutką;

• Kara za nieprzestrzeganie romanipen: wydalenie lub

czasowe wykluczenie (zakaz wspólnego jedzenia).

Czystość i nieczystość

• Podstawowa dla kultury romskiej jest

opozycja wnętrza i zewnętrza
(biologicznego, społecznego);

• Kalające jest wszystko, co jest wydalane

przez organizm;

• Kalające jest wszystko, co przychodzi spoza

świata romskiego;

• Równie ważne jest przeciwstawianie góry i

dołu ciała (nieczyste jest zwłaszcza ciało
kobiece).

Pamięć Romów

• Nie posiadają własnej, pisanej w swoim języku

historii (brak języka pisanego oraz niechęć do

upamiętniania przeszłych wydarzeń);

• Historia związana z terytorialnością powoduje

powstanie przestrzeni kulturowej, której

Romowie nie mieli i do której nie aspirują (nie

mają miejsc pamięci);

• Żyją w teraźniejszości: Śmierć jest tematem

tabu, w języku Lowarów występuje to samo

określenie na „wczoraj” i „jutro”

• Nie znają/kultywują swojej genezy, miejsca

pochodzenia;

Stereotyp

Rzeczywistość

Cyganie są brudni

Czystość wnętrza domu jest dla

Romów jedną z podstawowych

oznak prestiżu społecznego. O ile

nie przywiązują wagi do wyglądu

fasady, czy podwórka, tak w

domach utrzymują sterylną

czystość. Uważają Polaków za

brudnych, ponieważ w myśl ich

norm kulturowych toaleta

powinna znajdować się poza

domem.

Cyganie wysyłają swoje dzieci na

żebry

Kultura romska jest zdecydowanie

bardziej ukierunkowana na

pielęgnowanie „radości

dzieciństwa”, ale wiek dziecięcy

kończy się w niej znacznie

wcześniej;

U Cyganów pracują kobiety,

mężczyźni nic nie robią

W kulturze romskiej kobieta jest

odpowiedzialna za zdobycie

środków na utrzymanie domu,

mężczyzna – za oznaki prestiżu

społecznego i dobrobytu

(samochód, biżuteria);

Cyganie są bogaci

Większość Romów w Polsce żyje w

przerażającej biedzie. Zarobione

pieniądze wydają, by jak

najszybciej zakryć oznaki nędzy

(ubrania, biżuteria, etc.).

Przyczyny dyskryminacji

Romów w Polsce

• Nasilające się nastroje antyromskie, szczególnie w

południowej i centralnej Polsce: tzw. pogrom

mławski;

• Niedostateczna znajomość kultury romskiej i jej

ograniczeń (np. kulturowy zakaz wykonywania

prac porządkowych, pracy z wydzielinami

fizjologicznymi, zwłokami, dolnymi partiami ciała);

• Odmienność antropologiczna;

• Niepokrywające się obszary tabu w kulturze

polskiej i romskiej;

• Niska świadomość tradycyjnych zawodów

wykonywanych przez Romów, owocująca

stereotypem Cygana-złodzieja.

Przyczyny niskiej integracji

mniejszości romskiej w

Polsce

• Zakazy kulturowe, obawa przed asymilacją;
• Postawa bierności wobec wszelkich codziennych

zadań, wynikająca z przekonania, że ich los

znajduje się całkowicie w rękach innych i nie

mają na nic wpływu;

• Brak cech predystynujących do łatwej akulturacji:

elastyczności i otwartości, tolerancji;

• Wysoki analfabetyzm starszego pokolenia (ur.

przed 1960 – niemal 100%), tendencja do

emigracji wśród przedstawicieli najmłodszego;

• Duży odsetek upośledzeń spowodowanych

nakazem endogamii.

Edukacja

• Odmienne cel edukacji: nie przygotowanie jednostki do

życia w społeczeństwie złożonym z innych jednostek, ale

zdobycie umiejętności pozwalających na prawidłowe

funkcjonowanie w grupie;

• Nie ma potrzeby aktywnego uczestnictwa w zajęciach,

dwustronnej komunikacji między nauczycielem a uczniem 

duży dystans władzy;

• Duże podziały na grupy w środowisku szkolnym, będące

konsekwencją podziałów klanowych (naturalny sposób

oceny poprzez przynależność klanową);

• Nie należy dopuszczać do konfrontacji i konfliktów, a jeśli do

nich dojdzie – nikt nie powinien zostać pozbawiony twarzy;

• Kontakt nauczyciela z uczniem – przez grupę, nie

indywidualnie.

• Przekonanie, że konfrontacja i otwarta dyskusja

oczyszczają atmosferę jest cechą naszej kultury!