Marta Pojasek Romowie w Polsce

1, Wstęp
Przodkowie Cyganów wywodzą się z Indii. Opuścili swój ojczysty kraj pomiędzy V, a X wiekiem z nieznanych nam powodów, a do Europy Zachodniej dotarli około XIV wieku. Europejczycy uważali, że pochodzą z Egiptu i nazwa „Cyganin” pochodzić miałaby właśnie od słowa – Egipcjanin. Niektórzy Romowie wyemigrowali z Europy do USA i Kanady pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku.

Nazwa Rom to słowo, którym część Cyganów sama się określa. W innych krajach jednak Romowie nazywają siebie inaczej np. w Austrii, Niemczech, Szwajcarii i we Włoszech mówią na siebie Sinti, mieszkający w Hiszpanii i Portugalii mówią o sobie Kale, a we Francji– Manusze.

W każdym regionie Europy Cyganie posługują się innym językiem
— język `Domari` na Środkowym Wschodzie i we wschodniej Europie.
— język `Lomarven` w centralnej Europie.
— język `Romani` w zachodniej Europie.
W tych grupach, Romowie są zorganizowani w 4 główne i około 10 mniejszych plemion/narodów.

Obecnie zdecydowana większość Romów prowadzi osiadły tryb życia. Jedynie ok. 5 procent europejskich `Romani` pozostaje nomadami.

2, Romowie w polsce
W Polsce Romowie pojawili się w XV wieku
Cyganie początkowo przyjmowani byli przyjaźnie, lecz pod koniec XV wieku zaczęto wydawać prawa zmuszające ich do osiedlenia się i podjęcia pracy lub opuszczenia terytorium państwa polskiego.
Pierwsza wzmianka dotycząca pobytu Romów w Polsce pochodzi z 1401 roku. W XV wieku Cyganie przybywali do Polski z Czech i Słowacji, natomiast w XVI wieku od strony Niemiec. W drugiej połowie tego wieku zaczęto wydawać akty prawne zmuszające Cyganów do opuszczenia ziem Polskich, W drugiej połowie XVII wieku pojawiły się ustawy stanowiące próby podporządkowania Romów władzy państwowej. Powoływano spośród szlachty zwierzchnika Romów, mającego między innymi wydawać zezwolenia, ułatwiające im wędrówkę. Pod koniec XVIII wieku próbowano Romów przymusowo osiedlać, co jednak okazało się być bardzo trudne ze względu na opór samych Romów i ludności okolic, gdzie mieli być osiedleni. Pod zaborami podlegali prawom zaborców i najchętniej przenosili się do zaboru rosyjskiego, gdzie prześladowania były najmniej dotkliwe. W drugiej połowie XIX wieku w Polsce pojawili się Lowarowie i Kełderasze.

W czasie II wojny światowej Romowie podobnie jak Żydzi zostali skazani przez nazistów na zagładę. Z ich rąk zginęło ponad 50% mieszkających w Polsce Romów. W obozach Cyganie poddawani byli zbrodniczym eksperymentom medycznym, ginęli z głodu i chorób. W Auschwitz zginęli Romowie z 14 krajów.
Do zbrodni na Romach doszło również w 1941 roku na terenie łódzkiego getta, gdzie zostało zamkniętych około 5 000 Romów, sprowadzonych z Austrii. Szerząca się epidemia tyfusu pochłonęła wiele ofiar Garstkę Romów, którzy przeżyli epidemię zgładzono niedługo później.

W Polsce Ludowej usiłowano zmusić Romów do tego, by porzucili koczowniczy tryb życia i podjęli pracę. Na początku lat pięćdziesiątych podjęto działania propagandowe i wspierające Romów prowadzących osiadły tryb życia. Okazało się to mało skuteczne. W latach sześćdziesiątych systematycznie zaczęto nękać Romów prowadzących koczowniczy tryb życia. Przymusowo osiedlano Romów i pod koniec lat siedemdziesiątych zanikły grupy prowadzące koczowniczy tryb życia. Jednakże, mimo prób zasymilowania ich ze społeczeństwem, w którym żyli nie posiadali oni równych praw z resztą społeczeństwa.

Obecnie Polskę zamieszkuje 25 000 – 35 000 Cyganów. Polska jest ważnym ośrodkiem międzynarodowego ruchu Romów. Znajduje się w naszym kraju również Stowarzyszenie Romów, które odgrywa ważną rolę w upamiętnianiu zagłady Cyganów.

Obecna polityka w Unii Europejskiej w stosunku do Romów to polityka integracji a nie asymilacji,

Wierzenia i praktyki Romów

Mieszkające w Polsce grupy Romów różnią się pomiędzy sobą stylem życia i stopniem kultywowania tradycji romskich.
Romowie Karpaccy (Romowie Górscy, Romowie z grupy Bergitka) prowadzą osiadły tryb życia, w ograniczonym stopniu respektują romanipen, czyli wewnętrzny kodeks prawno/obyczajowy Romów i nie mają wewnątrz swej grupy osoby orzekającej o tym, czy romanipen został złamany i jaką karę winien ponieść sprawca.
Wielkim Skalaniem grozi nieczystość kobiety, zwłaszcza w okresie porodu, kalające właściwości takich przedmiotów jak spódnica czy pantofle, niektóre praktyki seksualne zwłaszcza związana z całowaniem w „nieczyste” miejsca, spożywanie mięsa końskiego i mięsa psów.

Małe skalanie dotyczy zadawania się z prostytutkami, używania podczas bójki Romów przedmiotów z metalu .

Romowie byli jednymi z ostatnich nacji Europy czczących boginie. Ich bogini Kali, była postrzegana jako Trójca. Jej symbolem był trójkąt. Męski, posiadający rogi bóg był także ważnym elementem wiary Romów. Podobieństwa pomiędzy antycznymi wierzeniami Romów, a tymi związanymi z `Wicca` są oczywiste.
Obecnie nie istnieje jednolita kultura Romów. Nie ma też generalnej zgody co do tego, kto powinien być uznany za Cygana. Grupy `Romani` na świecie różnią się innymi tradycjami, zwyczajami i wiarą.
Grupy osiadłe Romów generalnie adaptują elementy lokalnej kultury — `gajikané` czyli nie-romskiej. Wielu Romów przyjęło dominujące religie krajów, w których żyją, a więc chrześcijaństwa (prawosławia, katolicyzmu, protestantyzmu) i islamu. Ich była przynależność religijna często cechuje się następującymi właściwościami:
— istnieje `Del` (bóg),
— istnieje `beng` (diabeł),
— istnieją `bibaxt` (zły los) i `muló` — duchy, nad-naturalne istoty,
— wierzą w moc uroków przynoszących dobry los, amuletów i talizmanów,
— wierzą w moc klątw,
— wierzą w moc uzdrawiających rytuałów,
— `Marimé` jest stanem „nieczystości", który dana osoba sprowadza łamiąc jakieś `tabu` „czystości". Oznacza to również wyrok skazujący za złamanie `tabu` „czystości", bądź inne zachowania szkodzące społeczności Romów". Niektórzy Romowie uważają część kobiety poniżej pasa za „nieczystą" z powodu menstruacji. W wielu plemionach kobieta nosi długie suknie, których dolnych części nie może dotykać żaden mężczyzna poza jej mężem.

Kobieta w ciąży jest uznawana za „nieczystą". Nie może rodzić we własnym domu, ponieważ wtedy ten dom stałby się „nieczysty". Krótko po porodzie wszystko czego dana matka dotyka jest niszczone. Ta „kwarantanna" jest kontynuowana przynajmniej do chwili chrztu dziecka.
Nowonarodzone dzieci są chrzczone, zwykle zanurzane w wodzie, kiedy mają już kilka tygodni życia. Często noworodek jest smarowany olejem — ma to sprawić, że będzie silny w życiu.

Członek wspólnoty romskiej ma zwykle trzy imiona. Pierwsze z nich jest znane wyłącznie matce; jest ono nadane podczas porodu. Chodzi o to, żeby złe duchy nie poznały prawdziwego imienia dziecka i nie mogły mu szkodzić. Drugie imię jest zwykle nadawane w czasie chrztu i jest najczęściej używane wewnątrz plemienia. A trzecie — może być nadane dziecku, kiedy odbywa ponowny chrzest w kościele chrześcijańskim. Nie ma ono większego znaczenia, chyba że w kontaktach ze społecznościami nie-romskimi.

Od małżonków, a zwłaszcza od żony oczekuje się wierności. Ślub romski poprzedzić może porwanie narzeczonej, w niektórych grupach Romów - wśród Lowarów i Kełderaszy spotyka się kupowanie żon. Za osobę dojrzałą do małżeństwa uznaje się dziewczęta kilkunastoletnie, nawet 12-to i 13-to letnie. Ta tradycja zmieniła się w większości wielu nacji z powodu wpływów otaczającej kultury. Seks przed-małżeński jest surowo zabroniony. Małżeństwa z osobami nie-romskimi są stanowczo odradzane. Ceremonia małżeńska jest zwykle bardzo prosta. W niektórych plemionach młoda para łączy ręce w uścisku, przed starszym czy wodzem danego plemienia i obiecują sobie wierność. W antycznych czasach — zawierając związek małżeński — skakali nad miotłą, aby w ten sposób uprawomocnić swój związek w obecności swoich rodzin.

W obyczajowości Romów kluczową rolę odgrywa lojalność rodzinna i grupowa. Naruszeniem tej lojalności jest również rozstrzyganie sporów na zewnątrz grupy, rodziny – stąd też niewielkie jest prawdopodobieństwo, że Rom czy Romka skrzywdzony przez członków swej rodziny czy rodu zwróci się o zewnętrzną pomoc. Społeczność romska i rodzina romska to struktury wyraźnie hierarchiczne. Ważnym kryterium hierarchii jest wiek i osobom starszym należy okazywać szacunek, do nich też należą najważniejsze decyzje. Rodzina, ród to duża grupa osób w różny sposób spokrewnionych ze sobą i spowinowaconych, nierzadko rozrzuconych po całym świecie. Wartości, do których stale odwołują się Romowie to cygańskość (romanipen), bycie człowiekiem, prawda, starszeństwo, szacunek.
Pozycja kobiet romskich we własnej społeczności i w szerszym otoczeniu naraża je na podwójną dyskryminację – jako Romek w społeczeństwach dyskryminujących Romów oraz jako kobiet w społeczności, która kobiecie przypisuje podporządkowany, podrzędny status. Jednak warto zauważyć, iż kobiety romskie odgrywają kluczową rolę w przetrwaniu rodziny romskiej, że to one często są łączniczkami pomiędzy własną grupą a światem większości i że to one odgrywają znacząca rolę w projektach na rzecz poprawy sytuacji Romów, w organizacjach pozarządowych a wreszcie w polityce na szczeblu Unii Europejskiej

Kiedy człowiek umiera, krewni i przyjaciele zmarłego zbierali się i prosili o wybaczenie za wszelkie złe uczynki, które uczynili tym osobom. Bez takiej ceremonii zły duch tej osoby mógłby wrócić i czynić kłopoty. W antycznych czasach wdowa mogła popełnić samobójstwo, żeby towarzyszyć mężowi w życiu po śmierci. Czasami nozdrza zmarłego są zatykane woskiem, żeby nie mogły w nie wejść złe duchy i przejąć kontroli nad jego ciałem.
Ubrania, narzędzia, sztućce, biżuteria i pieniądze mogą być włożone do trumny, żeby pomóc zmarłemu w „życiu pośmiertnym". Reszta własności zmarłego jest niszczona lub sprzedawana osobie nie-romskiej.
Wierzą, że zmarła osoba może zostać inkarnowana jako inny człowiek czy też zwierzę. Alternatywnie może powrócić jako `muló` („żywy zmarły") aby szukać zemsty na każdym kto go skrzywdził w przeszłym życiu.

.