Bronisław Malinowski

Szok kulturowy i

akulturacja

Bronisław Malinowski (1984-

1942)

• Otrzymał edukację na Uniwersytecie

Jagiellońskim i uniwersytetach w Wielkiej

Brytanii;

• Badania terenowe prowadził głównie na

Wyspach Trobriandzkich, w pierwszej wyprawie

(1914) przez kilka miesięcy towarzyszył mu

Witkacy (sportretował go jako Lorda Nevermore

w 622 upadkach Bunga;

• 1927 – objęcie pierwszej katedry antropologii na

Uniwersytecie Londyńskim

• 1929 – publikacja Życia seksualnego dzikich;
• Zmarł w USA na zawał serca.

Ojciec antropologii

• Malinowski opracował nową metodę prowadzenia

badań etnologicznych: tzw. obserwację

uczestniczącą opartą na badaniach terenowych,

której warunkiem jest możliwie najdokładniejsze

wyzbycie się własnych naleciałości kulturowych;

• Badając społeczeństwo Trobriandczyków przez

lata przebywał w ich środowisku, starając się

zrozumieć ich kulturę poprzez branie udziału w

codziennym życiu, rytuałach, obrzędach, naukę

języka, etc;

• Krytyka: obserwacja uczestnicząca nie jest

metodą obiektywną.

Argonauci zachodniego

Pacyfiku

• Deklaracja absolutnej bezstronności: wartość

naukową mają źródła etnograficzne, które nie

mieszczą się w statystykach i nie stanowią

odpowiedzi na pytania – wynikają z obserwacji in

viwo (tzw. imponderabilia aktualnego życia);

• Obserwacja zmierza także do uchwycenia

interpretacji „krajowców” i jest możliwa tylko pod

warunkiem przebywania „z dala od białych ludzi”;

• Proponuje holistyczny model przedstawiania

kultury Trobriandczyków;

• Postuluje znajdowanie „typowych sposobów

myślenia i odczuwania”, odpowiadających danej

kulturze.

Sukces antropologa?

„Wkrótce po moim osiedleniu w

Omarakana (wyspy Trobrianda) zacząłem
w pewnym sensie brać udział w życiu
wioski, wyczekiwać na ważne czy
uroczyste wydarzenia, byłem osobiście
zainteresowany plotkami i rozwojem
drobnych, wioskowych wydarzeń. Budząc
się każdego ranka, witałem dzień, który
przedstawiał mi się mniej więcej tak, jak
tubylcom.”

Przeciw

europocentryzmowi?

„Wielu ludzi wyobraża sobie nadal, że krajowcy

żyją na łonie natury niemal tak, jak chcą i

potrafią, zdani na łaskę nieuporządkowanych,

fantasmagorycznych wierzeń i wyobrażeń. W

przeciwieństwie do tych popularnych sądów

nauka współczesna wskazuje, że społeczne

instytucje „dzikich” posiadają pewną określoną

strukturę, ich stosunki publiczne i prywatne

reguluje władza i autorytet, ład i prawo, a

ponadto sfera życia prywatnego kształtuje się

pod wpływem bardzo złożonych więzów

rodzinnych oraz pokrewieństwa. (…) Twórczość

artystyczna nie jest pozbawiona ani treści, ani

piękna.”

Dziennik w ścisłym

znaczeniu wyrazu

• W 2002 r. ukazał się (wcześniej znany we

fragmentach, opublikowanych po angielsku)

„etnograficzny dzienniczek” Malinowskiego,

stanowiący jego prywatne zapiski wykonane

podczas podróży na Wyspy Trobriandzkie;

• Joanna Tokarska-Bakir: „Bronisław

Malinowski, rewelator i hipokryta w jednej

osobie, profesor London School of

Economics a zarazem świntuch, obrońca

tubylczych wartości, a także rasista (…).

Trzeba go, i owszem, rozumieć, ale bronić

go nie wolno.”

Dziennik w ścisłym słowa

znaczeniu

• „Rozdaję po ½ sticku tabaki – potem patrzę na

parę tańców, potem fotografuję – ale b. podle.

(…) Jestem chwilami wściekły na nich,

zwłaszcza, jak po daniu pierwszej porcji tytoniu

wszyscy się rozchodzą. W ogóle moje uczucia

dla krajowców stanowczo grawitują w kierunku

Exterminate the Brutes.”

• Dziennik Malinowskiego przynosi obraz

zakompleksionego, ogarniętego erotyczną

obsesją, pełnego pogardy i fascynacji dla

„dzikich”, uzależnionego od alkoholu i leków

narcyza, skupionego głównie na obserwacji

własnych zachowań w warunkach oderwania od

kultury europejskiej.

Akulturacja

• Akulturacja: proces zmiany kulturowej,

zachodzący w wyniku ciągłej i bezpośredniej
interakcji pomiędzy dwiema różnymi kulturami;

• Proces akulturacji jest nierozerwalnie związany

z komunikowaniem (werbalnym i
niewerbalnym);

• Możliwe konsekwencje akulturacji: integracja,

asymilacja, marginalizacja, separacja;

• Integracja: chęć utrzymania kontaktu z nową

kulturą i własnej identyczności kulturowej;

Akulturacja cd.

• Asymilacja – odrzucenie własnej identyczności

kulturowej i włączenie się do grupy reprezentującej

nową kulturę;

• Separacja z wyboru może wynikać z chęci

zachowania tradycyjnego stylu życia, obrony

wartości należących do własnej tradycji;

• Problem „skamieliny kulturowej” – kultura

emigracyjna konserwuje stan macierzystej kultury i

nie ulega transformacjom (np. Polacy wracający z

Kazachstanu);

• Separacja narzucona – odrzucenie przez

przedstawicieli nowej kultury;

• Marginalizacja – utrata kontaktu z własną kulturą bez

dostępu do nowej, prowadzi do poczucia alienacji.

Malinowski jako ofiara szoku

kulturowego

• Postuluje, by mieć kontakt z „białymi ludźmi” na

wypadek ataku „naturalnej tęsknoty” za „swoim

właściwym otoczeniem”;

• „Siedzę zamknięty w sobie, bez wielkiej treści,

ale bez tęsknoty, doznaję tępej rozkoszy w

bezdusznym rozpłynięciu się w pejzażu”;

• „Wczoraj rano czułem się mocno podle. Po

południu i wieczorem cierpiałem na

charakterystyczny brak energii, który stawia

błahe nawet rzeczy, jak np. przepakowanie klisz,

uporządkowanie rzeczy, etc. jako potworne

krzyże na Golgocie życia. Wczoraj do południa

wyrżnąłem arszenik i żelazo i dziś od południa

czuję się znów lepiej.”

Szok kulturowy

• Reakcja akulturacyjna, wynikająca ze

znalezienia się w obcym, niekiedy
niezrozumiałym otoczeniu;

• Uświadomienie sobie faktu, że

dotychczasowa wiedza o tym, jak należy
się zachowywać w różnych życiowych
sytuacjach, jest bezwartościowa, prowadzi
do lęku i dezorientacji (przykład – unikanie
kontaktu wzrokowego przez szacunek dla
rozmówcy jako oznaka nieszczerości);

Najważniejsze cechy szoku

kulturowego

• Często nabieramy błędnego przekonania, że

między kulturami istnieją raczej

podobieństwa niż różnice;

• Będąc gościem w innej kulturze powracamy

do stanu rozwojowego dziecka: uczymy się

symboli i rytuałów, ale nie rozumiemy

tkwiących u ich podstaw wartości;

• Odrzucenie nowej kultury i bycie odrzuconym

przez nią;

• Depresja, wrogość, idealizacja przeszłości,

poczucie bezradności i niemożności działania.

Etapy akulturacji

• Miesiąc miodowy i obserwacja;

• Konieczność zajęcia innej postawy niż biernej

obserwacji (depresja, poczucie winy i

niedopasowania);

• Wychodzenie z depresji (agresja skierowana na

zewnątrz, obwinianie nowego otoczenia

kulturowego, wrogość, wyrażanie negatywnych

emocji jest bazą dla nowej tożsamości);

• Wrażliwość na pozytywne i negatywne strony

nowej kultury (potrzeba obrony zanika, pojawia się

empatia i pewność siebie);

• Ukształtowanie się osobowości dwu- lub

wielokulturowej, akceptowanej i kompetentnej w

obu kulturach (bez porównywania).

Krzywa akulturacji

kontakt

przed
kontakte
m

konflikt

kryzys

adaptacja

asymilacja

integracj
a

separacja

Polityka tygla kulturowego

(melting pot)

• Metafora mająca źródło w utopijnym obrazie

społeczeństwa amerykańskiego jako raju dla
imigrantów; przykrywała proces ujednolicania
heterogenicznych społeczeństw;

• Stosowana w Stanach Zjednoczonych i w

Europie w latach 60. XX wieku strategia
asymilacji kultur tworzących społeczeństwo
amerykańskie, od lat 70. coraz częściej
zastępowana mechanizmami integracyjnymi i
pluralizmem kulturowym.