POJĘCIE NORMY

JĘZYKOWEJ

Pojęcie normy językowej

jest jednym z

najważniejszych pojęć

w językoznawstwie. Ma

ono znaczenie nie tylko

teoretyczne ale i

praktyczne, tzn. ważne

jest nie tylko dla

badaczy, ale też dla

jego użytkowników

.

• Norma językowa, jak każda

norma, np. obyczajowa czy
prawna, obwarowana jest
określonymi sankcjami, tzn. jej
nieprzestrzeganie naraża
mówiącego lub piszącego na
przykre konsekwencje, takie jak
niezrozumienie, zrozumienie
opaczne (niewłaściwe),
lekceważenie lub ośmieszenie.
Przestrzeganie normy jest
bowiem jednym z czynników
warunkujących funkcjonalną
sprawność wypowiedzi.

DEFINICJA NORMY Z

ENCYKLOPEDII JĘZYKA POLSKIEGO

• „ Norma językowa to zbiór tych

wszystkich środków danego języka
(tzn. głosek, morfemów, wyrazów,
sposobów ich wymawiania i
łączenia w większe całości itp.),
które dzięki aprobacie społecznej
muszą być właśnie tak używane
przez wszystkie osoby mówiące
tym językiem , gdyż w przeciwnym
wypadku odbiorca odczuwa, że nie
mówi się tak, jak się powinno
mówić. ”

• W ujęciu funkcjonalnym przez

normę rozumie się elementy
językowe wraz z zasadami
użycia, czyli system językowy w
działaniu. Elementy językowe
funkcjonują w określonym czasie
w jakiejś wspólnocie językowej i
obowiązują wszystkich członków
tej wspólnoty. Norma w ujęciu
funkcjonalnym dopuszcza
istnienie wariantów i jest z
natury rzeczy dynamiczna.

DEFINICJA NORMY WEDŁUG

D.BUTTLER,

H. KURKOWSKIEJ, H.

SATKIEWICZ

• „ Norma to zbiór zaaprobowanych

przez dane społeczeństwo jednostek
językowych oraz reguł określających
zasięg realizacji związków między
tymi jednostkami w tekstach.
Wyrazem tej aprobaty jest społeczny
zwyczaj używania określonych
środków językowych-uzus językowy. ”

NORMA A UZUS

• Wyrazem normy językowej jest zwyczaj

językowy, czyli uzus. Norma i uzus nie są
ze sobą tożsame, choć zdarza się, że tak
są przez niektórych językoznawców
traktowane.

• Uzus to w odróżnieniu od normy-

obiektywny stan funkcjonowania języka,
praktyka językowa, w której obecne są
zarówno elementy językowe
znormalizowane (zaaprobowane), jak i
nieznormalizowane. Do tych ostatnich
należą błędy językowe i efemerydy
związane z modą w języku, zapożyczenia,
a także cytaty i okazjonalizmy.

NORMA A KODYFIKACJA

• W językoznawstwie wyraźnie rozgranicza się

normę od jej kodyfikacji, która polega na ujęciu
normy w postaci zapisu regulującego zasady
użycia języka. W związku z tym mówi się o dwóch
typach normy: użytkowej i skodyfikowanej.

• Norma użytkowa to zbiór jednostek językowych i

społecznie zaaprobowanych reguł ich łączenia.

• Norma skodyfikowana to zbiór reguł posługiwania

się jednostkami językowymi, sformułowanych i
skodyfikowanych przez językoznawców.

• Norma użytkowa i norma skodyfikowana

nie zawsze są ze sobą zgodne. Wynika to z
różnego sposobu kształtowania się i
funkcjonowania obu norm.

• Norma użytkowa kształtuje się w sposób

spontaniczny, pod wpływem rozmaitych
czynników. Oparta na zwyczaju językowym
jest ze swej natury zmienna, odzwierciedla
zmienność praktyki językowej, w której
zachodzą nieustanne procesy
innowacyjne.

• Norma skodyfikowana kształtowana jest

przez różnorodne świadomie przyjęte
kryteria, zarówno wewnątrz językowe, jak i
zewnątrz językowe

WARIANCJA NORMY

• Zjawisko to polega na współwystępowaniu

dwu, a czasami nawet kilku elementów
obsługujących tę samą kategorię.

• W oparciu o to kryterium wyróżnić można trzy

zasadnicze typy wariantów:

1.

są to dublety,

czyli formy o tej samej funkcji i podobnej
frekwencji w tekstach, z których żadnej nie
można uznać za niepoprawną czy gorszą ( tak
jest np. z formami uczniów i uczni, zajęcy i
zająców, w ręku i w ręce, gęstszy i gęściejszy )

• 2.

współwystępowanie takich

form, z których jedna, choć coraz
rzadsza, uznawana jest za lepszą
a druga, bardziej ekspansywna,
taktowana jest jako gorsza ( tak
jest np. z formami oczyma i
oczami, postaci i postacie, mimo
co i mimo czego)

• 3.

opozycja wariantów

skodyfikowanych i
nieskodyfikowanych, które
przenikają do normy z uzusu
( np. pary tę i tą, je i go )

• Rada Języka Polskiego jako organ

państwowy uprawniony do wyrażania
opinii o używaniu języka polskiego
przyjęła w swej działalności
dwustopniowość normy językowej,
tzn. jej podział na normę wzorcową
(wysoką), właściwą kontaktom
publicznym, i normę użytkową
(potoczną lub środowiskową),
właściwą kontaktom nieoficjalnym,
stanowiącą minimum normatywne.
Norma językowa użytkowa bliższa
jest normie zwyczajowej, a norma
wzorcowa-skodyfikowanej.

NORMA GRAMATYCZNA A

NORMA STYLISTYCZNA

• Obok pojęcia normy językowej (gramatycznej) funkcjonuje

też w językoznawstwie pojęcie normy stylistycznej, które
wg. J.Puzyniny należałoby odnosić do zasad budowy
poszczególnych gatunków tekstów i wiążących się z nimi
modyfikacji systemu gramatycznego i leksykalnego języka.

• Nieco inaczej postrzega normę stylistyczną J.Miodek,

tradycyjnie wiążąc ją z pojęciem sytuacji językowej.

• Sytuacja językowa to zbiór czynników, który towarzyszy

nadawaniu i odbieraniu tekstu oraz samemu tekstowi i
który sprawia, że każdy mówiący czy piszący zmienia styl
swojej wypowiedzi w zależności od tego, o czym mówi, do
kogo mówi, jaki ma stosunek do sprawy oraz do człowieka,
do którego się zwraca.

POJĘCIE BŁĘDU

JĘZYKOWEGO

• Pojęcie błędu językowego bywa najczęściej

definiowane poprzez odniesienie do pojęcia normy
językowej-jako nieświadome odstępstwo
(odchylenie) od tejże normy.

• Każde odstępstwo od normy danego języka lub od

jego systemu i normy określane jest jako
innowacja. Nie każda jednak innowacja jest błędem.
Za błąd językowy uważana jest jedynie innowacja
funkcjonalnie nieuzasadniona, tzn. taka, która nie
usprawnia porozumiewania się, nie wyraża nowych
treści, nie przekazuje na nowo, w inny sposób
emocji nadawcy.

LITERATURA:

• „Kultura języka polskiego” Danuta

Buttler, Halina Kurkowska, Halina
Satkiewicz-Warszawa, PWN 1971