Analiza kosztów

przedsiębiorstw

a

Istota analizy kosztów

Analiza kosztów w ramach analizy ekonomicznej stanowi

tę część składową analizy finansowej, której przedmiotem
badań są koszty przedsiębiorstwa.

Znaczenie analizy kosztów wynika z roli kosztów jako

jednej z podstawowych kategorii ekonomicznej: są one
czynnikiem decydującym o wyniku finansowym.

W każdej działalności gospodarczej – oprócz przychodów –

występują również koszty. Koszty to pieniężny wyraz zużycia
w danym okresie różnorodnych czynników produkcji w celu
osiągnięcia wyznaczonego efektu działalności
przedsiębiorstwa. W kosztach mieszczą się również wydatki,
które nie odzwierciedlają wprost zużycia, ale związane są z
normalną działalnością jednostki gospodarczej.

W ustawie o rachunkowości jest zawarta

następująca definicja kosztów: przez koszty i i
straty rozumie się uprawomocnione
zmniejszenia w okresie sprawozdawczym
korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie
określonej wartości, w formie zmniejszenia
wartości aktywów, albo zwiększenia wartości
zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do
zmniejszenia kapitału własnego lub
zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż
wycofanie środków przez udziałowców lub
właścicieli.

Celem analizy kosztów jest dostarczenie informacji dotyczących rodzaju

wielkości poniesionych kosztów, ustalenie czynników wpływających na ich
poziom oraz określenie możliwości poprawy efektywności gospodarowania
przez oddziaływanie na wielkość strukturę kosztów. Do zadań analizy
należy:
- ocena wielkości rzeczywiście poniesionych kosztów w porównaniu z ich
wielkością postulowaną oraz ustalenie odchyleń
- ocena wielkości kosztów badanego okresu w porównaniu z kosztami
okresów ubiegłych
- porównanie wielkości i struktury kosztu jednostkowego między
przedsiębiorstwami tej samej branży
- rozpoznanie czynników kształtujących wielkość kosztów przedsiębiorstwa
oraz ustalenie i kierunku wpływu tych czynników na wysokość kosztów
- poszukiwanie możliwości poprawy gospodarowania czynnikami produkcji
poprzez ocenę efektywności ich wykorzystania
- badanie poziomu kosztów, ustalenie kierunku zmian w poziomie kosztów i
wskazanie przyczyn tych zmian
- poszukiwanie możliwości obniżenia kosztu jednostkowego
- dostarczenie danych dla planowania i budżetowania kosztów.

Uwzględniając zadania stawiane analizie kosztów, można

wyodrębnić następujące rodzaje tej analizy:
- analizę kosztów w układzie rodzajowym
- analizę kosztów w układzie funkcjonalno-przedmiotowym
- analizę kosztu jednostkowego
- analizę wybranych składników kosztów przedsiębiorstwa
- analizę kosztów w rachunku decyzyjnym.

Analizę kosztów przeprowadza się głównie na podstawie

sprawozdawczości finansowej, ewidencji księgowej i
kalkulacji kosztów. W odniesieniu do bardziej
szczegółowych analiz należy korzystać z dokumentów
źródłowych, ewidencji magazynowej i sprawozdawczości
rzeczowej.

Uwzględniając powyższe regulacje prawne, należy

rozgraniczyć koszty w ujęciu podatkowym i koszty w ujęciu
rachunkowym.

Sprawozdawczość finansowa do celów podatkowych, obejmująca

bilans, rachunek zysków i strat oraz dane uzupełniające do rachunku
zysków i strat, ma na celu wskazanie prawidłowości ustalenia
dochodu jako podstawy naliczenia podatku dochodowego. Informacje
o kosztach zawarte w tej sprawozdawczości dotyczą wszelkich
kosztów poniesionych w celu uzyskania przychodów; w konkretnym
przypadku mogą się one znacznie różnić od kosztów przedsiębiorstwa
naliczonych zgodnie z ustawą o rachunkowości w celu ustalenia zysku
brutto.

W analizie kosztów wykorzystuje się rachunek zysków i strat oraz

informację dodatkową. Dane z informacji dodatkowej są
wykorzystywane w tej analizie wówczas, gdy poszukuje się przyczyn
zmian kosztów w odniesieniu do roku ubiegłego, w interpretacji
odchyleń i w ocenie kosztów rodzajowych.

Badanie struktyry kosztów udziela odpowiedzi na pytanie: „Jaki jest

udział poszczególnych składników kosztów w koszcie
przedsiębiorstwa?”

Obliczenia wskażnika poziomu kosztów odpowiada na pytanie: „Jaki

jest udział kosztów w przychodach ze sprzedaży?”

Porównania kosztów w czasie sprowadzają się do oceny

zmian kosztów badanego okresu w odniesieniu do kosztów z
jednego lub kilku okresów poprzednich. Dokonując porównań
w czasie, określa się wzrost lub spadek kosztów w wielkości
absolutnej oraz w postaci wskaźników dynamiki.

Porównania kosztów w przestrzeni mogą być prowadzone

wewnątrz przedsiębiorstwa, w obrębie jednostek zależnych i
stowarzyszonych oraz między różnymi podmiotami
gospodarczymi tej samej branży. W porównaniach w
przestrzeni ocenie najczęściej są poddawane wielkości
kosztowe w ujęciu relatywnym. Badanie to ma charakter
informacyjny – jego celem jest rozpoznanie konkurencji i
ustalenie pozycji przedsiębiorstwa na rynku.

Porównanie kosztów z danymi postulowanymi odnoszą się

do porównań kosztów okresu sprawozdawczego z
wielkościami ujętymi np.. w planie. Wstępna ocena kosztów
pozwala na stwierdzenie odchylenia między badanymi
wskaźnikami i stanowi punkt wyjścia w poszukiwaniu
przyczyn ustalonej różnicy.

Ogół kosztów składa się z różnorodnych pozycji

analitycznych, które różnią się między sobą wieloma cechami.
Uwzględniając te cechy, Całość kosztów można klasyfikować
jako;
- proste i złożone
- bezpośrednie i pośrednie
- stałe i zmienne

Koszty proste to prezentowane w rachunku zysków i strat –

wersja porównawcza- koszty rodzajowe, które zawierają
pierwotne, jednorodne składniki kosztów. Z punktu widzenia
danego przedsiębiorstwa stanowią one proste elementy
procesu pracy i nie podlegają dalszemu podziałowi. Koszty
złożone zaś dadzą się rozdzielić na elementy prostsze.

Analiza kosztów w układzie rodzajowym

Grupowanie kosztów według rodzaju czynników zużytych w

okresie sprawozdawczym dotyczy kosztów jednorodnej działalności
operacyjnej. Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo w związku z
prowadzoną działalnością gospodarczą można podzielić na:
- koszty bezpośrednie, których wysokość dla określonej jednostki
kalkulacyjnej można ustalić na podstawie dokumentów źródłowych
bez wykonywania jakichkolwiek rozliczeń.
- koszty pośrednie, których odniesienie na poszczególne jednostki
kalkulacyjne jest możliwe tylko za pomocą odpowiednich metod
kalkulacji.

Koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych wyrobów

gotowych, produktów w toku i półproduktów, wraz z przypadającą
na okres ich wytwarzania uzasadnioną częscią kosztów pośrednich
produkcji, stanowią koszt wytworzenia.

Podział kosztów ze względu na ich zmienność umożliwia

wyodrębnienie:
- kosztów stałych, które są niezależne od skali produkcji
- kosztów, ulegających zmianie w zależności od rozmiarów
produkcji

Udział rodzajowy kosztów, dostarczając informacji o wysokości

kosztów związanych ze zużyciem pracy ludzkiej i pracy
uprzedmiotowionej, nie określa miejsca powstania tych kosztów ani
celu ich poniesienia. W związku z tym analiza kosztów w układzie
rodzajowym ma charakter badania wstępnego. Jej zadaniem jest
ustalenie wzajemnych proporcji między kosztami różnego rodzaju
oraz stwierdzenie zmian w tym zakresie w stosunku do danych
postulowanych lub danych z okresów poprzednich. Pozwala to na
uzyskanie informacji o poziomie wyposażenia technicznego i jego
zmianach, o zakresie powiązań kooperacyjnych, o stopniu
pracochłonności, materialności i energochłonności produkcji.

Analiza kosztów w układzie rodzajowym polega
na:
-porównaniu pozycji kosztowych w czasie i w
stosunku do danych postulowanych
-ocenie struktury kosztów i zmian w tym zakresie
-porównaniu dynamiki kosztów z dynamiką
produkcji podstawowej, obliczeniu poziomu
kosztów i jego ocenie
-rozpoznaniu czynników powodujących zmiany w
kosztach

Analiza kosztów w układzie funkcjonalno-
przedmiotowym polega na:
-porównaniu kosztów rzeczywiście poniesionych w
danym okresie z kosztami planowanymi lub z
kosztami okresu poprzedniego
-obliczeniu wskaźników dynamiki dla wybranych
grup kosztów i porównaniu ich z dynamiką produkcji
mierzoną przychodem ze sprzedaży
-ocenie struktury kosztów rzeczywiście
poniesionych w odniesieniu do struktury
planowanej lub z okresu poprzedniego
-rozpoznaniu czynników powodujących zmianę
kosztów względem planu i roku poprzedniego.

Jeden z najbardziej złożonych problemów analizy

kosztów stanowią koszty wydziałowe i ogólnozakładowe
jako koszty pośrednie. W kosztach pośrednich występują
różnorodne składniki kosztów prostych i złożonych, o
odmiennym charakterze i różnym znaczeniu w działalności
gospodarczej. Celem przedsiębiorstwa jest utrzymanie
stabilności kosztów lub ich obniżenie.

Analiza kosztów wydziałowych powinna być poprzedzona

ich podziałem na:
-koszty ruchu, których wysokość zależy od rozmiarów
działalności;
-koszty ogólnowydziałowe, które w krótkim czasie nie
wykazują związku z rozmiarami działalności.

Każdy z rodzajów kosztów wymaga zbadania w dwóch

przekrojach:
1. W stosunku do ogółu kosztów.
2. W zakresie wielkości i celowości.

Na koszty sprzedaży składają się koszty ponoszone

przez przedsiębiorstwo w związku z czynnościami
sprzedaży produktów i materiałów, następującymi po
wydaniu ich z magazynu, oraz koszty związane z
zapewnieniem zbytu. Obejmują one: koszty materiałów,
koszty transportu i spedycji, koszty napraw
gwarancyjnych, płace i ubezpieczenia społeczne,
amortyzację i ubezpieczenie własnych środków
transportowych i spedycyjnych, prowizje wypłacane
pośrednikom, koszty reklamy.

Wielkość kosztów sprzedaży zależy od rozmiarów

obrotu oraz form sprzedaży; ich analiza polega głównie
na porównaniu z wielkością przychodów ze sprzedaży
oraz z wielkością przychodów ze sprzedaży
poszczególnych asortymentów.

Analiza kosztu

jednostkowego

W rozliczeniach kosztowych następuje

powiązanie kosztów poniesionych w
przedsiębiorstwie z właściwymi ich
nośnikami kalkulacyjnymi i ustalenie kosztu
jednostkowego. Znajomość kosztu
jednostkowego jest istotna z punktu
widzenia rentowności gospodarowania: koszt
jednostkowy wyznacza wielkość zysku na
jednym wyrobie i w konsekwencji ma wpływ
na wynik finansowy.

Wysokość kosztu jednostkowego jest

często podstawą ustalania cen, która nigdy
nie wynosi mniej niż koszt jednostkowy.

Celem analizy kosztu jednostkowego jest

ustalenie jego zmian w stosunku do wielkości
postulowanej, w stosunku do okresu ubiegłego
oraz porównanie z przeciętnym kosztem
jednostkowym danego produktu dla całej branży.

Dla świadomego i systematycznego

oddziaływania na wysokość kosztów
jednostkowych niezbędna jest ich bieżąca
analiza, która powinna umożliwiać ich
kształtowanie na wyznaczonym poziomie, a także
ich obniżkę. Analiza kosztów obejmuje ocenę
zmian tych kosztów i polega na obliczeniu
odchyleń, wskaźników struktury oraz wskaźników
dynamiki.

Analiza progu rentowności

• Koszty jako czynnik kształtujący wynik

finansowy nie zawsze są samodzielnym
kryterium podejmowania decyzji. W procesie
decyzyjnym poniesione koszty należy łączyć
z uzyskiwanymi przychodami. Przychody ze
sprzedaży są kategorią wtórną w stosunku
do kosztów jednak ważne jest wyznaczenie
minimalnej wielkości produkcji, której
sprzedaż pozwoli zrównoważyć poniesione
koszty - czyli określenie progu rentowności.

W progu rentowności (PK) przychód ze
sprzedaży (Ps) jest równy kosztom (K), a więc
wynik finansowy (Wf) przedsiębiorstwa w tym
punkcie jest równy zero:

Ps=K Wf=Ps-K=0

Wyznaczenie progu rentowności wymaga
wyodrębnienia w kosztach przedsiębiorstwa
kosztów stałych (Ks) (niezależnych od
wielkości produkcji, np.. czynsz, koszty
zarządu firmą) i zmiennych (Kz), (zależnych od
rozmiarów działalności, np. koszty zużycia
surowców i materiałów, płace pracowników
produkcyjnych.) Koszty jednostki sa suma
kosztów stałych i zmiennych:

K=Ks+Kz

Zależność międzyprodukcja a kosztami może

być proporcjonalna, degresywna lub
progresywna. Oznacza to, iż współczynnik
zależności pomiędzy tempem zmian produkcji a
kosztami wynosic może 1, poniżej 1 (np. 0,7 przy
zależności kosztów wydziałowych od rozmiarów
produkcji) lub powyżej 1 (np. 1,2przy zależności
kosztów płac bezpośrednich od wzrostu
wydajności powyżej ustalonej normy).

Współczynnik zależności w wysokości 1

dotyczy kosztów bezpośrednich, w przypadku
innych kategorii kosztów zależność ta jest
ustalana poprez kilkuletnie porównania
procentowe zmian kosztów i procentowych
zmian produkcji.

Analiza obniżki kosztów

Przedsiębiorstwa, ze względu na niezbyt

wysoki rozwój charakteryzujący gospodarkę
naszego kraju, nie mogą polegać na
zwiększaniu rentowności gospodarowania (w
aspekcie wzrostu zysku), poprzez zwiększanie
przychodów ze sprzedaży. Czynnikiem takim
jest natomiast obniżka kosztów, co oznacza, że
obniżka kosztów staje się ważniejsza niż
utrzymanie kosztów w dotychczasowej
wysokości – staje się celem priorytetowym.

Oddziaływanie na obniżkę kosztów powinno

być traktowane jako jedno z podstawowych
zadań systemu kierowania przedsiębiorstwem.

W tym działaniu szczególnego znaczenia

nabierają wszelkie sygnały pochodzące z rynku.
Oznacza to uwzględnianie, przy projektowaniu
wyrobu i opracowywaniu procesu
technologicznego, preferencji klienta co do
funkcji, użytkowych produktu i oczekiwań co do
jego ceny.

Największe możliwości obniżki kosztów istnieją

na etapie projektowania, ponieważ znacznie
trudniej jest zredukować koszty niejako już
„tkwiące” w wyrobie z racji nadania mu
określonych cech użytkowych i estetycznych.
Ponadto zmniejszenie kostów daje niewielki
efekt, kiedy produkcja jest w fazie realizacji, gdyż
wówczas zarówno technologia, technika i
organizacja produkcji są względnie stałe.

Metodą mającą ścisły związek z obniżką

kosztów jest analiza wartości. Najczęściej
poprzez pojęcie analiza wartości rozumie się
szczególnego rodzaju postępowanie, którego
celem jest ujawnienie zbędnych kosztów, tj.
takich, które nie podnoszą ani jakości, ani
trwałości innych cech, szczególnie pożądanych
przez odbiorców. Analizę wartości należy
postrzegać jako specyficzny sposób analizy
funkcji realizowanych przez produkty w
aspekcie spełnienia ich przy najniższych
kosztach, co czyni z tej analizy szczególnie
poszukiwaną metodę obniżania kosztów.

Na zwiększenie atrakcyjności analizy wartości wpływa fakt,

że ten sposób badania relacji między wartością użytkową
produktów a kosztem ich wytworzenia, zmierzający do
obniżenia kosztów produkowanych wyrobów, ma także na
celu podnoszenie jakości wyrobów. Istotą tej metody obniżki
kosztów jest to, iż decydujące znaczenie ma proces twórczy w
zakresie konstrukcji wyrobów.

Tradycyjne podejście do obniżenia kosztów jest

bezpośrednio związane ze spadkiem kosztów jednostkowych
na skutek zmniejszania ilości zużycia materiałów, nakładów
pracy, energii, usług obcych itp. oraz stosowania niższych cen
zaopatrzeniowych, stawek płac itd. W tym rozumieniu przez
pojęcie obniżki kosztówrozumie się spadek kosztów wyrażany
kwotowo lub w postaci wskaźnika procentowego

Ze względu na występujące w praktyce
utrudnienia w zakresie porównywalności
danych pomiar obniżki kosztów
przeprowadza się z wykorzystaniem dwóch
metod:
- Metody rachunku bezpośredniego, mającej
zastosowanie do produkcji porównywalnej
pod względem przedmiotowym
- Metody rachunku pośredniego, możliwej do
zastosowania zarówno do produkcji
porównywalnej przedmiotowo, jak i do
produkcji nieporównywalnej (gdy np.
wystąpiła zmiana profilu działalności).

można to zapisać za pomocą wzoru:

Metoda rachunku bezpośredniego obniżki kosztów

może być stosowana jedynie do oceny takiej samej produkcji.
Obliczenie obniżki kosztów polega na ustaleniu różnicy między
kosztami badanego okresu (koszt rzeczywisty) a kosztami
skorygowanymi (kosztami jakie poniosło przedsiębiorstwo w
badanym okresie, gdyby pomnożyć ilość poszczególnych
wyrobów wytworzonych w okresie bieżącym przez koszty
jednostkowe z okresu ubiegłego) można to zapisać za pomocą
wzoru:

• gdzie:
• O

k

– kwota obniżki kosztów,

• x

li

– ilość poszczególnych wyrobów wytworzonych w okresie

bieżącym,

• k

li

– jednostkowy koszt okresu bieżącego,

• k

oi

– jednostkowy koszt okresu ubiegłego.

Metoda rachunku pośredniego obniżki kosztów nie
wymaga spełnienia warunku porównywalności
danych – może być stosowana zarówno w
odniesieniu do produkcji porównywalnej, jak i
nieporównywalnej, a więc takiej, która nie była
wytworzona w okresie ubiegłym.
Istota tej metody sprowadza się do ustalenia
relacji kosztów do przychodów – wskaźnika
poziomu kosztów, który oblicza się następująco:

gdzie:
K – koszty,
P – przychody.

Wskaźnik ten, wyrażony procentowo, określa, ile kosztów

przypada na każdą złotówkę przychodów ze sprzedaży. Jest
on także wykorzystywany w ocenie rentowności
gospodarowania; im mniejszy wskaźnik, tym niższy poziom
kosztów w produkcji (tym mniej należy ponieść kosztów dla
uzyskania złotówki przychodów).

Wskaźnik poziomu kosztów jest najbardziej syntetycznym

miernikiem kosztów, o najszerszym zastosowaniu, umożliwia
on jednak tylko ogólną ocenę w zakresie obniżki kosztów.
Ponadto do jego wad należy zaliczyć to, że zachodzi
możliwość pokazania pozornych zmian w poziomie kosztów w
wyniku przesunię asortymentowych. Stanowi podstawę do
obliczenia wskaźnika zmiany poziomu kosztów jako miary
obniżki kosztów.

Wskaźnik zmiany poziomu kosztów oblicza się według wzoru:

Gdzie:
P

ko

– poziom kosztów okresu ubiegłego lub planowanego

P

k1

– poziom kosztów badanego okresu.

Im wyższy jest wskaźnik, tym większy jest spadek poziomu

kosztów w stosunku do podstawy odniesienia. Dodatnia
wartość wskaźnika dowodzi, że w przedsiębiorstwie nastąpiło
zmniejszenie poziomu kosztów. Oznacza to, iż przedsiębiorstwo
osiągnęło z tego tytułu obniżkę kosztów. Kiedy wskaźnik
zmiany poziomu kosztów osiągnie wartość ujemną, oznacza to,
że w przedsiębiorstwie wystąpił wzrost poziomu kosztów.

s05e04 The Sons of the Harpy

KONIEC