DROBNOUSTROJE I PASOŻYTY CHOROBOTWÓRCZE

mgr Paulina Koper - Kowalska

DROBNOUSTROJE =
MIKROORGANIZMY



Wirusy – wirusologia



Bakterie –
bakteriologia



Grzyby – mikologia



Pierwotniaki -
parazytologia

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ



Jest to zdolność drobnoustrojów do
wywoływania choroby w wyniku
zakażenia naturalnego lub sztucznego.

PATOGEN

– CZYNNIK WYWOŁUJĄCY CHOROBĘ

U DANEGO ORGANIZMU

TYPY PATOGENÓW
1. Ożywione: bakterie,

wirusy, robaki
pasożytnicze, grzyby

2. Nieożywione:



chemiczne (substancje
żrące, toksyczne),



fizyczne (światło lasera,
promieniowanie jonizujące,
pole magnetyczne)

3. Psychiczne: stres,

ZAKAŻENIE

Jest to wnikniecie i namnożenie się

drobnoustrojów

w

organizmie

gospodarza. Niekoniecznie musi być

powiązane z procesem chorobowym.
Termin ten odnosi się do bakterii,

wirusów oraz grzybów. W przypadku

pasożytów (pierwotniaków i robaków

płaskich i obłych termin ten zmienia się

na zarażenie.

ZAKAŻENIE PIERWOTNE



Występuje gdy
określony drobnoustrój
wniknął do organizmu
żywiciela po raz
pierwszy.

Wrota zakażenia



To miejsce pierwotnego
wtargnięcia czynnika
etiologicznego do
organizmu człowieka
lub zwierzęcia.

ZAKAŻENIE SZPITALNE

(ZAKŁADOWE)



Ustawa o chorobach zakaźnych
20.07.2001 r.



Zakażenie, które zostało nabyte w
czasie pobytu w zakładzie opieki
zdrowotnej, udzielającym
całodobowych świadczeń zdrowotnych,
nieobecne w okresie inkubacji w chwili
przyjęcia do zakładu

IZOLACJA – odosobnienie źródła zakażenia,

tj. chorego człowieka w szpitalu zakaźnym
lub innym pomieszczeniu. Izolacja
skutecznie hamuje rozprzestrzenianie się
zarazka na zdrowe organizmy.

KWARANTANNA – czasowe odosobnienie i

obserwacja ludzi lub zwierząt, co do
których istnieje podejrzenie, że mogą być
nosicielami chorób zakaźnych.

NOSICIELSTWO I NOSICIEL

Nosicielstwo jest stanem specyficznej równowagi

wytwarzającej

się

pomiędzy

drobnoustrojem

a

zakażonym organizmem. Chorobotwórczy drobnoustrój
namnaża się w ciele gospodarza i jest wydalany na
zewnątrz ale nie działa patogennie na jego organizm.

Nosicielem nazywamy organizm, który nie wykazuje

widocznych

objawów

chorobowych,

wydalając

jednocześnie zarazki wraz z kalem, łuszcząca się skórą
lub plwociną. Stanowi on potencjalne źródło zakażenia
dla całego otoczenia.

ENDEMIA – stałe występowanie zachorowań na

określoną chorobę na danym obszarze i w liczbie
utrzymującej się na stałym poziomie przez wiele
lat.

EPIDEMIA – nadmierna zapadalność na określoną

chorobę w określonej czasowo i terytorialnie
populacji.

PANDEMIA – epidemia szybko rozprzestrzeniająca

się, obejmująca swoim zasięgiem kilka państw,
jeden kontynent, cały świat.

ŹRÓDŁA ZAKAŻEŃ

Egzogenne –

drobnoustrój
pochodzi od innego
pacjenta lub
personelu a także z
rezerwuarów
szpitalnych

Endogenne –

drobnoustrój stanowi
własną florę pacjenta
już w momencie
przyjścia do szpitala

DROGI SZERZENIA SIĘ ZAKŻEŃ



Droga powietrzno – kropelkowa,



Droga krwiopochodna,



Droga pokarmowo – wodna,



Droga kontaktowa

PODZIAŁ CHORÓB ZAKAŹNYCH



Choroby bakteryjne,



Choroby wirusowe,



Choroby grzybicze,



Choroby wywołane przez riketsje

Riketsje

- drobnoustroje pasożytujące zwykle

wewnątrz komórek stawonogów.

Zajmują miejsce pośrednie między bakteriami i

wirusami ponieważ ich niektóre cechy są typowe
dla bakterii, inne dla wirusów.

PODZIAŁ CHORÓB ZAKAŹNYCH



Choroby wywołane przez priony
(białkowe cząstki zakaźne),



Choroby wywołane przez jad (jadzice)

BAKTERIE – WŁAŚCIWOŚCI MORFOLOGICZE I

FIZJOLOGICZNE

PODZIAŁ BAKTERII

1.

Ze względu na kształt:



kuliste,



cylindryczne,



spiralne,



ziarniaki,



pałeczki,



krętki,



promieniowce,



przecinkowce,



maczugowce,



śrubowce.

2. Ze względu na sposób grupowania:



Dwoinki (występują parami),



Czworaczki,



Sześcianki (tworzą rzędy po trzy),



Paciorkowce (tworzą łańcuszki),



Pakietowce,



Gronkowce (nieregularne kształty
przypominające grona winogron).

3. Ze względu na wynik barwienia

metoda Grama:



Bakterie Gram-ujemne, barwiące
się na czerwono w barwieniu metodą
Grama.

W budowie komórki bakterii G-, w

przeciwieństwie do Gram-dodatnich,
wyróżnia się zewnętrzną błonę
komórkową. Ściana komórkowa bakterii
G- jest cieńsza.



Bakterie Gram-ujemne, barwiące się
na niebiesko w barwieniu metodą
Grama.

W budowie komórki bakterii G+, w

przeciwieństwie do Gram-ujemnych, nie
wyróżnia się zewnętrznej błony
komórkowej.

4. Ze względu na temperaturę, w której

bakterie utrzymują żywotność, dzielimy je

na:



bakterie psychrofilne - giną poniżej

temperatury 0°C i powyżej 30°C, najlepiej

rozwijają się w temperaturze: 15°C



bakterie mezofilne - giną poniżej

temperatury 10°C i powyżej 45°C, najlepiej

rozwijają się w temperaturze: 30-37°C. W tej

grupie znajdują się bakterie chorobotwórcze,

dla których optymalna jest temperatura

ciała ludzkiego



bakterie termofilne - giną poniżej

temperatury 40°C i powyżej 70°C, najlepiej

rozwijają się w temperaturze 52°C. Bakterie

te żyją w gorących źródłach siarkowych,

żelazowych oraz w gorących ściekach

5. Ze względu na sposób odżywiania:



Autotrofy (bakterie samożywne) - bakterie
pobierające z zewnątrz tylko związki mineralne i
wytwarzają z nich związki organiczne. Energię
czerpią z utleniania prostych związków
nieorganicznych (amoniak, azotany, siarka,
żelazo, wodór, tlenek węgla).



Heterotrofy (bakterie cudzożywne) - w większości
nie mające zdolności do przemiany związków
mineralnych na organiczne. Odżywiają się
gotowymi związkami organicznymi i mineralnymi
(węglowodany, tłuszcze, białko, witaminy).

ODDYCHANIA BAKTERII



Oddychanie
tlenowe –właściwe
dla roślin,
zwierząt, ludzi i
drobnoustrojów.



Oddychanie beztlenowe –
występuje głównie u
drobnoustrojów
(beztlenowych), pasożytów
przewodu pokarmowego i
niektórych roślin wodnych.



Bakterie beztlenowe nie
zawierają enzymów, które są
niezbędne do
wykorzystywania wolnego
tlenu. Energię czerpią ze
złożonego cyklu fermentacji
beztlenowej, którym
ostatecznym produktem jest
kwas mlekowy i inne kwasy.

ROZMNAŻANIE SIĘ BAKTERII:



Bakterie rozmnażają się przez podział.
Każda komórka potomna otrzymuje
kopię materiału genetycznego komórki
macierzystej. Po podziale bakterie
potomne zazwyczaj oddzielają się i
funkcjonują jako niezależne, istnieją
jednak organizmy , które po podziale
nie rozłączają się, tworząc
wielokomórkowe organizmy bakteryjne.

BAKTERIE CHOROBOTWÓRCZE I

CHOROBY BAKTERYJNE U CZŁOWIEKA



bakterie przenikają do organizmu
zwierząt, w tym człowieka przez skórę,
układ pokarmowy, oddechowy, płciowy
oraz krwionośny (np. u człowieka
zakażenia szpitalne.



bakterie powodują szereg różnych
chorób roślin, zwierząt i ludzi.

DWOINKA RZEŻĄCZKI - GONOKOK

(ŁAC. NEISSERIA GONORRHOEAE)



bakteria należąca do
nieruchliwych ziarniaków
tlenowych, gram
ujemnych, wywołuje jedną
z najczęstszych chorób
przenoszonych drogą
płciową - rzeżączkę.



Rzeżączka - choroba
zakaźna. Prowadzi to do
gonokokowego zapalenia
spojówek i może być
przyczyną trwałego
uszkodzenia wzroku.

KRĘTEK BLADY (ŁAC. TREPONEMA PALLIDUM) -



Gram ujemna bakteria spiralna, będąca
obligatoryjnym pasożytem, względnie
beztlenowa, wykazująca ruch.



Jest przyczyną choroby przenoszonej drogą
płciową - kiły występującej tylko u ludzi.



Kiła - nieleczona prowadzi do uszkodzenia
układu nerwowego, utraty wzroku, choroby
psychicznej, choroby serca, kości, stawów i
wątroby.



Skutkiem nieleczonej kiły może być również
w dłuższym okresie śmierć.

GRONKOWCE (ŁAC.

STAPHYLOCOCCUS) -



bakterie zaliczane do grupy
bakterii Gram-dodatnich.
Morfologicznie są to
ziarenkowce występujące w
skupiskach,
przypominających grona.



występują w jamie
nosowo-gardłowej oraz na
skórze ludzi i zwierząt.
Charakterystycznymi
objawami zatrucia
gronkowcem są: wymioty,
biegunka, spadek ciśnienia
krwi, zapaść.

SALMONELLA

(ENTEROBACTERIACEAE)



bakteria zaliczana do grupy
Gram-ujemnych o morfologii
pałeczek, średniej wielkości,
zwykle zaopatrzone w rzęski.
Liczne pałeczki Salmonella
są chorobotwórcze dla
człowieka i zwierząt,
wywołują ostre zatrucia
pokarmowe.



w sprzyjających warunkach
(ciepło, wilgoć, obecność
białka) mogą żyć poza
organizmem żywym przez
kilka miesięcy.



u ludzi bakterie te wywołują
najczęściej dolegliwości
żołądkowo-jelitowe nazywane
potocznie zatruciem
pokarmowym. Objawy
chorobowe, występujące
zwykle po 18-24 godzinach od
zakażenia, i są to: bóle
brzucha, gorączka, biegunka,
czasami nudności i wymioty.
Najczęstszym nośnikiem
pałeczek są produkty
zawierające surowe jaja oraz
rozdrobnione przetwory
mięsne, galaretki, pasztety.

PRĄTEK GRUŹLICY (ŁAC. MYCOBACTERIUM

TUBERCULOSIS)



wywołuje gruźlicę, należy do
drobnoustrojów Gram-
dodatnich. Bakteria została
wyodrębniona przez Roberta
Kocha.



do zakażenia zazwyczaj
dochodzi przez układ
oddechowy, rzadziej innymi
drogami. Źródłem zakażenia
jest prątkujący chory na płucną
postać gruźlicy.



Objawy występujące w
przebiegu choroby to:
chudnięcie, gorączka, a w
przypadku gruźlicy płucnej
także długotrwały kaszel.

LASECZKA TĘŻCA (CLOSTRIDIUM

TETANI)



jest to bakteria Gram-
dodatnia tworząca
przetrwalniki (spory), do
rozwoju i przeżycia nie
potrzebuje tlenu
atmosferycznego.



wywołuje tężec – ciężką,
chorobę zakaźną, do
zakażenia dochodzi w wyniku
zabrudzenia rany przez np.
ziemię, odchody zwierzęce,



Objawy skurcz mięśni, ból w
miejscu zranienia, kurcze
mięsni krtani, oddechowych ,
zlewne poty, sztywność karku

LEPTOSPIRY



są Gram – ujemnymi, spiralnymi
krętkami wyposażonymi w
wewnętrzną nić



atakują ssaki (dzikie i
udomowione), gady oraz płazy;
mogą zostać wydalane z moczem
do końca życia. Szczury i inne
gryzonie są głównymi rezerwuarami
zakażeń dla ludzi



choroba zaczyna się zwykle ostro -
wysoką gorączką i dreszczami.
Później dołączają: bóle głowy, bóle
mięśni (szczególnie nóg), wymioty
lub biegunka. U niektórych chorych
pojawia się wysypka
przypominająca odrę lub różyczkę
oraz (rzadziej) wybroczyny na
skórze.

MACHANIZMY OBRONNE

ORGANIZMU

IMMUNOLOGIA



Dziedzina nauki z pogranicza biologii i
medycyny zajmująca się biologicznymi
i biochemicznymi podstawami reakcji
odpornościowo-obronnej ustroju na
patogen lub inne obce organizmowi
substancje i ciała jak np. toksyny.
Ponadto bada ona prawidłowość tejże
reakcji i ewentualne jej zaburzenia.

ODPORNOŚĆ

Odporność

– zdolność organizmu do

unieszkodliwienia lub usunięcia
chorobotwórczego zarazka lub szkodliwej
substancji.



Nieswoista

czyli wrodzona nieskierowana

przeciwko konkretnemu zagrożeniu



np. nie zachorujemy na choroby
dotykające zwierzęta (np. nosówka) czy
rośliny



Swoista

czyli nabyta skierowana

przeciwko konkretnemu zagrożeniu.



otrzymanie przeciwciał wraz z mlekiem matki w
pierwszych miesiącach życia,



szczepienia ochronne,



surowicę odpornościową,



wcześniejsze „przechorowanie” danej choroby
zakaźnej

ANTYGENY



Substancje antygenowe to związki
wielocząsteczkowe (białka, wielocukry),
które mają dwie właściwości:



Immunogenność czyli zdolność wywoływania
przeciw sobie odpowiedzi immunologicznej
w ustroju poprzez wytwarzanie przeciwciał



Antygenowość czyli zdolność swoistego
reagowania z produktami odpowiedzi
immunologicznej

Pojawienie się obcego antygenu w

organizmie wywołuje reakcje obronną,

zwaną odpowiedzią

immunologiczną .

Wyróżniamy odpowiedź immunologiczną

pierwotną i wtórną:

Pierwotna odpowiedź immunologiczna ma miejsce podczas

pierwszego wniknięcia antygenu do organizmu. Trwa ona

dłużej i powoduje objawy chorobowe np.: gorączka,

zaczerwienienie, bóle, wymioty.

Wtórna odpowiedź immunologiczna zachodzi podczas

kolejnego wnikania danego antygenu do organizmu. System

immunologiczny ma zdolność „zapamiętywania” antygenów –

odpowiadają za to limfocyty T. Dzięki temu przy kolejnej

infekcji może szybciej wyprodukować przeciwciała i zniszczyć

zarazki. W przypadku wtórnej odpowiedzi często nie ma

objawów chorobowych albo są znacznie łagodniejsze. Dlatego

należy pamiętać o uodparniających szczepieniach

profilaktycznych.

NIESWOISTE CZYNNIKI I MECHANIZMY

ODPORNOŚCIOWE



Zewnętrzna obrona organizmu – skóra istotną rolę
w mechanizmie ochrony odgrywa kwaśny odczyn
skóry (pH 5,2 – 5,8). Dzięki obniżonym pH
gruczołów potowych i łojowych, wydzielaniem w
pocie kwasu mlekowego



Błony śluzowe - ważną rolę odgrywa warstwa
śluzu wytwarzana przez komórki gruczołowe
błony śluzowej. Ciągłe odnawianie błony śluzowej
sprawia, że znajdujące się tam drobnoustroje
usuwane są na zewnątrz. To powoduje niszczenie
drobnoustrojów chorobotwórczych.



Niskie ph w żołądku wywołane wydzielaniem
kwasu solnego przez gruczoły ściany żołądka,



Bakteriobójcze składniki różnych wydzielin,



Przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze związki
produkowane przez naturalną mikroflorę
przewodu pokarmowego



Gwałtowne reakcje oczyszczające drogi
oddechowe i pokarmowe: kaszel, kichanie,
wymioty i biegunka.

SWOISTE MECHANIZMY ODPORNOŚCIOWE



Skierowana przeciwko określonemu
rodzajowi antygenu.



Zawdzięcza się ją funkcjonowaniu układu
immunologicznego.

limfocyty B – w wyniku kontaktu z

antygenem ulegają aktywacji i zmianie z
komórek produkujących receptory
immunologiczne w plazmocyty, czyli
komórki wytwarzające wolne
przeciwciała.

PRZECIWCIAŁA

(IMMUNOGLOBULINY)



Przeciwciałami albo immunoglobulinami

nazywa się specyficzny rodzaj białek

wydzielanych przez komórki plazmatyczne

(czyli pobudzone limfocyty B) ,które mają

zdolność do wiązania się z antygenami.



Związanie antygenu ze swoistym

przeciwciałem unieszkodliwia antygen, a

powstały kompleks jest usuwany z

organizmu.

PODZIAŁ PRZECIWCIAŁ

IgG – główna klasa immunoglobulin surowicy. W obrębie tej

klasy znajduje się większość przeciwciał
przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych (ochrona poza
naczyniowa przed drobnoustrojami i ich toksynami)

IGM – klasa immunoglobulin, które jako pierwsze powstają

w pierwotnej odpowiedzi immunologicznej. Są to
przeciwciała grupowe krwi.

IgA – jest to główna klasa immunoglobulin wydzielin

wewnętrznych. Obecne są w ślinie, łzach, wydzielinach
błon śluzowych nosa, górnych dróg oddechowych,
przewodu pokarmowego. Znajdują się również w siarze.

IgD – wraz z IgM jest główną klasą

immunoglobulin na powierzchni limfocytów
B,

IgE – duże stężenie tej immunoglobuliny

stwierdza się u alergików oraz w niektórych
zakażeniach wywołanych przez pasożyty
(między innymi w robaczycach). Są również
obecne w wydzielinach zewnętrznych
przewodu pokarmowego i układu
oddechowego.

LIMFOCYTY T



Dojrzewają i namnażają się w grasicy,



Wyróżnia się :

Limfocyty cytotoksyczne – Tc
Limfocyty pomocnicze – Th
Limfocyty supresorowe - Ts

ODPOWIEDŹ IMMUNOLOGICZNA

To całokształt zmian, jakie zachodzą
w organizmie pod wpływem kontaktu z

antygenem.

ODPOWIEDZ IMMUNOLOGICZNA

Wyróżnia się dwie fazy:



Pierwsza, w której limfocyty łączą się z
antygenami i tworzą nowe limfocyty,



Druga, w której limfocyty B uczestniczą
w powstawaniu i uwalnianiu
przeciwciał, natomiast limfocyty T łączą
się z antygenem.

SZCZEPIONKA

Szczepienie ochronne polega na podaniu

martwych lub pozbawionych zjadliwości

zarazków danej choroby. Ma to na celu

„nauczenie” naszego systemu

odpornościowego walki z danym rodzajem

zarazku.

Aby szczepionka była bardziej skuteczna

niekiedy należy powtarzać szczepienia po

pewnym czasie. Szczepienia wykonuje się

w pierwszych latach życia dziecka.

Dotyczą one groźnych chorób zakaźnych,

które dawniej wywoływały epidemie np.

ospa, odra, gruźlica.



Szczepienie

polega na podaniu zabitych lub

żyjących, pozbawionych zjadliwości
mikroorganizmów, celem wywołania swoistej
odpowiedzi immunologicznej. Po zetknięciu
się komórek układu odpornościowego z
antygenami bakterii lub wirusów zawartych w
szczepionce, układ odpornościowy uczy się je
rozpoznawać, eliminuje je oraz "zapamiętuje"
na przyszłość. Wytworzona w ten sposób
odporność może w niektórych przypadkach
być długotrwała, nawet przez całe życie, i
można ją łatwo odnowić poprzez powtórne
szczepienie.

RODZAJE SZCZEPIONEK



Szczepionki monowalentne -
zapobiegające tyko jednej chorobie, bo
zawierają tylko jeden antygen, a więc
szczep bakteryjny lub wirusowy,



Szczepionki skojarzone (poliwalentne)
-zawierające w swoim składzie więcej
niż 1 antygen i uodparniające
przeciwko więcej niż 1 chorobie



Szczepienia obowiązkowe są
prowadzone zgodnie z aktualnym
programem szczepień od chwili
narodzin dziecka aż do 19. roku życia.
W Polskim Kalendarzu Szczepień
Ochronnych wśród szczepień
obowiązkowych dominują szczepionki
monowalentne – pojedyncze.

SUROWICE ODPORNOŚCIOWE

Surowica to osocze krwi pozbawione fibrynogenu

wytraconego w postaci włóknika (surowica w
przeciwieństwie do osocza nie krzepnie).

Surowice odpornościowe ludzkie uzyskiwane są od

ludzi, którzy niedawno przechorowali choroby
zakaźne.

Surowice odpornościowe zwierzęce otrzymuje się przez

uodpornienie zwierząt (najczęściej koni), za pomocą
zawiesin bakteryjnych lub ektotoksyn.

Surowica odpornościowa – surowice zwierzęce,

rzadziej ludzkie, zawierające wysoki poziom
immunoglobulin działających przeciwko określonym
gatunkom drobnoustrojów (surowice
przeciwbakteryjne, anatoksyna) lub przeciwko ich
toksynom (surowice antytoksyczne, antytoksyna).
Sur