TRUDNE SYTUACJE ŻYCIOWE, STRESY,

TRAUMY – ICH WPŁYW NA STAN PSYCHICZNY

– RODZAJE, BEZPOŚREDNIE I ODLEGŁE

NASTĘPSTWA SYTUACJI TRUDNYCH,

MECHANIZMY OBRONNE.

Wyk. Marta Tumiel, Magdalena

Zdanewicz.



Sytuacja trudna – ma miejsce, gdy

dochodzi do nierównowagi między

potrzebami i zadaniami a sposobami i

warunkami ich realizacji. Zakłócony zostaje

normalny przebieg aktywności i zmniejsza

się prawdopodobieństwo realizacji zadania

na poziomie normalnym. Zaburzenia

przewidywalności sytuacji, zwiększające

prawdopodobieństwo niepowodzenia

definiują na nowo sytuację jako trudną, a

człowiek aby sobie poradzić musi

zmobilizować dodatkowe zasoby.

W zależności od rodzaju i

genezy zakłóceń

rozróżnia się

następujące

sytuacje trudne:

Sytuacja
deprywacji

Człowiek znajduje się w stanie potrzeby,
a nie może nic zrobić, aby ją zaspokoić z
powodu braku koniecznych warunków.

np. pozbawienie tlenu, wody, pokarmu,

wrażeń zmysłowych, snu, niezaspokojenie
potrzeb społecznych i psychicznych-
przebywanie w izolacji, doznanie
osamotnienia, pokrzywdzenia.

Sytuacja frustracji

Zachodzi, gdy na drodze do osiągnięcia celu lub
zaspokojenia potrzeby, człowiek napotyka na
różne przeszkody, które to utrudniają lub
uniemożliwiają
Rozróżniamy przeszkody:



fizyczne(np. zerwany most)



społeczne (np. opinia publiczna)



braki przedmiotowe (np. brak odpowiednich
narzędzi),



informacyjne (niepełne informacje, przerwanie
łączności)

Sytuacja przeciążenia

Występuje, gdy trudności zadania
pozostają na granicy możliwości
fizycznych, umysłowych czy też
wytrzymałości nerwowej człowieka.
Prowadzi to do zmęczenia, zniechęcenia,
wyczerpania. Gdy człowiek nie może
podołać zbyt trudnym zadaniom
obserwujemy obniżenie sprawności
działania. Stale istniejące  przeciążenie
może prowadzić do wystąpienia stanów
nerwicowych.

Sytuacja zagrożenia

Występuje, gdy zachodzi prawdopodobieństwo
utraty czegoś, co jest cenne dla jednostki(np.
zdrowia, życia, pozycji społecznej, dobrej opinii).
Motywacja w takiej sytuacji jest bardzo
intensywna, towarzyszy jej jednak lęk przed
zagrożeniem, który wpływa dezorganizująco na
sprawność  myślenia i działania. Z jego względu
zdarza się, że w sytuacji zagrożenia ludzie
zachowują się nieadekwatnie w stosunku do
sytuacji, a nawet postępują w sposób, który
przyczynia się do zmniejszenia ich własnego
bezpieczeństwa.

Stresory- wymagania, dla których nie ma

gotowych

reakcji adaptacyjnych, rodzą

stan napięcia.

Podział stresorów w zależności od:



Skutku:

-negatywne; przeradzają się w stres i

negatywne stany emocjonalne

-pozytywne; mobilizują, wyzwalają energię,

wzmagają odporność



Pochodzenia:

-egzogenne(pochodzące z otoczenia);
-endogenne(pochodzące z wnętrza, psychiki

człowieka);

Fazy stresu Wg Selye‘go



Faza alarmowa. Początkowa reakcja zaskoczenia i

niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową

sytuacja. Wyróżniamy w niej dwie subfazy:



Stadium szoku.



Stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje

wysiłki obronne.



Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się

skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze

stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją

wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje

trzecia faza.



Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu

(przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów

odpornościowych, co może prowadzić do chorób

psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi

nawet do śmierci.

Fazy stresu wg Lazarusa

Wg Lazarusa stres to nie tyle brak równowagi

między warunkami zadania a możliwościami

jednostki ile sposobu w jaki ona ocenia i

rozumie swoje relacje z otoczeniem. W tej

ocenie odzwierciedla się poczucie zagrożenia,

które jest centralnym pojęciem koncepcji.

Proces poznawczej oceny sytuacji odbywa się

na dwóch poziomach:



pierwotna ocena zagrożenia - rozpoznanie

znaczenia sytuacji dla podmiotu (ocena

niebezpieczeństwa),



wtórna ocena zagrożenia - ocena własnych

możliwości, pokonanie zagrożenia,

przezwyciężenie trudnej sytuacji.

Zbyt wysoki poziom stresu



Ogólne fizyczne napięcie ciała -

podwyższone ciśnienie krwi,

niestrawność, suchość w ustach,

wzmożone pocenie się, dreszcze, uczucie

słabości



Zaburzenia koordynacji wzrokowo-

ruchowej



Zwolniony refleks



Lęk i zamęt w głowie



Niemożność skoncentrowania się i

normalnego myślenia

Optymalny poziom
stresu



Świadomość dobrej formy i właściwego

funkcjonowania



Wyostrzona uwaga, wiara w siebie.



Szybki refleks



Zainteresowanie, zaangażowanie,

łatwość realizacji zadań

Zbyt niski poziom stresu



Poczucie znudzenia i bezużyteczności



Brak zainteresowania i zaangażowania,

odpływ energii



Depresja



Przekonanie, że wszystko jest bez

sensu.



Urastanie prostych prac do ogromnych

zadań

Choroby
psychosomatyczne

Zaburzenie układów:
-trawiennego (owrzodzenia)
-krążenia (nadciśnienie, arytmia, migreny,

zawał)

-oddechowego (alergia, astma oskrzelowa)
-mięśniowo-kostnego (bóle, skurcze)
-odpornościowego
Choroby skóry (trądzik, łuszczyca,

pokrzywka, egzema)

Reakcje nerwicowe sytuacyjne -

zaburzenia nerwicowe (moczenie

nocne)

Trauma- uszkodzenie ciała, psychiki w skutek nagłego
wystąpienia bodźca zewnętrznego lub wewnętrznego, który
przerasta możliwości adaptacyjne człowieka, pozostawiając
często trwały ślad.

Istnieją cztery grupy zdarzeń najbardziej traumatyzujących

dla człowieka:



wypadki komunikacyjne;



Inne wypadki: pożary, eksplozje gazu, porażenia prądem,
wypadki ekologiczne;



klęski żywiołowe: trzęsienia ziemi, powodzie, huragany,
wulkany, lawiny;



przemoc i przestępstwa (maltretowania fizyczne,
wykorzystania, gwałty, tortury, wojny, strzelaniny,
uprowadzenia, zamachy).

Co się dzieje w trakcie traumy?



psychiczne odłączanie się od siebie
i swojego ciała,



kompletne poczucie nierealności,



odrętwienie emocjonalne,



wyostrzenie zmysłów,



zmienione postrzeganie,



poczucie zwolnionego upływu czasu,



automatyczne ruchy,

Następstwa sytuacji

trudnych

Bezpośrednie:



Rozszerzenie źrenic



Wzrost ciśnienia tętniczego krwi



Efekt „gęsiej skórki”



Podwyższenie poziomu cukru we krwi



Zwiększenie wydzielania potu



Zwiększenie wydzielania śliny i soków
trawiennych



Zwiększone wydzielenie do krwi hormonu
adrenaliny

Odległe:



Następstwa prawidłowe ( fizjologiczne):

- nastawienie lękowe - charakteryzuje je

nadmierna gotowość do reagowania lękiem w

sytuacji trudnej, również na bodźce sygnalizujące

możliwość pojawienia się sytuacji trudnej.

- rezygnacja
- nastawienie odnoszące - polega ono na

niesłusznym odnoszeniu do siebie pewnych

wydarzeń i jest wyrazem błędnego sądu.

Wypływa nieraz z braku akceptacji przez grupę.



Następstwa patologiczne:

- przejściowe obniżenie nastroju i aktywności. Jest

to odczyn fizjologiczny ( prawidłowy )
proporcjonalny do siły bodźca - najczęstsza
reakcja na sytuację urazową;

- nerwice - występują dość często, ale nie są tak

bardzo rozpowszechnione;

- zaburzenia psychosomatyczne;
- psychozy reaktywne - depresja reaktywna,

reaktywny stan paranoidalny i inne psychozy
reaktywne występujące stosunkowo rzadko.



Następstwa korzystne:

Wg. Caplana sytuacja kryzysowa jest silnym

stresorem psychicznym, który otwiera przed

człowiekiem dwie drogi.

- Jedna z nich wiedzie do pogłębiającej się

dezintegracji zachowania co przejawia się

nasileniem objawów nerwicowych lub

wystąpieniem psychozy reaktywnej.

- Druga droga prowadzi do zyskania

„ konstruktywnych doświadczeń

przystosowawczych” i większej dojrzałości

psychicznej.

W ciężkich przypadkach zdarza się
występowanie PTSD:

Zespół stresu pourazowego (PTSD),

który jest efektem stresu o bardzo

dużym natężeniu związanym z

doświadczeniem przekraczającym

zwykłe ludzkie przeżycia. Nie każdy

człowiek musi mieć PTSD, około 60%

osób wraca samoistnie do równowagi

po zdarzeniu urazowym.

PTSD jest zaburzeniem złożonym oraz trudnym
do zdiagnozowania. Zdiagnozowana osoba musi
spełniać określone warunki:

Nadmierne pobudzenie (organizm w ciągłej

gotowości):



problemy ze snem,



drażliwość i wybuchy gniewu,



zaburzenia koncentracji i pamięci,



nadmierna strachliwość,



doznania fizyczne w sytuacji przypominającej
traumę,



wypatrywanie rzeczywistych lub
wyimaginowanych zagrożeń;

wtargnięcia:



uporczywe i przykre wspomnienia, myśli intruzyjne,



flash backi (przeżywanie traumy na nowo, łącznie

z emocjami i doznaniami zmysłowymi),



nawracające koszmary senne;

unikanie, zawężenie świadomości:



unikanie emocji / myśli / sytuacji / miejsc / ludzi

związanych z urazem,



depersonalizacja (to nie ja, to ktoś inny to przeżywa),



odcięcie się od doznań płynących z ciała,



życie staje się ograniczone i wyobcowane.

Istnieją pewne czynniki ryzyka i podatności. Są nimi:



sytuacja urazowa spowodowana przez drugiego człowieka;



długotrwała choroba;



niższy poziom inteligencji;



płeć (kobiety są bardziej narażone za względu na rodzaj

emocjonalności);



częste słyszenie o traumie;



wykonywany zawód (osoby pracujące z traumą – policjant,

strażak, żołnierz, psycholog itp.);



im większa kontrola pewnych elementów w trakcie zdarzenia

urazowego, tym mniejsze ryzyko PTSD;



rodzaj osobowości (osoby nastawione zadaniowo lepiej sobie

radzą, bo nie uruchamiają emocji);



osoby z potrzebą szukania niebezpieczeństwa (np. które

przeżyły traumę).

Czynniki umożliwiające

lepsze radzenie sobie z

sytuacjami trudnymi

Zasoby osobiste

• dobry stan zdrowia, siły witalne, duża energia życiowa;

• umiejętność analizowania sytuacji, nazywania i

rozwiązywania problemu, uwzględniania alternatywnych

rozwiązań i wybierania odpowiednich planów działania;

• umiejętności interpersonalne, takie jak umiejętność

komunikowania się i zachowania wobec innych ludzi w

taki sposób, który wzbudza ich sympatię i życzliwość;

• właściwości osobowościowe, jak wysoka samoocena,

wiara we własną skuteczność, przekonanie o

„rozwiązywalności” problemu, o tym, że ma się wpływ

na pozytywny rozwój wydarzeń.

Zasoby społeczne



wsparcie rzeczowe polegające na
przekazywaniu wiedzy i informacji o tym,
co można lub powinno się zrobić w trudnej
dla siebie sytuacji, na pomocy materialnej;



wsparcie emocjonalne polegające na
wysłuchaniu, okazaniu zrozumienia,
pocieszeniu.

Mechanizmy obronne

W psychologii nieświadome, nawykowe

sposoby radzenia sobie z długotrwałymi

konfliktami w celu zmniejszenia lęku i

poczucia winy, wzmocnienia

samoakceptacji.



Formacja reaktywna jest to nieświadome

ukrywanie i rozładowywanie

nieakceptowanych lub uznanych za

niebezpieczne tendencji (emocji, potrzeb,

postaw), poprzez demonstrowanie zachowań

przeciwnych, dokładnie odmiennych ( np.

"czarny humor").



Projekcje to nieświadome przypisywanie

innym osobom własnych nieakceptowanych

pragnień i cech. Projekcja polega także na

obwinianiu innych za własne trudności.

Przejawia się najczęściej w przesadnej krytyce

i skłonności do negatywnego oceniania innych.



Introjekcje to wchłonięcie i przyjęcie

jako własne zewnętrznych wartości, norm i

standardów, aby w ten sposób uniknąć

niepokoju, konfliktów i zagrożenia.



Identyfikacje to upodabnianie się i

utożsamianie z osobą lub instytucją

podziwianą lub wybitną, aby w ten sposób

partycypować w wartościach i zyskać na

samoocenie.



Sublimacja polega na przetworzeniu
nieprzyzwoitych pragnień w pragnienia
społecznie akceptowane i wartościowe.



Racjonalizacja jest to uzasadnianie i
usprawiedliwianie negatywnie ocenianych
zachowań, aby można było uznać je za
dobre i godne aprobaty. Jest to także
nadawanie pozytywnego, a nawet
szlachetnego znaczenia tym motywom
działania, które są negatywnie oceniane,
budzą wstręt, niepokój i dezaprobatę.



Regresja jest to powrót do tych procesów
psychicznych, cech i sposobów
zachowania, które były charakterystyczne
dla wcześniejszych okresów rozwojowych.
Często są to zachowania, które były
efektywne w dzieciństwie ( np. płacz).



Zaprzeczanie jest to niedopuszczenie do
świadomości przykrych, niepokojących
myśli, wyobrażeń, nieakceptowanych
potrzeb i emocji, czyli utrzymywanie ich w
nieświadomości. To co zostało wyparte,
ma wpływ na nasze procesy psychiczne i
na zachowanie.