Ustrój polityczny Republiki Francuskiej

PODSTAWOWE
INFORMACJE O
REPUBLICE FRANCUSKIEJ

Język urzędowy: francuski

Stolica: Paryż

Ustrój polityczny: republika,
system półprezydencki

Głowa państwa: prezydent Nicolas
Sarkozy

Szef rządu: premier François
Fillon

Powierzchnia:
675 417 km²

Liczba ludności:
64 057 792

PKB na osobę:
48 012 USD

Jednostka monetarna:
1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

La France est une République indivisible, laïque,

démocratique et sociale.

Ustrój polityczny Francji opiera się na konstytucji Francji, która głosi, że państwo

francuskie jest niepodzielną, laicką, demokratyczną oraz socjalną republiką.
System ustrojowy można określić jako system mieszany: parlamentarno-
prezydencki lub semi-prezydencki . Powstał on jako odpowiedź na słabości systemu
czwartej republiki francuskiej  jakimi były częste zmiany rządów oraz rozbicie
parlamentu. Za twórców tego systemu rządów  uważa się Charles’a de Gaulle’a i
George’a Pompidou.

Charles de
Gaulle

George Pompidou

Charakterystyka systemu

semi-prezydenckiego



W semi-prezydenckim systemie prezydent jest głową państwa i zajmuje centralne

miejsce w systemie organów państw. Wybierany jest w bezpośredni sposób przez naród w
wyborach powszechnych (np. we Francji, Islandii, Portugalii). Prezydent określa główne
kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej kraju, odpowiada za jego bezpieczeństwo, jest
zwierzchnikiem sił zbrojnych. Do jego zadań należy także powoływanie i odwoływanie
premiera, a na jego wniosek ministrów. Rząd nie pełni funkcji doradczych wobec
prezydenta jak w systemie prezydenckim. Obowiązuje zasada, że gabinet i poszczególni
jego członkowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem. W ten sposób
w semi-prezydenckim systemie rząd odpowiedzialny jest zarówno przed prezydentem, jak
i parlamentem, który może ponadto uchwalić wobec niego wotum nieufności.

Wzajemne stosunki między silnym prezydentem a rządem zależą w znacznej mierze od
układu sił politycznych w parlamencie, mniej zaś od zasad konstytucyjnych. Jeśli
prezydent jest liderem większościowej partii, jego pozycja jest mocna. Kiedy nie ma takiej
zgodności układu sił, dochodzi do tzw. cohabitation.

Semi-prezydencki system jest z jednej strony próbą zerwania ze złymi cechami systemu
parlamentarno-gabinetowego, z drugiej zaś zachowania jego zalet.

Podział władzy w republice



Władza wykonawcza

we Francji jest dwuczłonowa i należy zarówno do rady ministrów, na czele której stoi

premier, jak i do prezydenta. Prezydent, wybierany bezpośrednio przez wszystkich obywateli na 5-letnią
(zgodnie z konstytucją kadencja prezydenta powinna trwać 7 lat, lecz na mocy referendum konstytucyjnego
z roku 2000 została skrócona do lat 5) kadencję ma prawo powoływania i odwoływania premiera, którego
jednak musi również zatwierdzić Zgromadzenie Narodowe, niższa izba francuskiego parlamentu. Prezydent
odpowiada za politykę międzynarodową, jest formalnym głównym dowódcą wojska i ma prawo wydawać
dekrety oraz kontrasygnować ustawy.



Władza ustawodawcza

we Francji należy do dwuizbowego parlamentu, w którym głos decydujący ma

Zgromadzenie Narodowe liczące 577 deputowanych, wybieranych bezpośrednio przez obywateli na 5-letnią
kadencję. Senat liczy 343 członków, którzy są wybierani na 6-letnią kadencję przez elektorów
powoływanych wg skomplikowanego klucza przez lokalne władze departamentów Francji i niektóre
instytucje centralne. Senat jest ciałem doradczym z bardzo ograniczonymi prerogatywami. Inicjatywa
ustawodawcza we Francji należy niemal w całości do rady ministrów i prezydenta, aczkolwiek muszą oni
stosować się do złożonej procedury legislacyjnej, obejmującej konieczność akceptacji projektów ustaw przed
złożeniem w parlamencie przez Radę Stanu Francji.



Władza sądownicza

opiera się na prawie stanowionym. Sądy dzielą się na powszechne, wojskowe,

administracyjne i rozrachunkowe. Wszystkie cztery piony sądowe są trójinstancyjne. Na szczycie sądów
powszechnych i wojskowych znajdują się odpowiednie sądy kasacyjne. Na czele systemu sądów
administracyjnych znajduje się wydział kasacyjny Rady Stanu Francji. Naczelny Sąd Rozrachunkowy jest
ostatnią instancją sądów rozrachunkowych. Sędziowie wszystkich pionów sądownictwa Francji są
państwowymi urzędnikami powoływanymi przez ministra sprawiedliwości. Konstytucja i ustrój sądów
zapewnia jednak raz powołanym sędziom wysoki stopień niezależności od władzy wykonawczej. Rada
Konstytucyjna Francji posiada strukturę, zakres władzy i sposób wybierania sędziów bardzo zbliżony do
polskiego Trybunału Konstytucyjnego.

Władza wykonawcza



Prezydent Republiki



Zgodnie z konstytucją prezydent Republiki (fr. Président de la République) miał być
wybierany na siedem lat, jednak obecnie jego kadencję skrócono do pięciu lat w wyniku
referendum konstytucyjnego z 2000 roku. To prezydent desygnuje kandydata na
premiera, przewodzi Radzie Ministrów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz ma prawo
parafowania traktatów międzynarodowych. Prezydent ma prawo poddawania różnych
kwestii politycznych pod referendum oraz może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe. W
sytuacjach nadzwyczajnych prezydent może przejąć pełnię władzy w państwie.



Zgodnie z systemem stworzonym przez de Gaulle'a prezydent ma dużą władzę. Jeżeli w
parlamencie dominuje jego frakcja polityczna, to on decyduje kto będzie premierem
oraz określa cele polityczne rządu. Jednak gdy frakcja prezydencka stanowi mniejszość
parlamentu, prezydent musi wyznaczyć premiera wywodzącego się z opozycyjnej
wobec siebie większości. Zjawisko względnej współpracy pomiędzy premierem i
prezydentem wywodzącymi się z przeciwnych obozów politycznych nosi miano
koabitacji i po raz pierwszy opisano je właśnie we Francji.



W takiej sytuacji dwukrotnie znalazł się Jacques Chirac - w latach 1986-1988 jako
prawicowy premier przy socjalistycznym prezydencie oraz jako prezydent z
socjalistycznym rządem w okresie od maja 1997 do 2002 roku.

W swym założeniu konstytucja utrzymuje dwuczłonową egzekutywę. Szef rządu

otrzymał inną nazwę niż w IV Republice, zamiast prezesa rady ministrów - premier.

Głową państwa jest prezydent Republiki. On to, a nie premier, przewodniczy

posiedzeniom rządu. Prezydent, jako arbiter, posiadający pewne uprawnienia osobiste

został usytuowany ponad partiami politycznymi. Charles de GAULLE sam przekonywał,

że zapewni to normalne funkcjonowanie władz. Dlatego też ustrój V Republiki zyskał

nazwę „semiprezydencki”.

W swym założeniu konstytucja utrzymuje dwuczłonową egzekutywę. Szef rządu

otrzymał inną nazwę niż w IV Republice, zamiast prezesa rady ministrów - premier.

Głową państwa jest prezydent Republiki. On to, a nie premier, przewodniczy

posiedzeniom rządu. Prezydent, jako arbiter, posiadający pewne uprawnienia osobiste

został usytuowany ponad partiami politycznymi. Charles de GAULLE sam przekonywał,

że zapewni to normalne funkcjonowanie władz. Dlatego też ustrój V Republiki zyskał

nazwę „semiprezydencki”.

Rada Ministrów

Francuski rząd (fr. gouvernement) , któremu przewodniczy premier Francji

(fr. Premier ministre), wykonuje swoje uprawnienia konstytucyjne z pomocą
służby cywilnej oraz sił zbrojnych.



Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe
ma prawo przegłosowania wotum nieufności, co powoduje dymisję rządu.
Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków
parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako
questions au gouvernement. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek
stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich
resortów.



Zgodnie z tradycją rada ministrów składa się z następujących urzędników



ministrów,



wiceministrów (ministres délégués),



sekretarzy stanu (secrétaires d'état),



W historii Piątej Republiki niektórzy ministrowie mieli też tytuł wicepremiera

(ministres d'État), ale miał on znaczenie wyłącznie prestiżowe.



Liczba ministrów oraz podział kompetencji zmieniał się w różnych gabinetach.
Jednak pewne najważniejsze funkcje i urzędy pozostawały niezmienne:



Ministerstwo Finansów (podatki i budżet),



Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (bezpieczeństwo, władze lokalne),



Ministerstwo Sprawiedliwości (więzienia, obsługa sądów, nadzór nad
prokuraturą),



Ministerstwo Edukacji,



Ministerstwo Obrony,



Ministerstwo Spraw Zagranicznych.



Rząd ma znaczącą rolę w określaniu prac legislacyjnych realizowanych w

parlamencie. Posiada prerogatywy uprawniające go do inicjatywy
ustawodawczej oraz składania poprawek podczas posiedzeń parlamentu.
Rząd może też powołać się na specjalny tryb pracy ustawodawczej, który
skraca cykl tworzenia prawa.



W zwyczaju jest, że gabinet zbiera się raz w tygodniu (rano w środę) w

Pałacu Elizejskim (fr. Palais d'Élysée) odpowiadając na zaproszenie
prezydenta.

Władza ustawodawcza



Parlament francuski jest dwuizbowy. Składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu.

Obie izby zbierają się na jedną sesję w roku trwającą od pierwszego roboczego dnia
października do ostatniego roboczego dnia czerwca, ale w trakcie sesji nie może zebrać się
na więcej niż na 120 posiedzeń. Odbywać się mogą także sesje nadzwyczajne zwoływane
przez prezydenta na wniosek premiera lub większości członków Zgromadzenia Narodowego.
Na czele każdej z izb stoi przewodniczący, kierujący jej obradami. Jednym z ważniejszych
organów jest także biuro (prezydium), w którego skład wchodzą: przewodniczący, jego
zastępcy, sekretarze, kwestorzy. W skład izb wchodzą komisje stałe (po sześć w każdej z
izb) oraz komisje specjalne. Obie izby działają na podstawie wewnętrznie obowiązujących
regulaminów



Mimo że uprawnienia parlamentu są mniejsze niż w Czwartej Republice, może on jednak

doprowadzić do upadku rządu, jeżeli Zgromadzenie Narodowe przegłosuje absolutną
większością wotum nieufności.



Gabinet ma silny wpływ na prace parlamentu. Istnieje tryb legislacyjny, w którym rząd

składa projekt ustawy do parlamentu i jeżeli nie pojawi się wniosek o wotum nieufności dla
gabinetu, to nowy akt prawny zostaje uchwalony bez głosowania. W przypadku, gdy
parlamentarzyści będą chcieli zablokować ustawę, cała procedura może trwać maksymalnie
72 godziny (24 na złożenie wniosku o wotum nieufności i 48 na jego przegłosowanie).



Parlament uchwala trzy rodzaje ustaw: konstytucyjne, organiczne i zwykłe. W drodze

ustaw konstytucyjnych regulowany jest ustrój państwa. Ustawy organiczne są uchwalane w
wyniku realizacji zapowiedzi konstytucyjnych. Stoją one wyżej w hierarchii niż ustawy
zwykłe. Parlamentarzyści uczestniczą w głosowaniach osobiście. Jednak możliwe jest w
wypadku nieobecności delegowanie głosu, zarówno na posiedzeniu plenarnym, jak i w
komisjach.



Szczególną ustawą jest budżet państwa, który określa źródła finansowania oraz

zobowiązania państwa.



Pozostałe obszary ładu prawnego są regulowane przez rozporządzenia rządu.

Zgromadzenie Narodowe



Zgromadzenie Narodowe (fr. Assemblée Nationale) jest niższą izbą parlamentu

francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5-letnią
kadencję w systemie większości bezwzględnej. Podczas każdych wyborów głosowanie
obejmuje cały skład Zgromadzenia Narodowego.



Po ukonstytuowaniu się nowo wybranego parlamentu, o tym kto zostanie premierem

decyduje zwykle partia mająca najwięcej miejsc w parlamencie.



Senat



Senat składa się z 343 senatorów (rok 2008). Jego skład jest obierany przez około

145 tys. elektorów. Od 1 lipca 2004 r. kadencja senatora trwa 6 lat, a co 3 lata lata
połowa składu izby jest wymieniana. Do 30 czerwca 2004 kadencja senatora trwała 9
lat, a co 3 lata odnawiano 1/3 składu izby.



Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 322 senatorów reprezentuje

swoje departamenty (fr. départements), 9 - terytoria zależne, zaś 12 – Francuzów
mieszkających na emigracji.



Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle rozstrzygający głos ma

Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana
przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów
uważa sposób obierania Senatu za zupełny anachronizm.

Document Outline