Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

1

MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA
GOSPODARCZA - PODSTAWOWE PROBLEMY
TEORETYCZNE

I.

Pojęcie i istota międzynarodowej
integracji gospodarczej

II. Przyczyny i cele integracji

międzynarodowej

III. Podstawowe cele międzynarodowej

integracji gospodarczej

IV. Podstawowe uwarunkowania integracji
V. Formy (stadia) międzynarodowej

integracji gospodarczej

VI. Światowy wymiar zjawiska integracji

międzynarodowej

VII.Główne różnice pomiędzy integracją a

globalizacją

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

2

I. Pojęcie i istota międzynarodowej

integracji gospodarczej

1.   

  Definicja pojęcia „integracja”

Integracja

(od

łacińskiego:

„integratio"

-

uzupełnienie oraz „integer" - całkowity) oznacza
tworzenie całości z odrębnych części, natomiast
integrować (od łac. „integrare" - dopełniać) znaczy
łączyć w jedną całość, składać z części.
W

sensie

abstrakcyjnym,

pojęcie:

„integracja"

oznacza więc łączenie się jednych, mniejszych całości
w nowe, większe.

2.

Definicja pojęcia „integracja

gospodarcza”

Integracja gospodarcza może zatem oznaczać -

najogólniej ujmując - proces gospodarczego scalania,
lub inaczej: dokonujący się w sferze gospodarki,
proces łączenia w jedną całość pewnych części,
odrębnych dotąd elementów.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

3

I. Pojęcie i istota międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

3.Definicje „integracji gospodarczej” w literaturze

ekonomicznej:

F. Machlup:

„Integrację można rozumieć albo jako

pewien proces, albo jako pewien stan rzeczy, osiągnięty w tym
procesie”.

B. Balassa:

„Proponujemy zdefiniować integrację

ekonomiczną jako proces i jako stan. Rozpatrywana jako
proces obejmuje przedsięwzięcia, które zmierzają do
zniesienia dyskryminacji między jednostkami gospodarczymi
należącymi do różnych państw; analizowana jako stan może
być określona jako brak różnych form dyskryminacji między
gospodarkami narodowymi".

W. Röpke:

„Integracja gospodarcza to taki stan rzeczy,

w którym stosunki handlowe między różnymi gospodarkami
narodowymi mogą się układać tak swobodnie i w sposób dla
wszystkich stron korzystny, jak to jest możliwe w obrębie
jednej gospodarki narodowej”.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

4

I. Pojęcie i istota międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

Z. Kamecki:

„Integracja oznacza wytworzenie się, na podstawie
wykształconej, jednolitej struktury ekonomicznej, pewnego
organizmu gospodarczego, obejmującego grupę krajów;
organizm, który - ze względu na wysoki stopień
wewnętrznych

powiązań

ekonomicznych

-

osiągnął

wewnętrzną spoistość ekonomiczną i wyodrębnia się w
widoczny sposób z całokształtu gospodarki światowej” (Por.:
Z. Kamecki, Pojęcie i typy integracji, „Ekonomista" 1961/1).

Definicja Z. Kameckiego stanowi ważne uzupełnienie do
zgłoszonych

wcześniej

w

literaturze

definicji

integracji

regionalnej, przez wyróżnienie aspektu wewnętrznego i
zewnętrznego integracji regionalnej, tzn. z jednej strony -
różnych relacji w ramach ugrupowania (np. wszystkie swobody,
koordynacja), a z drugiej - relacji: ugrupowanie-otoczenie
zewnętrzne (gospodarka światowa). To właśnie aspekt zewnętrzny
rozstrzyga ostatecznie, czy integracja regionalna rzeczywiście
występuje i czy jest efektywna.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

5

I. Pojęcie i istota międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

4.Istota zjawiska „integracja gospodarcza” i

„międzynarodowa integracja gospodarcza”

Istotą integracji gospodarczej jest proces różnorodnych

przeobrażeń i dostosowań w strukturze gospodarczej
integrujących się elementów, np. grupy krajów, zachodzący
zarówno wewnątrz każdego z nich, jak i pomiędzy nimi,
scalający te elementy i kształtujący między nimi - na
podstawie wzajemnych przystosowań - trwałe, strukturalne
powiązania oraz jednolitą, tzn. wewnętrznie komplementarną
i spójną, nową strukturę gospodarczą całego obszaru

.

Międzynarodowa integracja gospodarcza dokonuje się

więc poprzez wewnętrzne i wzajemne dostosowywanie się
struktur gospodarczych poszczególnych krajów, tworzenie się
między

nimi

trwałych,

strukturalnych

powiązań

gospodarczych i spajania się ich tą drogą w całość
stanowiącą w miarę jednolity, nowy organizm gospodarczy,
który - jako taki - wyróżnia się w międzynarodowym
otoczeniu gospodarczym i zajmuje w nim oraz w
międzynarodowych stosunkach gospodarczych nowe miejsce.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

6

I. Pojęcie i istota międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

5. Integracja gospodarcza jako zjawisko

dynamiczne

Ze względu na to, że przedmiotem integracji

gospodarczej są gospodarki narodowe lub ich części, a więc
elementy z natury dynamiczne, bo znajdujące się w
nieustannym ruchu czy rozwoju, integracja pojmowana jako
proces spajający tego rodzaju dynamiczne elementy - z
natury rzeczy jest także zjawiskiem dynamicznym.

Dlatego też - zakładając nawet stan pełnego
zintegrowania gospodarczego, np. grupy krajów - nie można
równocześnie przyjmować, że w obrębie takiego
zintegrowanego obszaru dalsze czy głębsze procesy
integracyjne nie mają lub też nie mogą mieć już miejsca.
Jeśli bowiem nawet przy osiągniętym stanie integracji
procesy takie uległy istotnemu osłabieniu lub wręcz zanikły,
to mogą przecież one - np. na skutek dynamicznych zmian
nieustannie zachodzących w gospodarce bądź dzięki
postępowi w jej rozwoju (wywołanemu np. właśnie
integracją gospodarczą) -w jakimś momencie ponownie się
ożywić, nasilić itp.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

7

II. Przyczyny i cele integracji

międzynarodowej

1.     Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i
wewnętrznego

Już w starożytności sformułowano podstawową, najbardziej
uniwersalną przesłankę integracji międzynarodowej, również
później eksponowaną i w pełni aktualną w czasach nam
współczesnych, a mianowicie: bezwzględną potrzebę, a nawet
konieczność znalezienia w miarę najbardziej uniwersalnego
sposobu czy też narzędzia zapobiegającego konfliktom
międzynarodowym

i

wpływającego

stabilizująco

lub

odstraszająco na nieprzyjazne otoczenie.

2. Aspekt ekonomiczny – pogłębiająca się

internacjonalizacja

stosunków

społeczno-

gospodarczych w świecie

Obecnie żaden kraj na świecie nie rozwija się bez powiązań
gospodarczych z innymi krajami, nie rozwija się poza rynkiem
światowym. Przy tym, im wyższy jest poziom gospodarki w
danym kraju, a mniejszy jego potencjał ekonomiczny i rynek
wewnętrzny, tym bardziej krajowi temu potrzebne są
powiązania gospodarcze z innymi krajami w dziedzinie
wymiany towarów, kapitału, usług, zatrudnienia, technologii,
informacji oraz w dziedzinie kształtowania efektywnego ładu
w stosunkach międzynarodowych.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

8

II.  Przyczyny i cele integracji
międzynarodowej (c.d.)

3. Przesłanki subiektywne

i obiektywne

Przesłanki subiektywne wyrażają się w odpowiedniej
woli politycznej władzy i społeczeństwa zainteresowanych
krajów, wobec integracji oraz wobec własnego w niej
uczestnictwa.

Obiektywność przesłanek integracji regionalnej
wyraża się w presji zewnętrznej, płynącej zarówno z
niekorzystnych - dla tych krajów, które chcą się integrować -
przemian dokonujących się w gospodarce światowej, jak i z
innych różnorakich zagrożeń zewnętrznych: politycznych,
militarnych,

ekologicznych,

oraz

w

odpowiednim

przygotowaniu cywilizacyjnym i ekonomicznym tych krajów
do integracji międzynarodowej.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

9

III.

Podstawowe cele międzynarodowej

integracji gospodarczej

Za podstawowy cel międzynarodowej integracji
gospodarczej - najogólniej biorąc

- uznawany jest wzrost

efektywności gospodarczej albo inaczej rzecz ujmując: rozwój
gospodarczy

(tzn.

zapewnienie

tego

rozwoju,

jego

przyspieszenie, ułatwienie, zintensyfikowanie itd.), czego
syntetycznym wyrazem jest przyrost produktu i dochodu
narodowego.

Można zatem powiedzieć, że międzynarodowa integracja
gospodarcza jest obiektywną koniecznością dla wielu krajów
współczesnego świata, gdyż dla wielu państw kwestia wzrostu
gospodarczego i wszystkiego, co może się do niego przyczynić,
ułatwić go czy przyspieszyć -jest obiektywnie najważniejszym
problemem współczesności

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

10

III.

Podstawowe cele międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

1.W grupie krajów wysoko rozwiniętych

Charakterystyczne dla współczesnej gospodarki

tendencje i uwarunkowania w rozwoju przemysłu i postępu
technicznego

równoległe rozwijanie wszystkich kompleksowo

powiązanych dziedzin produkcji przemysłowej w każdym
kraju z osobna jest nieuzasadnione ekonomicznie, może
także przekraczać możliwości poszczególnych krajów lub ich
potrzeby,

rozwój postępu technicznego zmusza do rozwijania

produkcji przemysłowej na wielką skalę,

duża skala produkcji wymaga odpowiednio rozległych i

chłonnych rynków zbytu,

konieczność ponoszenia olbrzymich wydatków na

badania naukowe.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

11

III.

Podstawowe cele międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

2. W krajach Europy Zachodniej

:

Jest to chęć poszczególnych krajów uczestniczących w

integracji do:

 utrzymania na wysokim poziomie - za jej pomocą - tempa

rozwoju gospodarczego,

 umocnienia - poprzez integrację - siły i

konkurencyjności ich przemysłu oraz pozostałych gałęzi
gospodarki w stosunku do niektórych innych wysoko
rozwiniętych krajów, zwłaszcza Stanów Zjednoczonych i
Japonii,

 chęć skutecznego przezwyciężenia nacjonalizmów

dzielących niektóre narody i kraje tego regionu i
wywołujących między innymi w przeszłości liczne napięcia,
konflikty a nawet wojny oraz uzyskanie tą drogą trwałego
pokoju i warunków do wszechstronnej współpracy między
krajami całego regionu.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

12

III.

Podstawowe cele międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

3. W krajach słabiej rozwiniętych

Sprowadzają się one oczywiście do chęci ułatwienia i
przyspieszenia przez integrację rozwoju gospodarczego
poprzez:

 możliwość podejmowania przez określone grupy krajów

wspólnych inwestycji infrastrukturalnych ,

 przeciwdziałanie rozpraszaniu szczupłych środków

posiadanych przez te kraje,

 odpowiednio większą skalę produkcji poprzez

zapewnienie jej zbytu,

 wzmocnienie - np. dzięki pozytywnym efektom

gospodarczym procesów integracyjnych - także ich pozycji
politycznej i siły przetargowej w relacjach z innymi grupami
krajów, a w tym z krajami wysoko rozwiniętymi.

Realne procesy integracji w grupie krajów słabo

rozwiniętych napotykają trudności i jeśli się w ogóle
dokonują, to odbywa się to bardzo wolno.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

13

III. Podstawowe cele międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d

4. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej (RWPG,

CEFTA):



chęć sprostania charakterystycznym dla współczesnej

gospodarki światowej, ogólnym tendencjom w sferze
rozwoju przemysłu i postępu technicznego

 ułatwienie i przyspieszenie rozwoju gospodarczego

 przezwyciężenie utrzymujących się trudności

gospodarczych większości krajów oraz trudności w rozwoju
wzajemnej współpracy gospodarczej

 konieczność pełniej konsolidacji polityczno-gospodarczej

w warunkach silnej gospodarczej konkurencji Zachodu oraz
w warunkach konfrontacji polityczno-militarnej z
Zachodem .

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

14

IV. Podstawowe uwarunkowania integracji

1.

Istnienie w grupie krajów zmierzających do integracji

odpowiedniej infrastruktury, głównie o charakterze
technicznym

Chodzi tu o istnienie w miarę rozwiniętej sieci (bądź
przynajmniej możliwości szybkiej jej rozbudowy w razie
pojawienia się takiej konieczności) wzajemnych połączeń
transportowych (kolejowych, drogowych, morskich, lotniczych),
telekomunikacyjnych itd.

2.

Określona prointegracyjna polityka ekonomiczna państw

Chodzi tu zwłaszcza o posunięcia, które umożliwiają i
ułatwiają intensyfikację wzajemnych obrotów towarowych i
usługowych oraz stymulują transfer czynników produkcji (np.
kapitałów, siły roboczej, technologii).

3.

Komplementarność gospodarek

Komplementarność jest tu ujmowana dynamicznie, tzn. że
brak komplementarności czy nawet konkurencyjność struktur
gospodarczych w danym momencie (w sensie produkowania
tych samych, konkurencyjnych wobec siebie towarów w dwóch
lub więcej krajach) - nie wyklucza możliwości stopniowego
wykształcenia się czy pogłębienia komplementarności oraz
wzajemnego uzupełniania się w przyszłości.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

15

V. Formy (stadia) międzynarodowej

integracji gospodarczej

1.     Strefa wolnego handlu

Jest to ugrupowanie gospodarcze co najmniej dwóch państw,

które w ustalonym z góry okresie znoszą we wzajemnych
obrotach handlowych cła i opłaty o podobnych skutkach oraz
ograniczenia ilościowe i środki wywołujące takie skutki (np.
licencjonowanie), stosowane w imporcie i eksporcie,
pozostawiając sobie swobodę ich wykorzystania wobec państw
nieczłonkowskich (trzecich).

2. Unia celna

Jest to ugrupowanie co najmniej dwóch państw, które - tale

samo jak w strefie wolnego handlu - znoszą wobec siebie cła i
ograniczenia ilościowe oraz środki o podobnych skutkach, ale
- w odróżnieniu od tej strefy - wprowadzają wobec krajów
trzecich wspólną taryfę zewnętrzną (tzn. jednakowe cła na
poszczególne produkty we wszystkich krajach należących do
unii), a ponadto prowadzą wspólną politykę w zakresie
ograniczeń ilościowych i innych środków o skutkach
podobnych do skutków wynikających z ceł i ograniczeń
ilościowych.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

16

V. Formy (stadia) międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

Zarówno strefa wolnego handlu, jak i unia celna

wywierają dwojaki wpływ na handel zagraniczny krajów
ugrupowania, a mianowicie: efekt kreacji i efekt
przesunięcia handlu.

 

 Efekt kreacji wyraża się we wzroście wolumenu

wzajemnych obrotów handlowych krajów tworzących strefę
wolnego handlu lub unię celną, w wyniku usunięcia ceł i
innych barier w handlu między krajami ugrupowania oraz
pozostawienia ceł w stosunku do krajów trzecich, bądź
wprowadzenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej.

 Efekt przesunięcia handlu wyraża się w zwiększeniu

udziału krajów należących do unii celnej lub strefy wolnego
handlu w handlu wzajemnym, oraz - co oczywiste - w
zmniejszeniu

udziału

krajów

trzecich,

w

wyniku

przesunięcia źródeł zakupu określonych towarów z krajów o
niższych nawet kosztach produkcji, lecz pozostających na
zewnątrz ugrupowania, do krajów unii lub strefy.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

17

V. Formy (stadia) międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

3. Wspólny rynek

 

Jest on wyższą od strefy wolnego handlu i unii celnej

formą integracji. Oznacza nie tylko zniesienie ceł we
wzajemnych obrotach i innych podobnych ograniczeń oraz
stosowanie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich,
ale także wprowadzenie tzw. „czterech swobód i wolności"
na rynku wewnętrznym ugrupowania integracyjnego.

Pełne ich zastosowanie oznacza zakończenie budowy

wspólnego rynku i przejście - jak w przypadku Wspólnot
Europejskich - do realizacji unii ekonomicznej.  

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

18

V. Formy (stadia) międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

Cztery swobody na rynku wewnętrznym:
1. Swoboda osiedlania się. Jest to prawo obywateli
Wspólnot Europejskich do osiedlania się w innym państwie
członkowskim,

w

celu

samodzielnego

wykonywania

rzemieślniczej, rolniczej lub wolnej działalności zarobkowej.
2. Swobodny przepływ kapitału. Przez swobodny przepływ
kapitału rozumie się swobodny ruch kapitału między krajami
o różnych walutach.
3. Swobodny przepływ osób. Pracobiorcy i osoby nie
zatrudnione z państw WE posiadają prawo do pracy, życia i
korzystania ze wszystkich zdobyczy socjalnych w miejscu ich
pobytu, na takich samych warunkach jak rodzima siła
robocza, bez ograniczeń ze względu na przynależność
państwową.  
4. Swobodny przepływ towarów. Obejmuje on w ramach
WE, oprócz usunięcia ceł między państwami członkowskimi,
uwolnienie ruchu towarów od wszelkich ograniczeń
ilościowych, w wyniku czego Wspólny Rynek uzyskuje
charakter rynku wewnętrznego.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

19

V. Formy (stadia) międzynarodowej integracji

gospodarczej (c.d.)

Cztery wolności na rynku wewnętrznym

:

1. Wolny ruch osobowy obejmuje: (a) zniesienie kontroli
granicznych; (b) harmonizację ustawodawstwa dotyczącego
ruchu granicznego, posiadania broni, zwalczania handlu
narkotykami oraz udzielania azylu; (c) swobodę osiedlania
się i podejmowania pracy przez obywateli WE; (d)
wzmocnienie kontroli wewnętrznej.
2. Wolny przepływ usług obejmuje: (a) liberalizację usług
finansowych; (b) harmonizację kontroli banków i
ubezpieczeń; (c) otwarcie rynku usług transportowych i
telekomunikacyjnych.
3. Wolny przepływ towarowy obejmuje: (a) zniesienie
kontroli granicznych; (b) harmonizację lub wzajemną
akceptację norm i przepisów; (c) harmonizację podatków.
4. Wolny przepływ kapitału obejmuje: (a) większą
swobodę przepływu pieniądza i kapitału; (b) dążenie do
wspólnego rynku usług finansowych; (c) liberalizację
przepływu papierów wartościowych.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

20

V. Formy (stadia) międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

4.

Unia gospodarcza i walutowa

Unia walutowa - poza strefą wolnego handlu, unią celną i

wspólnym rynkiem - obejmuje koordynację lub unifikację polityki
walutowej, prowadzonej przez kraje wchodzące w skład
ugrupowania integracyjnego.

Unia gospodarcza - poza strefą wolnego handlu, unią celną,

wspólnym rynkiem i unią walutową - obejmuje koordynację lub
unifikację poszczególnych dziedzin polityki gospodarczej, i to
zarówno ogólnej, jak też w poszczególnych działach gospodarki.

O pełnej unii gospodarczej możemy mówić wówczas, gdy na

obszarze integrujących się państw wszystkie ważniejsze - z punktu
widzenia funkcjonowania wspólnego rynku - dziedziny polityki
gospodarczej zostaną objęte wspólną lub skoordynowaną polityką,
wprowadzona zostaje wspólna waluta, a władzę ekonomiczną w
najważniejszych dziedzinach sprawują organy ponadnarodowe.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

21

VI. Światowy wymiar międzynarodowej

integracji gospodarczej

1. System gospodarki światowej jako obiekt

(zjawisko) dynamiczne

Oznacza to, że podlega procesowi zmian, że się rozwija.

Procesowi zmian i rozwoju podlegają również (na zasadzie
tożsamości) elementy tego systemu. Ale jedne z nich
rozwijają się szybciej, inne wolniej. Jedne uzyskują znaczenie
wiodące, inne - peryferyjne. Dzieje się również tak, że te
elementy, które odgrywały do niedawna jeszcze rolę
dominującą, tracą ją na rzecz elementów dotąd peryferyjnych
bądź zupełnie nowych, których dotąd nie było: ugrupowań
integracyjnych, korporacji ponadnarodowych, organizacji
globalnych
W tej walce o „byt i panowanie” w systemie gospodarki
światowej i w systemie światowym w ogóle - obok zjawiska
ekspansji, eliminacji, wypychania, zajmowania lepszego
miejsca, inkorporowania słabych elementów lub wręcz
niszczenia ich - występuje również zjawisko dostosowywania
się elementów całości, które zostały „zaatakowane" przez
elementy bardziej dynamiczne, do nowych niekorzystnych
okoliczności i warunków, przez budowę odpowiednich
struktur obronnych, np. integracji międzynarodowe.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

22

VI. Światowy wymiar międzynarodowej

integracji gospodarczej (c.d.)

2. Czynniki determinujące światowy wymiar zjawiska

międzynarodowa

integracja gospodarcza:

•

zasięg zjawiska integracji regionalnej

•

rola integracji międzynarodowej w procesach
globalizacji stosunków międzynarodowych

•

wpływ integracji międzynarodowej na układ sił w
gospodarce światowej

•

uniwersalność i adaptacyjność formuły
integracyjnej

•

zdolność integracji do stawiania czoła globalnym
wyzwaniom rozwojowym

3. Międzynarodowa integracja gospodarcza a

globalizacja.

Prof. nadzw. E. MOLENDOWSKI

2010/11

23

VII. Główne różnice między globalizacją a
integracją

Globalizacja

Integracja

Procesy głównie żywiołowe
wynikające z działania sił
rynkowych

Procesy świadomie kształtowane i
nadzorowane przez państwa
tworzące ugrupowanie oraz przez
wspólne instytucje

Brak celów integracyjnych

Wyznaczone cele integracyjne,
poszerzane w miarę przechodzenia
od stadium strefy wolnego handlu
przez unię celną i wspólny rynek aż
do unii gospodarczej i monetarnej

Brak swobodnego przepływu
siły roboczej w skali
ogólnoświatowej

Od stadium wspólnego rynku
swobodny przepływ siły roboczej

Ograniczanie sfery decyzji
państw narodowych pod
wpływem rosnącej roli
korporacji ponadnarodowych,
mających często interesy
rozmijające się z interesami
społeczeństw i państw

Dobrowolne ograniczanie
suwerenności państw w drodze
cedowania części ich kompetencji
własnej na rzecz wspólnych
instytucji, które mogą z większą
skutecznością nadzorować
działalność korporacji ponadnar.