PSYCHOLOGIA

STRESU

Prof. dr hab. Władysław Łosiak

Zakład Psychologii Klinicznej
Instytut Psychologii UJ

KRÓTKA HISTORIA
STRESU

czyli
zawrotna kariera idei stresu
w psychologii

Inżynieryjne korzenie

copyright wladyslaw losiak

Stres = siła działająca na materiał / wytrzymałość materiału

Stress –

znaczenie słowa w języku angielskim



Nacisk (presja, przymus), warunki
powodujące niewygodę (trud), akcent w
mowie (Oxfordzki słownik języka
angielskiego, 1962)



Wysiłek nerwowy, w psychiatrii napięcie
nerwowe (znaczenie w języku angielskim
wspomniane przez Selye’go, 1960)

copyright wladyslaw losiak

Prekursorzy idei stresu
w naukach biologicznych



Bernard, Claude - fizjolog (2ga
połowa XIXw) - idea stałości
środowiska wewnętrznego
organizmu w zmieniającym się
środowisku zewnętrznym



Cannon, Walter - fizjolog (1sza
połowa XX w) - idea homeostazy

copyright wladyslaw losiak

Termin stres w naukach
biologicznych



XX wiek - lata 30 i 40 –te - fizjologia –
badania Selyego nad stresem fizjologicznym



Selye (

zdaniem niektórych Cannon

) wprowadził

pojęcie stresu do współczesnych nauk
biologicznych i medycyny, inspirując
psychologów



1944 rok - psychologia - hasło w

Psychological Abstracts

copyright wladyslaw losiak

Pierwsze psychologiczne
monografie dotyczące stresu



Grinker, L., Spiegel, N. (1945) Men
under stress



Selye, H. (1956) Stress of life



Lazarus, R. (1966) Psychological
stress and the coping process

copyright wladyslaw losiak

Stres wojenny u lotników

(badania Grinkera i Spiegela) (1/3)



Czynniki powodujące stres:



ciężki trening, dyscyplina



nierealistyczne oczekiwania związane z walką



brak integracji i zaufania w grupie



trudne warunki działania (klimat, pożywienie,
brak snu)



świadomość spowodowania śmierci innych
osób



niemożność wycofania się



walka (zagrożenie życia, śmierć kolegów)

copyright wladyslaw losiak

Stres wojenny u lotników

(badania Grinkera i Spiegela) (2/3)



Mechanizmy radzenia sobie ze stresem
działań wojennych:



świadoma kontrola symptomów reakcji na
stres



tłumienie



identyfikacja z grupą, dowódcą, poczucie
wsparcia



ukierunkowana agresywność – przeciw wrogom



deprecjacja niebezpieczeństw



deprecjacja wartości życia

copyright wladyslaw losiak

Stres wojenny u lotników

(badania Grinkera i Spiegela) (3/3)



Następstwa stresu:



lęk, irytacja, osłabienie kontroli
emocjonalnej



zmęczenie, obniżenie sprawności myślenia
i działania



bezsenność, koszmary nocne



zanik apetytu, zaburzenia gastryczne



bóle głowy, kręgosłupa



symptomy nerwicowe: depresja,
konwersje, objawy psychosomatyczne,
nieokreślony lęk, fobie

copyright wladyslaw losiak

Selye, H. (1956) Stress
of life



Pojęcie stresu jako „uniwersalnej”
reakcji alarmowo – obronnej



Biologiczny mechanizm stresu



Wyjaśnienie związków pomiędzy
stresem i chorobą, choroby
psychosomatyczne

copyright wladyslaw losiak

Lazarus, R. (1966) Psychological
stress and the coping process



Zdefiniowanie stresu
psychologicznego oparte na pojęciu
zagrożenia



Znaczenie spostrzegania sytuacji
(situation appraisal)



Zachowania zmierzające do zmiany
sytuacji lub kontrolowania emocji
(coping)

copyright wladyslaw losiak

Zawrotna kariera terminu
„stres” w psychologii



Cofer i Apley (1964):



...kiedy słowo stres stało się modne, każdy
badacz pracujący nad problemem, który w
jego odczuciu był ściśle powiązany z
problemem stresu (np. lęk, konflikt,
frustracja, alienacja) zastąpił go pojęciem
stresu...



Lazarus (1984) – efekt pochodzenia
terminu z nauk ścisłych

copyright wladyslaw losiak

Ukryta teoria stresu



wprawdzie



zdecydowana większość

psychologów będzie zgodna w

zidentyfikowaniu stresu



ale



propozycje zdefiniowania stresu w

literaturze psychologicznej są

rozbieżne

copyright wladyslaw losiak

CO MOŻEMY NAZWAĆ
STRESEM, A CO NIE

Stres a pojęcia pokrewne

Pojęcia pokrewne pojęciu
stres używane w psychologii



napięcie i pobudzenie



negatywne emocje



deprywacja



konflikt



frustracja



zagrożenie

copyright wladyslaw losiak

Czy można mówić o stresie
psychologicznym?



Lovallo (1997):



stres psychologiczny - wywołany
przez czynniki psychologiczne
(zagrożenie, izolacja, bezrobocie,
konflikt małżeński)



stres fizjologiczny - wywołany przez
czynniki fizyczne (zimno, gorąco,
infekcja, substancje toksyczne)

copyright wladyslaw losiak

Stres - dwa czy jeden?



wprawdzie



rozróżnienie dwóch rodzajów stresu
(psychologicznego i fizjologicznego) jest
powszechne we współczesnej psychologii



ale



wzorzec (układ) procesów fizjologicznych
składających się na stres jest taki sam w
obydwu przypadkach

copyright wladyslaw losiak

Stres - dwa czy jeden?



powszechny jest pogląd, że stres
psychologiczny przyczynia się do utraty
zdrowia



rozróżnienie stresu psychologicznego i
fizjologicznego opiera się tylko na
rozróżnieniu czynników powodujących stres



konkluzja -

jest jeden stres



nie ma stresu psychologicznego, tak jak nie
ma psychologicznych emocji

copyright wladyslaw losiak

ZANIM POJAWIŁA SIĘ
TEORIA STRESU W
PSYCHOLOGII

Teoria frustracji

Teoria frustracji



Rosenzweig (1-sza połowa XX w)



frustracja - sytuacja zablokowania
dążeń podmiotu

copyright wladyslaw losiak

Mechanizm frustracji



pojawienie się przeszkody na
drodze do realizacji celu



przerwanie ciągu czynności



stan frustracji

copyright wladyslaw losiak

Klasyfikacje przyczyn frustracji
(rodzaje przeszkód)



wewnętrzne i zewnętrzne



fizyczne i psychologiczne



bierne i czynne

copyright wladyslaw losiak

Klasyfikacja przyczyn frustracji
(Frączek, Kofta, 1975)



zewnętrzne bierne



zewnętrzne czynne



wewnętrzne bierne



wewnętrzne czynne

copyright wladyslaw losiak

Dwa rodzaje nastawień wobec przeszkód

(Rosenzweig, 1938)

zadaniowe

obronne

copyright wladyslaw losiak

Cztery aspekty pojęcia stres

(Ursin, Eriksen, 2004)



bodźce stresujące (stresory)



subiektywne doświadczenie stresu



ogólne, niespecyficzne pobudzenie,
aktywacja



subiektywne doświadczenie
aktywacji

copyright wladyslaw losiak

Sposoby definiowania stresu -

rzeczywisty, przykładowy układ odniesienia

copyright wladyslaw losiak

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby definiowania stresu –

podejście bodźcowe

copyright wladyslaw losiak

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby definiowania stresu –

podejście podmiotowe

copyright wladyslaw losiak

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby definiowania stresu –

podejście systemowe

copyright wladyslaw losiak

konflikt w pracy

procesy mózgowe

ocena sytuacji

wydzielanie hormonów
mobilizacja organizmu

uczucie napięcia i mobilizacji

negatywne emocje

Sposoby ujmowania
stresu w psychologii



podejście bodźcowe



podejście podmiotowe



podejście systemowe

copyright wladyslaw losiak

Definicje stresu jako
czynnika zewnętrznego:



bodźce, co do których zachodzi większe
prawdopodobieństwo, że spowodują
zaburzenia zachowania (Basowitz, 1955)



każda ekstremalna lub niezwykła
stymulacja, która stanowiąc zagrożenie,
jest przyczyną negatywnych zmian w
zachowaniu (Miller, 1951)



czynniki stanowiące zagrożenie i zakłócenie
dla aktualnie wykonywanej aktywności
zadaniowej (Reykowski, 1966)

copyright wladyslaw losiak