Radzenie sobie

Radzenie sobie

ze stresem

ze stresem

Efekty, konsekwencje, koszty

Efekty, konsekwencje, koszty

Adaptacyjne właściwości

Adaptacyjne właściwości

radzenia sobie ze stresem

radzenia sobie ze stresem

„

„

It is not stress that kills

It is not stress that kills

us. It is the effective

us. It is the effective

adaptation to stress that

adaptation to stress that

permits us to live.”

permits us to live.”

Vaillant

Vaillant

Efekty i skuteczność

Efekty i skuteczność

radzenia sobie ze stresem

radzenia sobie ze stresem

•

kryteria oceny

•

poziomy adaptacji

•

koszty

Efekty adaptacyjne

Efekty adaptacyjne

•

Ea = f (O, S, R)

•

Radzenia sobie ze stresem nie można
rozważać i oceniać bez uwzględnienia
roli czynników sytuacyjnych,
indywidualnych oraz ich interakcji

•

Radzenie sobie ze stresem to zawsze
aktywność określonej jednostki w
określonej sytuacji

Model radzenia sobie ze stresem

Model radzenia sobie ze stresem

(Beehr, McGrath, 1996)

(Beehr, McGrath, 1996)

stresory

Radzenie

sobie

ze stresem

Konsekwencje

radzenia sobie

Ocena poznawcza

proces wyboru

Cechy

indywidualne

Skuteczność radzenia sobie

Skuteczność radzenia sobie

ze stresem

ze stresem

•

kryteria oceny

•

„wielokryterialność”

•

kontekst kulturowy i
społeczny

•

cele i aspiracje jednostki

Kryteria oceny - cele adaptacji

Kryteria oceny - cele adaptacji

(Cohen, Lazarus, 1979)

(Cohen, Lazarus, 1979)

•

zredukowanie szkodliwych warunków
środowiska i zwiększenie szans
pozytywnego wyjścia z sytuacji trudnej

•

tolerowanie lub przystosowanie się do
negatywnych zdarzeń lub negatywnych
aspektów rzeczywistości

•

utrzymanie pozytywnego obrazu siebie

•

utrzymanie równowagi emocjonalnej

•

utrzymanie zadowalających związków z
otoczeniem

Kryteria oceny efektów radzenia

Kryteria oceny efektów radzenia

sobie (Zeidner, Saklofske, 1996)

sobie (Zeidner, Saklofske, 1996)

•

rozwiązanie konfliktu lub sytuacji trudnej

•

redukcja reakcji fizjologicznych

•

redukcja negatywnych emocji

•

funkcjonowanie społeczne zgodnie z
normami

•

powrót do wcześniejszych form aktywności

•

dobrostan własny i bliskich, których sytuacja
dotknęła

•

utrzymanie pozytywnego obrazu siebie

•

spostrzeganie własnej skuteczności

Adaptacyjna wartość radzenia

Adaptacyjna wartość radzenia

sobie ze

sobie ze

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

(Zeidner, Saklofske, 1996)

(Zeidner, Saklofske, 1996)

•

strategie radzenia sobie dają umiarkowane
efekty czasami i niektórym ludziom

•

żadnej z form radzenia sobie nie można
jednoznacznie przypisać wartości adaptacyjnej

•

wzory radzenia sobie powinny być dopasowane
sytuacji i jednostki

•

istnieje zmienność między i
wewnątrzindywidualna w zakresie form
radznenia sobie

•

adaptacyjne radzenie sobie jest elastyczne i
złożone

Adaptacyjna wartość radzenia

Adaptacyjna wartość radzenia

sobie ze

sobie ze

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

(Zeidner, Saklofske, 1996) (cd.)

(Zeidner, Saklofske, 1996) (cd.)

•

określona forma radzenia sobie może
różnie wpływać na różne aspekty sytuacji
podmiotu

•

adaptacyjna wartość radzenia sobie ze
stresem jest różna w zależności od tego,
czy stres jest przewlekły czy ostry

•

adaptacyjna wartość radzenia sobie może
być różna w różnych fazach stresu

Wyniki badań dotyczących

Wyniki badań dotyczących

skuteczności radzenia sobie ze

skuteczności radzenia sobie ze

stresem

stresem

•

skierowane na problem (P)

•

skierowane na emocje (E)

•

skierowane na unikanie (A)

•

depresja – więcej E i A

•

bulimia – więcej A i E

•

PTSD – więcej E, mniej A

Poziomy adaptacji

Poziomy adaptacji

(Lazarus, 1980)

(Lazarus, 1980)

•

fizjologiczny

•

psychologiczny

•

społeczny

Koszty radzenia sobie ze

Koszty radzenia sobie ze

stresem – Schonpflug ’87,

stresem – Schonpflug ’87,

93

93

•

aktywne radzenie sobie ze stresem
wymaga energii, wysiłku, zainwestowania
zasobów

•

ten wysiłek i mobilizacja to dodatkowe
źródło stresu

•

opłacalność radzenia sobie – bilans
oczekiwanych korzyści (zyskanie zasobów)
i kosztów (zainwestowanie zasobów)

Koszty radzenia sobie ze stresem -

Koszty radzenia sobie ze stresem -

negatywne następstwa (Cohen, Evans,

negatywne następstwa (Cohen, Evans,

Stokols, 1986)

Stokols, 1986)

•

ogólne:

•

skumulowane zmęczenie

•

efekty uboczne

•

dla form skutecznych:

•

nadmierna generalizacja

•

dla form nieskutecznych:

•

bezradność

•

pasywność

Radzenie sobie

Radzenie sobie

ze stresem

ze stresem

-

-

podsumowanie

podsumowanie

Istota i funkcje

Istota i funkcje

Jak sześciu braci radziło sobie z

Jak sześciu braci radziło sobie z

problemem nawiedzających okolice

problemem nawiedzających okolice

huraganów?

huraganów?

•

Lękowy Adam

- ewakuował się w bezpieczny

rejon zanim pojawiły się huragany

•

Macho Ben

- zmobilizował siły i środki aby

przetrwać huragany, ale poniósł duże straty

•

Rozsądny Cedryk

- wprawdzie martwił się

huraganami, ale przede wszystkim nie lubił
okolicy i jej mieszkańców, a więc sprzedał
swoją część braciom i wyprowadził się dwa
lata wcześniej

Jak sześciu braci radziło sobie z

Jak sześciu braci radziło sobie z

problemem nawiedzających okolice

problemem nawiedzających okolice

huraganów?

huraganów?

•

Uparty Daniel

- odniósł poważne obrażenia w

jednym z huraganów, ale był wytrwały w
rehabilitacji swoich urazów, został przywódcą
ruchu na rzecz zabezpieczania się przed
huraganami, zakochał się i poślubił swoją
rehabilitantkę

•

Nieprzygotowany Edward

- stracił samochód w

pierwszym huraganie, więc ewakuował się z
samochodem kiedy ostrzegano przed kolejnym

•

Beztroski Frank

- był na safari w Afryce i

dowiedział się o huraganach po dwóch
miesiącach

Dylematy teorii radzenia

Dylematy teorii radzenia

sobie ze stresem

sobie ze stresem

•

styl czy strategia?

•

czym różni się od mechanizmów
obronnych?

•

czym różni się od automatycznych
reakcji adaptacyjnych?

•

czym różni się od panowania nad
otoczeniem?

•

czy jest intencjonalne?

•

czy może być prewencyjne?

Hierarchiczzny model radzenia sobie

Hierarchiczzny model radzenia sobie

ze stresem (Łosiak, 2007)

ze stresem (Łosiak, 2007)

Styl A

Styl B

Strategia I

Strategia II

Strategia

III

z

1

z

6

Z

8

z

7

z

4

z

5

z

3

z

2

Trening umiejętności

Trening umiejętności

radzenia sobie ze

radzenia sobie ze

stresem

stresem

Profilaktyka,

Profilaktyka,

wspomaganie i

wspomaganie i

terapia

terapia

Ogólne cele treningu

Ogólne cele treningu

•

Poprawa umiejętności rozwiązywania
problemów stanowiących przyczynę
stresu

•

Redukcja negatywnych emocji

Formy treningu

Formy treningu

•

Trening umiejętności rozwiązywania

problemów

•

Trening zaszczepiania stresu

•

Trening asertywności

•

Relaksacja

•

Relaksacja wspomagana biofeedback’iem

•

Autohipnoza

•

Trening autogenny

•

Medytacja

•

Ćwiczenia fizyczne

Trening umiejętności

Trening umiejętności

rozwiązywania problemów

rozwiązywania problemów

•

Kształtowanie orientacji problemowej

•

Definiowanie problemu

•

Generowanie alternatywnych sposobów
działania

•

Podejmowanie decyzji (bilans zysków i
kosztów)

•

Ćwiczenie rozwiązania i jego weryfikacja

•

Praktyka i superwizja

Trening zaszczepiania stresu

Trening zaszczepiania stresu

•

Poznanie prawidłowości
funkcjonowania jednostki w
warunkach stresu

•

Trening technik radzenia sobie ze
stresem

•

Wdrażanie wyuczonych sposobów
działania

Relaksacja

Relaksacja

•

Podstawa – opozycja: napięcie

fizjologiczne – głęboka relaksacja mięśni

•

Ćwiczenie zdolności świadomego

zauważenia i rozróżnienia stopnia

napięcia lub rozluźnienia

poszczególnych grup mięśni

(np.maksymalne zaciśnięcie pięśći

połączone z koncentracją na

doznaniach, rozluźnienie pięści przy

zachowaniu koncentracji)

Autohipnoza

Autohipnoza

•

Wprowadzenie się w stan
hipnotyczny

•

Sugestia spokoju, senności
zadowolenia

Trening autogenny

Trening autogenny

•

Pozycja leżąca lub półleżąca, zamknięte
oczy

•

Ćwiczenie 1 – ciężar ciała

•

Ćwiczenie 2 – uczucie ciepła

•

Ćwiczenie 3 – czynność serca

•

Ćwiczenie 4 – wyrównanie oddechu

•

Ćwiczenie 5 – regulacja funkcji narządów
wewnętrznych

•

Ćwiczenie 6 – spokój głowy

Medytacja

Medytacja

•

Transcendentalna:

– dłuższa koncentracja uwagi i świadomości na

jednym prostym bodźcu, takim jak słowo

powtarzane w myślach, w rytmie identycznym z

oddychaniem, oraz eliminowanie wszelkich

innych, zakłócających myśli, co prowadzi do stanu

pełnego odprężenia

•

Inna wersja:

– wprowadzenie się w stan rozluźnienia a następnie

pozbawione zabarwienia emocjonalnego

koncentrowanie się na różnych myślach

przychodzących do głowy, co ma umożliwić wgląd

w samego siebie i nauczenie się identyfikowania

chwilowych zmian w doświadczaniu

Zastosowanie treningu

Zastosowanie treningu

•

Doświadczenie stresu, stres życia

codziennego, stres pracy

•

Funkcja profilaktyczna i terapeutyczna

•

Nerwice i inne zaburzenia – tylko jako jedna

z technik, obok psychoterapii

•

Udokumentowane korzystne (przynoszące

poprawę stanu psychicznego) działanie

treningu rozwiązywania problemów w

przypadku depresji, fobii, otyłości,

dolegliwości sercowo – naczyniowych,

chorób nowotworowych, nadużywania

narkotyków oraz agresji dziecięcej

Radzenie sobie

Radzenie sobie

ze stresem

ze stresem

Rola predyspozycji

Rola predyspozycji

indywidualnych

indywidualnych

Pytania o predyspozycje

Pytania o predyspozycje

•

Czy istnieją predyspozycje indywidualne
do stosowania określonych form radzenia
sobie ze stresem - indywidualny styl
radzenia sobie ze stresem?

•

Czy predyspozycje indywidualne (np.
osobowość) są powiązane z określonymi
formami radzenia sobie ze stresem, a
więc wyjaśniają jakąś większą część ich
wariancji?

Znaczenie predyspozycji

Znaczenie predyspozycji

•

Nasze prawdziwe cechy ujawniają się
najwyraźniej w stresie (Caspi, Moffit,
1993)

•

Radzenie sobie to osobowość
działająca w stresie (coping is
personality in action under stress)
(Bolger, 1990)

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

sobie i brakiem przystosowania - model

mediacyjny (Hewitt, Flett, 1995)

mediacyjny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

sobie i brakiem przystosowania - model

addytywny (Hewitt, Flett, 1995)

addytywny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

sobie i brakiem przystosowania - model

interakcyjny (Hewitt, Flett, 1995)

interakcyjny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

Cechy osobowości

Cechy osobowości

związane z

związane z

radzeniem sobie ze stresem

radzeniem sobie ze stresem

•

neurotyzm

•

ekstrawersja

•

otwartość na doświadczenie

•

ugodowość

•

sumienność

Cechy osobowości

Cechy osobowości

związane z

związane z

radzeniem sobie ze stresem

radzeniem sobie ze stresem

•

optymizm

•

umiejscowienie kontroli

•

wzór zachowania A

•

poczucie własnej skuteczności