T: Stres

• pomiar

• efekty długotrwałego obciążenia stresem

• proces radzenia sobie ze stresem

JZŻ jednostka zmian życiowych

150 - 199 niewielkie prawdopodobieństwo choroby

200 - 299 umiarkowane prawdopodobieństwo choroby

pow. 200 wysokie prawdopodobieństwo choroby

KŁOPOTY

Kłopoty dnia codziennego doświadczenia i warunki codziennego życia oceniane jako ważne oraz szkodliwe lub zagrażające dobrostanowi osoby.

Kłopoty dnia codziennego banalne dla obserwatora ⇒ a ważne dla doświadczającego ich osobnika np.: zgubienie czegoś, położenie w inne miejsce; myśli o śmierci itp.

Kwestia priorytetów

Opisuje trzy kategorie:

I. zdarzenia środowiskowe np. nieliczący się z innymi palacze, niespodziewani goście

II. stale utrzymujące się warunki środowiska np. dokuczliwi sąsiedzi

III. aktualne zmartwienia i troski - któż z nas ich nie ma?

IV. strapienia emocjonalne.

Im bardziej inwestujemy w siebie i w otoczenie, tym mamy mniejsze obciążenie stresem.

Mamy większą skuteczność w radzeniu sobie ze stresem.

EFEKTY DŁÓGOTRWAŁEGO OBCIĄZENIA STRESEM

1. Nadmierne wydzielanie adrenaliny

• powoduje zmiany hemodynamiczne

2. Przedłużone wydzielanie kortyzonu (kortyzolu?)

• hamuje odporność

• niszczy neurony hipohempa (?) (obniża pamięć)

3. Chroniczna aktywacja osi P - P - N

• obserwowane w depresji

• prowadzi do magazynowania tłuszczu w kom. Tłuszczowych

OBCIĄŻENIE ALLOSTATYCZNE chroniczne obciążenie stresem; Próba przystosowania się do obciążenia allostaza

PROCES RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

ZASOBY LUB UTRUDNIENIA ZEWNĘTRZNE

Zasoby naturalne wsparcie społeczne inne stresujące

(czas, pieniądze) zdarzenia

reakcja

Zasoby zewnętrzne

- czas, pieniądze, wiedza

Zasób społeczny

- wsparcie społeczne

Jak radzenie sobie zależy od osobowości i jak jest związane z zachowaniem?

Właściwości osobowości czynią sytuację trudniejszą lub łatwiejszą

Obniżają radzenie sobie

• emocje negatywne (lęk, depresja, wrogość)

sprzyjają chorobom somatycznym (zwiększenie wydzielania kortyzolu); utrudniają przystosowanie się (osoby łękowe, depresyjne gorzej znoszą operację bypass)

• pesymistyczny styl wyjaśniania wydarzeń (zdarzeń), wiązanie ich z własnymi, stałymi negatywnymi właściwościami; obniża sprawność immunologiczną

Zwiększają radzenie sobie

• twardość (hardness) odporność (doświadczenia na dyrektorach; 1979)

Styl osobowościowy złożony z :

1. poczucie zaangażowania

2. poczucie kontroli (sprawstwa) przekonanie, że ma się wpływ na zdarzenia

3. poczucie wyzwania - chęć stawiania czoła zdarzeniom; zmierzenie się z nimi (stres jako sposobność rozwoju)

Wszystko to pozwala bardziej pozytywnie ocenić zdarzenia; wyzwala aktywne, pozytywne działanie.

• OPTYMIZM

Test Orientacji Życiowej

1. w pewnej sytuacji spodziewam się najlepszego

2. łatwo się relaksuję

3. zawsze patrzę na jasna stronę życia

4. zawsze spodziewam się, że rzeczy ułożą się tak jak chcę

Optymistyczna koncentracja na problemie jest lepsza niż pesymistyczna koncentracja na emocjach, zaprzeczenie czy dystansowanie się. Wiąże się to z naszą wysoką samooceną (wiem, że mam wady, ale umiem je wskazać!); samoakceptacja.

• zasoby zewnętrzne; czas, pieniądze, wykształcenie, praca, dzieci, rodzina, przyjaciele a także standard życiowy, obecność pozytywnych zdarzeń a brak stresujących i in.

Jeżeli dobrze zorganizujemy sobie nasze zasoby zewnętrzne (czas pracy, czas wolny itp.) to

da nam to poczucie spełnienia i bezpieczeństwa. Pomoże nam również łatwiej rozwiązywać

ewentualne sytuacje stresowe.

WSPARCIE SPOŁECZNE - informacje od innych ludzi, ż jest się kochanym, godnym troski, cenionym, wartościowym oraz, że jest się częścią sieci wzajemnych zobowiązań w relacjach z rodzicami, małżonkiem (partnerem), dziećmi, innymi krewnymi, przyjaciółmi a także w kontaktach ze społecznością, kościołem, klubem a nawet ulubionym zwierzęciem

MODELE WSPARCIA TEORETYCZNEGO

1) strukturalny (efektu głównego)

dotyczy dużych sieci wsparcia społecznego, które maja pozytywny wpływ na dobrostan

niezwiązany ze stresem; (dobrostan - stan zdrowia fizycznego i psychicznego)

2) funkcjonalny (buforowy)

koncentruje się na tych aspektach wsparcia, które pełnią rolę bufora chroniącego przed

skutkami stresu

Wsparcie strukturalne może być źródłem wsparcia funkcjonalnego np. można być osamotnionym

RODZAJE WSPARCIA

a) rzeczowe (instrumentalne) np. pożyczka, domu usług

b) informacyjne - informacje, rady, informacje zwrotne

c) emocjonalne

FUNKCJA WSPARCIA

1. redukuje dystres - depresja, lęk; zmniejsza negatywne emocje

2. zmniejsza prawdopodobieństwo chorób

3. przyśpiesza powrót do zdrowia

4. opóźnia śmierć - społeczna izolacja jest głównym czynnikiem przedwczesnej śmierci

5. wsparcie od rodziców dzieciństwie - długoterminowy pozytywny wpływ na radzenie sobie i zdrowie

Wsparcie działa bezpośrednio jako efekt buforowy; Efekt buforowy działa, gdy jest duży poziom stresu; wsparcie wsparciu nie równe, efekty nie zawsze się dodają.

STYLE ZARADCZE

1. skoncentrowany na zadaniu podejmowanie wysiłków zmierzających do rozwiązania problemu poprzez poznawcze przekształcanie lub próby zmiany sytuacji, nacisk na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu; jest to styl oparty na poczuciu kontroli

2. skoncentrowany na emocjach tendencja do koncentracji na sobie, na własnych przeżyciach emocjonalnych (złość, poczucie winy, napięcie); tendencja do myślenia życzeniowego fantazjowania (cel - zmniejsza napięcie emocjonalne; efekt - czasem wzrost napięcia)

3. skoncentrowany na unikaniu tendencja do wystrzegania się doświadczenia, ucieczka od myślenia o sytuacji. Istnieją 2 formy ucieczki:

— angażowanie się w czynności zastępcze - oglądanie TV, objadanie się, sen;

— poszukiwanie kontaktów towarzyskich.

STRATEGIE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

1. racjonalność - trafna i obiektywna ocena sytuacji i stresowa;

2. elastyczność - gotowość do brania pod uwagę wielu różnych strategii radzenia sobie;

3. dalekowzroczność - zdolność przewidywania konsekwencji różnych strategii radzenia sobie.

Strategie radzenia sobie ze stresem

• Przyznaj, co czujesz; Twoje odczucia są prawdziwe nawet, jeśli myślisz, że nie powinny się pojawić;

• Skup swoją uwagę na stresującym wydarzeniu, sytuacji;

• Jakie kryje się w nim znaczenie?

Co jeszcze innego może ono znaczyć?

Co chciałbym, aby znaczyło?

• Czy masz jakiś wpływ na to wydarzenie? Jeśli tak, to, jakie masz zasoby, aby sobie z tym poradzić? Jeśli nie, to zgódź się z tym.

• Czego możesz się nauczyć z tego wydarzenia, tak, aby następnym razem go uniknąć?

T: Stres a kryzys

Stres - negatywne doświadczenie emocjonalne

Kryzys - czasowe destabilizacja jednostki albo systemu społecznego

Typy kryzysu:

a) przejściowy (rozwojowy) związany ze standardami rozwoju - rodzicielstwo, rozpoczęcie

studiów

b) sytuacyjny (nieoczekiwany) - bezrobocie, choroba

!!! Cechą charakterystyczną kryzysu jest wysokie prawdopodobieństwo, że normalne środki radzenia sobie stają się nieefektywne. !!!

Kryzys a stres: podobieństwa

• silne doświadczenie emocjonalne

• powoduje czasową dezorganizację funkcjonowania

Kryzys a stres: różnice

• kryzys jest pojęciem węższym niż stres, ponieważ odnosi się do zmiany; wskazuje na okres przejściowy między tym, co było a tym, co będzie (nie ma powrotu do funkcjonowania przedkryzysowego!)

• kryzys dotyczy teraźniejszości (sytuacji, w której jakieś wydarzenie zmienia na stałe mniej lub bardziej życie jednostki)

T: Zespół stresu pourazowego, trauma, powrót do zdrowia

ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (PTSD)

Stres pourazowy - długo utrzymujące się (miesiącami lub latami) uporczywe symptomy ekstremalnego zdarzenia stresującego takiego jak wojna, przemoc (gwałt), katastrofy naturalne (skażenie radioaktywne). Zdarzenie to wykracza poza zwykłe ludzkie doświadczenia; przekracza zwykłe zdolności adaptacyjne, powoduje uraz psychiczny, czyli traumę.

Trauma - zdarzenie traumatyczne wiąże się z zagrożeniem zdrowia lub życia bądź też polega na bliskim osobistym zetknięciu się z przemocą i śmiercią, konfrontuje się z swoistym poczuciem bezradności i przerażenia.

Urazowi towarzyszy zawsze uczucie intensywnego strachu, bezradności, utraty kontroli i zagrożenia unicestwieniem.

Reakcje pourazowe pojawiają się, gdy podjęcie działania nie jest możliwe; Jeżeli nie są możliwe opór ani ucieczka wówczas system obrony ulega przeciążeniu i dezorganizacji.

Kategorie objawów:

1. Nadmierne pobudzenie rezultatem nadmiernego pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego; przejawia się to w zaburzeniach snu, koszmarach sennych, wybuchach złości, gniewu, agresji

2. Wtargnięcia; niezależnie od natrętnie powracające wspomnienia; opisywane jako „fiksacja na urazie”; wspomnienia te są:

• bardzo obrazowe, nierealne, pozbawione kontekstu („nadrealistyczne”)

• „zamrożone”, nie przepracowanie i nie zintegrowane

• odtwarzane w traumatycznych snach; sny te są realistyczne w niewielkim stopniu przetworzone

Zwężenie (odrętwienie); zmiany świadomości, postrzeganie zdarzeń z pozycji obserwatora a nie uczestnika; zobojętnienie emocjonalne, zaburzenia poczucia rzeczywistości; utrzymywanie wspomnień poza świadomością, intensywne wspomnienia i czasowa niepamięć pojawiają się naprzemiennie.

Osoby odporne na stres pourazowy, to te, które:

• posiadają duże umiejętności społeczne - towarzyskość, umiejętność komunikowania się;

• działają aktywnie (strategie na działanie)

• są przekonane o możliwości kontroli własnego losu.

Warunkiem odzyskania wiary w sens świata jest podzielenie się traumatycznym wydarzeniem z innymi ludźmi!!!

Na to czy ofiara poradzi sobie z urazem ma wpływ reakcja społeczności. Konieczne tu jest przyjęcie do wiadomości (publiczne potwierdzenie) oraz zadośćuczynienie, czyli podjęcie przez społeczność jakiejś formy działania (nie ofiara ma być potępiona, lecz sprawca; wymiar sprawiedliwości nie może być wrogo wobec ofiary).

Zdarzenie traumatyczne to takie, które nie może być włączone do schematu siebie w relacji ze światem. Powoduje, że zaburzone zostają założenia jednostki, co do:

• BEZPIECZEŃSTWA w świecie; pojawia się brak przekonania, że wszystko będzie dobrze;

• POZYTYWNEJ WARTOŚCI SIEBIE; w tym nietykalności

• NATURALNEGO PORZĄDKU RZECZY.

Efektem tego jest poczucie wyalienowania, czyli zerwania związków z innymi. Występuje całkowite poczucie samotności; osoba „ma wrażenie, że jest wyrzutkiem ludzkiego i boskiego systemu opieki i ochrony, które są niezbędne do życia”.

Naruszenie związków (więzi) z innymi pojawia się jako „okaleczone JA” - utrata szacunku do siebie, poczucie winy i niższości, - ponieważ działania jednostki niezależnie od jej odwagi i zdolności okazują się niewystarczające, by uchronić się przed nieszczęściem.

Uraz objawia się brakiem poczucia przynależności, utratą zaufania do siebie i innych oraz Boga. A także dryfowania pomiędzy wycofaniem się z bliskich związków a rozpaczliwym lgnięciem do innych. Jest znaczne głębszy, jeżeli zdarzenia nie można wytłumaczyć wyższymi wartościami lub celami

PROCES POWROTU DO ZDROWIA

Proces powrotu do zdrowia może przebiegać tylko w kontekście relacji z innymi. Ofiara ma odzyskać siłę i stworzyć nowe związki. Ma zyskać zdolności do obdarzenia zaufaniem i intymnością, zachowania autonomii, podejmowania inicjatywy oraz zdobycia tożsamości.

!!! Nikt nie potrafi samotnie poradzić sobie z urazem!!!

ETAPY POWROTU DO ZDROWIA

1. Bezpieczeństwo (uczenie się zaufania)

1. nazwanie, zwerbalizowanie problemu (sytuacji traumatycznej)

2. przywracanie elementarnego poczucia kontroli (kontrola nad ciałem i otoczeniem, sen, jedzenie bezpieczne warunki życia)

3. tworzenie bezpiecznego otoczenia (zwracanie się do osób, którym ufa, które są zdolne ją wspierać) UWAGA: decyzja o złożeniu doniesienia o przestępstwie należy wyłącznie do ofiary!!

2. Wspominanie i żałoba - integracja wspomnień (Najbardziej bolesny i trudny etap, następuje konfrontacja osoby ze zdarzeniem, rozwiązanie problemu, ofiara czuje złość na to, co ją spotkało, poczucie niesprawiedliwości).

3. Odbudowywanie związków (ponowna integracja osobowości, powrót do normalnego życia).

Jest to terapia złożona. Zawiera aspekty od biologicznego po społeczny. Należy być ostrożnym w jej stosowaniu, ponieważ forma przydatna w jednym etapie jest niepotrzebna a nawet szkodliwa w innych.

JAK POMÓC SOBIE I RODZINIE

• Jak pomóc sobie

• Daj sobie czas na ozdrowienie, mnie na uwadze, że będzie to trudny okres życia; rozpaczaj nad stratą, bądź cierpliwy wobec twoich zmieniających się ciągle nastrojów.

• Poproś o wsparcie ludzi, którzy się o ciebie troszczą, którzy będą cię słuchać i empatyzować z twoją sytuacją (pamiętaj o tym, że zdolność udzielania wsparcia przez osoby ci bliskie, które były świadkami traumy, jest niska; oni też mogą być w traumie); komunikuj o swoich doświadczeniach w jakikolwiek sposób, jaki przynosi ci ulgę (rozmawiaj z rodziną, przyjaciółmi, pisz dziennik).

• Dowiedz się o grupach wsparcia; znajdź grupę odpowiednią dla siebie z właściwie wyszkolonymi i doświadczonymi profesjonalistami. Grupa pomoże ci stwierdzić, że inni w tych samych warunkach też wykazują podobne reakcje.

• Dbaj o zdrowe zachowania, które zwiększają twoją zdolność do radzenia sobie z nadmiernym stresem. Dużo wypoczywaj, dobrze się odżywiaj, stosuj techniki relaksacyjne; unikaj alkoholu i narkotyków.

• Ustal sobie rozkład dnia. Znajdź sobie hobby lub rób cokolwiek, co cię cieszy i odpoczywaj od codziennych obowiązków.

• Unikaj podejmowania poważnych decyzji życiowych (zmiana zawodu lub pracy), ponieważ są one bardzo stresujące.

• Jak zadbać o szczególne potrzeby dziecka

• Spędzaj z dzieckiem więcej czasu i pozwól mu być zależnym od siebie. U dziecka może wystąpić, trwające przez kilka miesięcy po traumie, kurczowe trzymanie się opiekuna i fizyczne wyrażanie emocji - nie karć go za to!

• Planuj dziecku ćwiczenia, które pomogą rozładować napięcie; najlepsze są te niewerbalne np. rysowanie, zabawa.

• Dzieci starsze zachęcaj do rozmowy.

• Zapewnij dziecku regularność (pora wstawania, posiłków, zabawy itd.). Odbudowuje to jego poczucie bezpieczeństwa i normalności.

• Co robić, aby pomóc dziecku

• Rozmawiaj z dzieckiem bez osądzania, bez wartościowania; tylko o tym, co ono czuje.

• Pozwól dziecku, by samo rozgryzło problem. Nie popędzaj go!

• Pomóż dziecku nauczyć się werbalnego wyrażania uczuć; poznawanie słów: szczęśliwy, smutny itd.

• Zapewniaj bardzo często dziecko, że będziesz się nim opiekować. (pozostawaj jako rodzina tak długo jak tylko można).

• Daj dziecku możliwość kontrolowania czegoś np. jak ma się ubrać.

• Zachęcaj dziecko, żeby dawało (wysyłało) komuś rysunki, które narysowało lub rzeczy, które napisało.

• Pozwól dziecku odzyskać wiarę w przyszłość poprzez planowanie tego, co będzie robiło później (jutro, za tydzień, za miesiąc).

• Pozwól dziecku na żałowanie tego, co straciło.

Ujawnianie uczuć ma dobroczynny wpływ na zdrowie. Przeżyte zdarzenia, o których się nie mówi „zalegają” („ropieją”). Zdolność powierzania uczuć innym, czyli wyrażanie emocji eliminuje potrzebę ciągłego myślenia o tym wydarzeniu, redukuje aktywność fizjologiczną.

Mówienie o zdarzeniu traumatycznym przynosi korzyści fizyczne - zmniejsza napięcie (spada ciśnienie krwi, tętno, napięcie mięśni) i poprawia oporność organizmu (wdowy dzielące się swoimi uczuciami, po stracie męża, rzadziej chorowały) oraz psychologiczne - pozwala uzyskać informacje o sposobach radzenia sobie, wywołuje pozytywne reakcje i wsparcie ze strony innych a także organizuje myślenie i pozwala nadać zdarzeniu znaczenie (wyjaśnia je).

S

T

R

E

S

O

R

Y

---