Zaburzenia konwersyjne

Zaburzenia dysocjacyjne

___UM___

WWL|S/4

Zaburzenia psychiczne

występujące pod postacią

somatyczną

o

Najbardziej rozpowszechnioną formą przeżywania „cierpienia
psychicznego” a także komunikowania i przedstawienia go innym są
dolegliwości somatyczne.

o

Somatyczne przejawy cierpienia mogą towarzyszyć większości zaburzeń
psychicznych (przyspieszona czynność serca, objawy
neurowegetatywne w zaburzeniach lękowych, zaparcia, osłabione
łaknienie jak również liczne dolegliwości bólowe w przebiegu depresji).

o

W klasyfikacji ICD-10 i DSM-IV istnieje kategoria diagnostyczna
zaburzeń pod postacią somatyczną mająca na celu zaklasyfikowanie p-
tów, u których występują 3 główne cechy kliniczne:

>

zgłaszane dolegliwości somatyczne mogą sugerować poważne schorzenie

somatyczne przy braku stwierdzanych zmian organicznych usprawiedliwiających
zgłaszane objawy.
> czynniki psychologiczne i konflikty, które wydają się pozostawać w zw. z
wystąpieniem, zaostrzeniem i podtrzymywaniem zaburzenia,
> p-t nie ma kontroli nad objawami somatycznymi i nadmiernie koncentruje sie
na sprawach zdrowia.

o

Kategoria ta budzi liczne kontrowersje i jest dla wielu badaczy
niejednoznaczna, a różnice te dotyczą pozycji zaburzeń
konwersyjnych (histerycznych, dysocjacyjnych).

o

Zaburzenia konwersyjne należą do najbardziej wyrazistych
zaburzeń w formie somatycznej – pod postacią zaburzeń ruchu,
czucia, widocznych objawów podobnych do poważnych chorób
somatycznych.

o

Zaburzenia konwersyjne od czasów starożytnych były wiązane
z mechanizmem niezaspokajania potrzeb fizjologicznych i
przeżywanymi w związku z tym silnie wyrażonymi emocjami.

o

Z. Freud i J. Breuer – wprowadzili pojęcie konwersji na
określenie mechanizmu nieświadomego (i symbolicznego)
wyrażenia stłumionej energii psychicznej w unerwieniu
czuciowym i ruchowym ciała, ujawniającego się jako objawy
histeryczne.

Zaburzenia psychiczne

występujące pod postacią

somatyczną

Zaburzenia konwersyjne

- definicja, objawy i rozpoznanie

o

W zaburzeniu konwersyjnym, przyczyną rozmaitych zmian fizykalnych są
konflikty psychiczne, które nieświadomie zostają przekształcone w objawy
neurologiczne.

o

Zaburzenie to może wystąpić w każdym wieku, najczęściej jednak w ok.
dojrzewania i we wczesnej młodości, częściej wystepuje u kobiet.

o

Objawy powstają nieświadomie, przeważenie przyjmują postać jakiegoś
schorzenia neurologicznego. Do najczęstszych należą: zaburzenia koordynacji
ruchowej i równowagi, osłabienie, porażenie kończyn, utrata czucia częsci ciała.
Niekiedy występują udawane napady drgawkowe, ślepota, podwójne widzenie,
głuchota, afonia, trudności połykania, uczucie dławienia w gardle, zatrzymanie
moczu.

o

Początek zaburzenia przeważnie ma związek ze stresem psychicznym lub
społecznym.

o

W diagnostyce należy uwzględniać jedynie objawy o większym nasileniu, czyli
takie, które powodują zakłócenie w funkcjonowaniu zawodowym i społecznym.

o

Zaburzenie może wystąpić tylko raz lub nawracać. Poszczególne epizody
ustepują szybko, lecz u ok. 20-25% zaburzenia nawracają w ok. roku, a u
niektórych osób przybierają postać przewlekłą.

o

Początkowo rozpoznanie może byc trudne, pacjent bowiem jest przekonany, że jest
chory na schorzenie somatyczne. Podobnie wielu lekarzy w objawach doszukuje się
obecności choroby somatycznej, którą zawsze należy wykluczyć.

o

Rozpoznanie zostaje ustalone po przeprowadzeniu licznych badań stanu somatycznego
i badań laboratoeyjnych, które nie potwierdzają obecności choroby somatycznej.

o

W różnicowaniu od samego początku należy pamiętać o mozliwości istnienia
zaburzenia konwersyjnego, co może spowodować prawidłowe rozpoznanie, a p-towi
oszczędza wielu badań, kosztów, trudu i cierpienia.

o

Charakterystyczne jest to, że objawy konwersyjne tylko wyjatkowo są zgodne z
budową anatomiczną i meczanizmami fizjologicznymi organizmu.

o

Leczenie – podstawą postępowania jest wytworzenie silnej więzi terapeutycznej lekarz
– p-t. Po wykluczeniu ch. somatycznej i zapewnieniu, że choroba nie jest ciężka,
objawy przeważnie stopniowo ustępują. Jeżeli wystąpienie zaburzenia konwersyjnego
było poprzedzone jakimś stresującym wydarzeniem, to wskazana jest psychoterapia.
Hipnozą można wykryć i określić rodzaj konfliktów psychicznych u podłoża zaburzeń.
Przepracowanie sytuscji konfliktowej następuje już na jawie po wyprowadzeniu z
hipnozy.
Niekiedy jest stosowana psychoterapia behawioralna i trening relaksacyjny.

Zaburzenia konwersyjne

- c.d.

o

Zaburzenia dysocjacyjne na ogół występują w związku z silnym
stresem, a mogą nim byc ciężkie urazy psychiczne, wypadki,
katastrofy, których człowiek jest ofiarą lub świadkiem. Może też nim
być głęboki, męczący konflikt wewnątrzpsychiczny, który wymusza
odszczepienie przykrej i nieakceptowanej informacji od uczuć.

o

Istota zaburzeń dysocjacyjnych polega na dezintegracji wspomnień,
spostrzeżeń i tożsamości z towarzyszącymi zaburzeniami
świadomości.

o

Wyróżnia się następujące postacie zaburzeń dysocjacyjnych:

> amnezję
> fugę
> zaburzenie tożsamości
> depresonalizację

o

Termin – zaburzenia dysocjacyjne zawiera w sobie dawne pojecie
histerii. Wśród zaburzeń histerycznych wyróżnia się: objawy
dysocjacyjne, a również obajwy konwersyjne.

Zaburzenia dysocjacyjne

o

Z.d. – mają podłoże psychogenne, czyli występuje ścisłe powiązanie między ich
wystąpieniem, a zdarzeniami psychotraumatyzujacymi, nierozwiazanymi
konfliktami oraz znacznymi problemami emocjonalnymi lub zaburzonymi
związkami interpersonalnymi.

o

Dysocjacja jest wyrazem zaburzenia funkcji osobowości przejawiający się
brakiem możliwości zsyntetyzowania czynności psychicznych ze świadomością.

o

"Odłączone" pewne funkcje psychiczne, wyjęte spod kontroli osobowości stają
się niejako autonomiczne i samodzielnie sterują zachowaniem jednostki.

o

Dezintegracja funkcjonowania psychicznego i rozpad na poszczególne
samodzielne i niezależnie od siebie istniejące elementy psychiki mogą
prowadzić do nieprzewidzianych reakcji.

o

Przyczyną dezintegracji życia psychicznego jest przebycie urazu
psychotraumatyzującego lub konfliktu intrapsychicznego, z którym
przeżywająca go osoba nie może sobie poradzić.

o

Jednym z możliwych sposobów rozwiązania tego przeżywanego urazowo stresu
jest uruchomienie mech. obronnych struktury ego.

Zaburzenia dysocjacyjne

- etiopatogeneza

o

Niemożność przypominania sobie podstawowych danych na temat własnej osoby
nazywa się amnezją dysocjacyjną. Dotyczy ona przeważnie wydarzeń
traumatycznych, stresujących, a swoim zakresem przekracza zwykłe, fizjologiczne
zapominanie.

o

Takie informacje normalnie wchodzą do zasobów pamięciowych i mogą być
świadome i celowo wykorzystywane. Składają sie one na tzw. pamięć
autobiograficzną umożliwiającą człowiekowi udzielenie odpowiedzi na pytania: kim
jest?, jaki ma zawód i wykształcenie?, dokąd i po co zmierzał?, z kim się spotkał?,
o czym rozmawiał i myslał?

o

Niekiedy właśnie takie informacje ulegają zapomnieniu, ale pomimo to wpływaja
na postępowanie, kierując nim jakby zza sceny.

o

Amnezja dysocjacyjna jest wywołana stresem związanym z urazami psychicznymi,
których dana osoba jest ofiarą lub świadkiem (np. agresja fizyczna i przemoc,
wykorzystywanie seksualne, gwałt, katastrofa), z poważnymi trudnościami w życiu
osobiwstym (np. porzucenie, smierć bliskiej osoby, problemy finansowe) oraz
głębokimi wewnątrzpsychicznymi konfliktami (np. nierozwiązane i silne poczucie
winy, bezsilność wobec jakiegoś problemu, konflikty z prawem).

o

Niektóre osoby są predystynowane do wystąpienia amnezji dysocjacyjnej np. te
osoby, które łatwo poddają się hipnozie.

Amnezja dysocjacyjna

- definicja, etiologia

o

Charakterystyczne są luki pamięciowe obejmujące od kilku minut do kilku dni. W
niektórych przypadkach niepamięć jakiegoś okresu jest tylko częściowa, a w innych
bywa całkowita i obejmuje kilka lat, a nawet całe zycie; niekiedy wydarzenia są
zapomniane niemal natychmiast po ich przeminięciu.

o

Okres objęty amnezją przeważnie jest wyraźnie odgraniczony

o

Większość p-tów zdaje sobie sprawę z niepamięci jakiegoś wycinka czasu.

o

Zawsze głównym objawem a.d. jest niepamięć obejmująca jakiś okres czasu.

o

Niekiedy wkrótce po wystąpieniu zaburzenia obserwuje sie płytkie obniżenie
nastroju i zagubienie.

o

U niektórych osób uwidacznia się niepokój wywołany amnezją.

o

Często symptomatologia zaburzenia zależy od tego, jakie znaczenie ma materiał
objęty amnezją, jaki związek mają zapomniane treści z problemami i konfliktami w
życiu osobistym, jakie wreszcie skutki pociąga za sobą zachowanie w ok.
niepamięci.

o

Rozpoznanie opiera się na dokładnym badaniu psychiatrycznym i fizykalnym:
należy też przeprowadzić badania laboratoryjne, ponieważ niepamięć może być
następstwem zatrucia substancjami psychoaktywnymi. Bad. EEG pozwoli
wykluczyć padaczkę, w której przebiegu mogą występować ok. niepamięci. Bad.
psychologiczne pozwoli wyjaśnić istotę a.d.

Amnezja dysocjacyjna

- objawy i rozpoznanie

o

W większości przypadków a.d. ustępuje samoistnie.

o

Raczej rzadko luka pamięciowa utrzymuje się i nie nastęuje
odtworzenie zapomnianego materiału.

o

Rokowanie zależy przede wszystkim od sytuacji, w jakiej p-t się
znajduje, a szczególnie od stresów i konfliktów, które mają
związek z a.d.

o

W terapii najważniejsze jest wytwarzanie przyjaznej atmosfery,
która zapewni p-towi poczucie bezpieczeństwa i wsparcie.

o

W dalszym etapie stosuje sie techniki wspomagające funkcje
przypominania np. wywiad po wprowadzeniu p-ta w hipnozę.

o

Całość postępowania terapeutycznego musi być b. łagodna, bo
chodzi o odtworzenie b. przykrego dla p-ta materiału
pamięciowego, który przyczynił sie do wystąienia zaburzenia.

Amnezja dysocjacyjna

- rokowanie i leczenie

o

F.d. – to nagłe, całkowicie niespodziewane
podróżowanie, daleko od miejsca zamieszkania i pracy,
połączone z niemoznością przypomnienia sobie
najważniejszych danych personalnych. Często
przybierana jest nowa tożsamość.

o

F.d., to rzadka postać zaburzenia dysocjacyjnego,
spotykanego przeważnie podczas wojny i klęski
żywiołowej. Występuje u obu płci w każdym wieku.

o

Przyczyną jest uraz psychiczny, a usposabiającymi
czynnikami sa nadużywanie alkoholu, osobowość typu
Borderline, histrioniczna i schizoidalna. należy
wykluczyć podłoże organiczne zaburzeń.

Fuga dysocjacyjna

- definicja, epidemiologia,

etiopatogeneza

o

F.d. charakteryzuje występujące okresowo – od kilku godzin do kilku
tygodni amnezja dysocjacyjna, przedzielona okresami pełnego
zachowania pamięci.

o

W stanie f.d. chorzy moga odbywać pozornie celowe podróże poza
miejsce zamieszkania.

o

Dbałość o siebie jest zachowania.

o

Jest prawdopodobne, że w stanie fugi (amnezji) osoba taka ujawnia
nową tożsamość.

o

Zachowanie może byc zborne i dość sprawne, a funkcjonowanie
chorego może wydawać się osobom postronnym całkiem
prawidłowe.

o

Nagłe odzyskanie pamięci i stwierdzenie, że znajduje sie w miejscu
znanym wcześniej.

o

Amnezja z reguły jest całkowita, a raczej rzadko jest pamięć
fragmentaryczna.

Fuga dysocjacyjna

- obawy i rozpoznanie

o

F.d. trwa zwykle krótko, godziny, dni, rzadziej tygodnie,
chociaż może przedłużyć się do kilku miesięcy (z
długotrwałym podróżowaniem).

o

Remisje są nieoczekiwane i samorzutne.

o

Nawroty są rzadkie.

o

Leczenie: zwykle dochodzi do samoistnej poprawy
stanu psychicznego, bez leczenia.

Ewent. hipnoza, psychoterapia, która pomaga p-tom
wbudować w psychikę niepożądane treści w sposób
zdrowy i dojrzały.
Terapią z wyboru jest psychoterapia
psychodynamiczna.

Fuga dysocjacyjna

- przebieg, rokowanie, leczenie

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości

- definicja, epidemiologia,

etiopatogeneza

o

D.z.t. – u jednej osoby występują całkowicie odmienne
osobowości czy tożsamości, z których każda może w
pewnym okresie dominowac w zachowaniu p-ta,
wpływając na jego przekonania, sposób bycia i
traktowanie siebie tak, jakby pozostałe nie istniały.

o

D.z.t. sa nie tak rzadkie jak przypuszczano, moga
dotyczyć 5% p-tów z zaburzeiami psychicznymi.
Najczęściej ujawniają się w ok. młodzieńczym i
wczesnej dojrzałości. Sa częste u kobiet oraz u
krewnych I

o

.

o

Przyczyną może być przeżycie w dzieciństwie
traumatycznego zdarzenia i wykorzystywanie
seksualne. Brak wsparcia ze strony osób związanych
emocjonalnie, czasami może towarzyszyć padaczce.

o

Należy wykluczyć podłoże organiczne.

o

U jednej osoby występują całkowicie odmienne osobowości, z których każda może kształtować
zachowanie i sposób myślenia.

o

Charakterystyczne sa nagłe zmiany jednej osobowości na inna.

o

Występuje zwykle niepamięć tego, co się wiąże z innymi osobowościami.

o

Podstawowa osobowość p-ta traci zdolność zapamiętywania i ogólnie nie jest świadamoa istnienia
pozostalych osobowości.

o

Zmiana jednej osobowości w inną dokonuje się szybko.

o

Niektóre osobowości mogą znać jakieś cechy innych osobowości.

o

Każda z nich może mieć własne wspomnienia, skojarzenia własne imię i odrębną charakterystykę.

o

Poszczególne osobowości mogą różnić się cechami fizjologicznymi oraz wynikami testów
psychometrycznych np. I.I.

o

Występuje brak uczucia ciągłości upływu czasu, przerwy, luki.

o

P-t nie pamięta swoich zachowań, a poznaje je z opowieści innych osób.

o

Jest rozpoznawany przez znajomych, którzy zwracają sie do niego po imieniu, ale on ich nie poznaje.

o

Obecne są wyraźne zmiany zachowania p-ta, które są widoczne dla otoczenia, p-t mówi o sobie
podając inne dane lub zwraca się do siebie w trzeciej osobie.

o

Inne osobowości ujawniają się w trakcie hipnozy.

o

Podczas badania p-t mówi o sobie "my"

o

Wśród osobistych rzeczy p-ta są maskotki, rysunki, wizytówki, których nie poznaje lub których
pochodzenie jest mu nie znane.

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości

- objawy, rozpoznanie

o

D.z.t. należą do najczęstszych i najbardziej
przewlekłych zaburzeń dysocjacyjnych, a objawy nie
ustępują całkowicie.

o

Leczenie – intensywna psychoterapia zorientowania na
uzyskanie wglądu często wykonuje sie hipnozę.
Leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne. Celem
psychoterapii jest integracja całkowicie różnych, nie
powiązanych ze sobą i usamodzielnionych uczuć oraz
ustalenie przyczyn dysocjacji oraz uświadomienie, że
możliwe staje sie wyrażanie uczuć w obrębie jednej
scalonej osobowości.

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości

- przebieg, rokowanie, leczenie

o

Z.d. – to uporczywie nawracające epizody uczucia
obcości w stosunku do własnej tożsamości psychicznej
lub fizycznej (poczucie jakby "bycia maszyną",
"działanie jakby we śnie").

o

Pełnoobjawowe zaburzenie występuje rzadko, częściej
spotyka się epizody depersonalizacji, objawy rzadko
występuja po 40 r.ż., nieco częściej u kobiet.

o

Do wystąpienia z.d. usposabiają ciężkie urazy
psychiczne, lęk, depresja.

o

Należy wykluczyć przyczyny organiczne.

Zaburzenie depersonalizacyjne

- definicja, epidemiologia,

etiopatogeneza

o

Utrzymujące sie długotrwale wrażenia nierealności własnego
ciała i siebie.

o

Ocena otaczającego świata jest prawidłowa.

o

Zmiany poczucia upływu czasu i przestrzeni, wrażenie
zmiany długości kończyn, derelizacja (wrażenie obcości
świata).

o

P-t może czuć się jak robot.

o

Do często spotykanych objawów należą: zawroty głowy,
depresja, obsesyjne ruminancje, lęk, obawa o stan zdrowia.

o

Nagły początek, często przewlekły przebieg.

o

Leczenie – w przypadku lęku – anksjolityki oraz
psychoterapia podtrzymująca i zorientowana na wgląd. Po
obniżeniu poziomu lęku epizody z.d. stają się rzadsze.

Zaburzenie depersonalizacyjne

- objawy, rozpoznaie, przebieg,

rokowanie, leczenie

o

Zespół Gansera – to zaburzenie dysocjacyjne polegające na
udzielaniu przez chorego błędnych odpowiedzi na proste pytania,
choć dać on może poprawną odpowiedź na pytanie znacznie
trudniejsze.
Udzielane odpowiedzi mają "przybliżony" charakter, np. ile jest 2 +
2. pada odpowiedź 5.
Szczególnie typowe jest wykonywanie na opak prostych czynności:
przy zapalaniu zapałki pocieranie odwrotna stroną zapałki,
wkładanie klucza do zamka odwrotnie itp.
Objawy zaburzeń przypominają świadome udawanie choroby
psychicznej, szczególnie, że często są reakcją na b. trudna sytuacje
chorej osoby, np. pozbawienie wolnosci, zagrożenie karą. Stąd to
zaburzenie często spotyka sie u osób aresztowanych.

o

Trans i opętanie – to przejściowo wystepująca utrata zarówno
poczucia własnej tożsamości, jak: pełnej orientacji w otoczeniu.
Często jest to działanie jakby ta osoba była owładnięta przez inną
siłę czy "ducha". Uwaga i świadomość mogą być zawężone i
skoncentrowane na jednym lub dwóch aspektach najbliższego
otoczenia. Zaburzenie to ma charakter stanu nie chcianego i
niezależnego od woli.

Inne zaburzenia dysocjacyjne

Zaburzenia

snu

UM

WWL|SII/5

Zaburzenia snu

występują często w populacji ogólnej, jednak niektóre

grupy osób są na nie narażone w większym stopniu, a są to:

o

osoby w podeszłym wieku,

o

kobiety,

o

pacjenci ze współistniejącymi schorzeniami ogólnymi, psychicznymi i
neurologicznymi.

Osoby starsze częściej dotknięte są zaburzeniami oddychania podczas snu, nasila się
u nich fragmentacja snu (sen przerywany), pogorszeniu ulega jakość snu.
Kobiety częściej niż mężczyźni cierpią na zaburzenia snu, do czego przyczyniają się
prawdopodobnie zmiany hormonalne w różnych fazach ich życia (cykl menstruacyjny,
ciąża, menopauza). Występowanie bezsenności u kobiet ocenia się na ok. 40% w
okresie menopauzy i w wieku pomenopauzalnym.

Schorzenia ogólne, z którymi często współistnieją zaburzenia snu, to: przewlekłe

schorzenia bólowe, schorzenia przewodu pokarmowego, schorzenia układu
krążenia, schorzenia układu oddechowego, schorzenia metaboliczne.
Schorzenia neurologiczne: padaczka, SM, otępienie, ch. Parkinsona, ch. Alzheimera,
przewlekłe zespoły bólowe.
Schorzenia psychiczne: depresja, zaburzenia afektywne.

Bezsenność –

subiektywne skargi na zaburzenia ilościowe i/lub jakościowe snu, które

wpływają na pogorszenie funkcjonowania w ciągu dnia.

Do objawów zaburzeń snu należą:

o

Trudności z zasypianiem w pierwszej połowie nocy

o

Trudności z utrzymaniem snu (tzn. częste lub przedłużające się przebudzenia w ciągu
nocy)

o

Przedwczesne budzenie się nad ranem połączone z niemożnością ponownego zaśnięcia

o

Poczucie, że sen nie przynosi wypoczynku i ma złą jakość

o

Po przebudzeniu pacjenci z bezsennością skarżą się, że nie są wypoczęci

o

Budzenie się rano z uczuciem zmęczenia

Bezsenność –

jest rozpoznaniem klinicznym stawianym w oparciu o subiektywne skargi

pacjenta.

Chociaż badania snu pacjentów cierpiących na bezsenność przeważnie potwierdzają ich

subiektywne relacje, to stwierdzane obiektywne zaburzenia snu nie zawsze są ściśle

skorelowane z odczuciami pacjenta i jego reakcją na leczenie.

Badania polisomnograficzne

wykazują, że osoby skarżące się na bezsenność

charakteryzuje przeważnie wydłużenie latencji snu, zwiększenie liczby i czasu okresów

czuwania w nocy, skrócenie całkowitego czasu snu i zmniejszenie ilości snu

wolnofalowego.

Wszystkie dopuszczone przez FDA leki nasenne znacznie poprawiają, zarówno

subiektywne, jak i obiektywne parametry snu.

1.

Pacjent zgłasza jedną lub więcej spośród wymienionych poniżej dolegliwości
związanych ze snem:

a)

Trudności z zasypianiem

b)

Trudności z utrzymaniem snu

c)

Zbyt wczesne budzenie się

d)

Stałe poczucie zmęczenia po obudzeniu lub poczucie złej jakości snu

2.

Wymienione powyżej zaburzenia występują niezależnie od tego, że pacjent ma

odpowiednie warunki do snu.

3.

Pacjent zgłasza co najmniej jeden z wymienionych poniżej objawów dotyczących

zaburzeń funkcjonowania w ciągu dnia, wynikających z zaburzeń snu nocnego:

e)

Zmęczenie / złe samopoczucie

f)

Pogorszenie uwagi, koncentracji lub pamięci

g)

Zaburzenia funkcjonowania społecznego czy innej formy samorealizacji

h)

Zaburzenia nastroju / drażliwość

i)

Senność w ciągu dnia

j)

Zmniejszenie motywacji / energii / inicjatywy

k)

Skłonność do popełniania błędów, wypadki w pracy lub podczas prowadzenia
samochodu

l)

Napięciowe bóle głowy i / lub zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego,
spowodowane niedoborem snu

m)

Niepokój i zamartwianie się w związku z zaburzeniami snu

Kryteria diagnostyczne bezsenności:

Choroby i zaburzenia somatyczne:

o

Choroby nowotworowe

o

Choroby układu krążenia (zastoinowa niewydolność krążenia)

o

Przewlekłe zespoły bólowe

o

Choroby dermatologiczne (łuszczyca, wyprysk atopowy)

o

Zaburzenia endokrynologiczne (zab. funkcji tarczycy)

o

Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (reflux żołądkowo-przełykowy,
choroby zapalne jelit, zespół jelita drażliwego)

o

Choroby zakaźne (HIV, borelioza)

o

Choroby neurologiczne (otępienie, choroba Parkinsona)

o

Okres perimenopauzalny

o

Choroby płuc (astma, bezdech centralny)

o

Choroby reumatologiczne (zapalenie stawów, fibromialgia)

o

Choroby urologiczne (przerost prostaty, nukturia)

Choroby somatyczne, psychiczne i

zaburzenia snu związane z bezsennością

o

Zaburzenia adaptacyjne

o

Zaburzenia lękowe

o

Zaburzenia odżywiania

o

Zaburzenia nastroju

o

Schizofrenia

o

Zaburzenia związane z nadużywaniem substancji
psychoaktywnych

o

Zaburzenia rytmu okołodobowego (praca zmianowa, zab. po
zmianie strefy czasowej)

o

Zespół niespokojnych nóg

o

Bezdechy senne

Choroby psychiczne:

Pierwotne zaburzenia snu:

Etiologia zaburzeń snu

pierwotna

Bezsenność
wtórna

Leki mogące powodować bezsenność

o

Leki przeciw depresyjne (fluoksetyna, sertralina, citalopram,
paroksetyna, wenlafaksyna, buproprion)

o

Leki hipotensyjna (α i β – blokery)

o

Chemioterapia

o

Leki moczopędne

o

Leki zmniejszające przekrwienie (fenylafryna, pseudoefedryna)

o

Hormony (steroidy, hormony tarczycy)

o

Leki stosowane w chorobach układu oddechowego (teofilina, albuterol)

o

Leki stymulujące (kofeina, amfetamina, metyfenidat, modafinil)

o

Częstość występowania istotnej klinicznej bezsenności (którą zdefiniowano, jako

zaburzenia snu utrzymujące się przez co najmniej 2 tygodnie w ciągu ostatniego

roku) w populacji ogólnej ocenia się na 10-15 %.

o

Jeżeli przyjmiemy mniej rygorystyczne kryteria, to częstość występowania

bezsenności może sięgać 50-60 %populacji.

o

Kobiety skarżą się na bezsenność 1,4 razy częściej, niż mężczyźni.

o

Bezsenność częściej dotyczy osób w podeszłym wieku – skarży się na nią około 25

% osób powyżej 65 r.ż.

o

Bezsenność występuje częściej u osób leczących się z powodu schorzeń

somatycznych i zaburzeń psychicznych. Te drugie są w większym stopniu

związane z bezsennością, niż jakiekolwiek choroby somatyczne.

o

Częstość zaburzeń psychicznych u pacjentów z bezsennością zgłaszających się do

lekarza POZ-ej sięga nawet 75 %. Najczęściej w tych przypadkach bezsenności

towarzyszyła depresja.

Epidemiologia bezsenności

o

Rodzaj dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta:

a) Charakter zaburzeń snu
b) Częstość
c) Nasilenie
d) Czas trwania
e) Wpływ na funkcjonowanie w ciągu dnia

o

Czynniki predysponujące (np. przewlekły lęk, czy reakcja na stres)

o

Czynniki wyzwalające (np. choroba, stresory)

o

Zachowania związane ze snem:

a)

Schemat snu, regularność

b)

Drzemki w ciągu dnia

c)

Niekorzystne zwyczaje związane ze snem

d)

Aktywność fizyczna

o

Wcześniejsze metody leczenia bezsenności i ich skuteczność

Diagnostyka bezsenności

o

Stosowane leki i substancje psychoaktywne:

a)

Środki dostępne bez recepty

b)

Leki przepisane przez lekarza

c)

Alkohol, kofeina, tytoń

d)

narkotyki

o

Wywiad ogólny i badanie fizykalne

o

Badanie w kierunku zaburzeń snu:

a)

Bezdechy senne (np. chrapanie, otyłość, nadmierna senność w
ciągu dnia)

b)

Zespół niespokojnych nóg

c)

Zaburzenia rytmu okołodobowego (okres snu w innym czasie
niż pożądany)

o

Badanie polisomnograficzne u pacjentów z podejrzeniem
bezdechów sennych lub zespołu niespokojnych nóg

o

Polega na wykrywaniu i leczeniu wszystkich chorób somatycznych i zaburzeń
psychicznych, które mogą przyczynić się do występowania bezsenności wtórnej lub
towarzyszącej innym schorzeniom.

o

Chorzy z bezsennością pierwotną, jak i wtórną, wymagają specyficznego leczenia, w
zależności od charakteru zgłaszanych przez nich dolegliwości.

Metody leczenia bezsenności

Terapia behawioralna

– wprowadzenie właściwej higieny snu

Zasady higieny snu:

a)

Systematyczne wstawanie o tej samej porze każdego dnia

b)

Kładzenie się do łóżka o tej stałej porze

c)

Unikanie drzemek w ciągu dnia

d)

Używanie łóżka tylko do spania i seksu

e)

Unikanie czytania i robienia innych rzeczy w łóżku

f)

Zapewnienie w sypialni spokoju, niskiej temperatury i ciemności

g)

Prowadzenie regularnie ćwiczeń fizycznych późnym popołudniem

h)

Relaksacja i odprężenie przed położeniem się do snu

i)

Nie sprawdzanie godziny w nocy na zegarze

j)

Unikanie kofeiny i nikotyny co najmniej 6 godz. przed snem

k)

Alkohol tylko w umiarkowanych ilościach, unikanie jego spożywania na co najmniej 4
godziny przed zaśnięciem

Leczenie bezsenności

o

W leczeniu bezsenności stosuje się wiele różnych leków, w tym leki
przebadane i zarejestrowane, jako środki nasenne, a także wiele innych leków
dostępnych na receptę i bez recepty, które mogą wywoływać działanie
sedatywne, jednak niekoniecznie zostały zarejestrowane do leczenia zaburzeń
snu.

o

Idealny lek nasenny powinien powodować poprawę snu poprzez skracanie jego
latencji, skracanie okresów czuwania w czasie przeznaczonym na sen,
zwiększanie całkowitej ilości snu bez zaburzenia jego normalnej struktury,
powodowanie poprawy jakości snu i lepszego funkcjonowania w ciągu dnia bez
nadmiernej sedacji następnego dnia.

o

Wszystkie obecnie dostępne leki, zarejestrowane przez FDA w celu leczenia
bezsenności są agonistami receptora benzodiazepinowego. Należą do nich leki
z grupy benzodiazepin i nowsze leki, nie będące benzodiazepinami, różniące
się od nich nie tylko pod względem budowy chemicznej, ale również sposobem
wiązania się z receptorem benzodiazepinowym.

o

Inne leki często stosowane w terapii bezsenności to leki przeciw depresyjne,
przeciw psychotyczne, przeciw histaminowe, przeciw drgawkowe.

o

Trazodon –

lek przeciw depresyjny o działaniu sedatywnym był lekiem

najczęściej stosowanym w leczeniu bezsenności.

Leczenie farmakologiczne

Trazodon

Zolpidem

Amitryptylina

Mirtazepina

Temazepam

Kwetiapina

Zopiclone

Estazolam

Klonazepam

Hydroksyzyna

Alprazolam

Lorazepam

Olanzapina

Flunitrazepam

Doksepina

Najczęściej stosowane leki ze

względu na pożądane ich działanie

nasenne

o

Wybór leku jest zależny od indywidualnych
cech pacjenta, takich jak wiek, płeć,
jednoczesne stosowanie innych leków,
współwystępujące choroby somatyczne i
psychiczne oraz rodzaj skarg związanych z
bezsennością. Zawsze należy dążyć do
stosowania jak najmniejszych skutecznych
dawek leków przez możliwie jak najkrótszy
czas.

Nowsze leki nasenne:

o

Ramelteon –

agonista receptorów melatoniny

typu 1 i 2 . Może być stosowany przewlekle i bez
stałego schematu dawkowania.

o

Indiplon –

będzie dostępny w postaci o

natychmiastowym uwalnianiu oraz w postaci o
przedłużonym uwalnianiu.

a)

Narkolepsja

- nadmierna senność w ciągu dnia

b)

Katapleksja – charakteryzuje się występującymi napadowo
epizodami osłabienia siły mięśniowej lub całkowitej atonii,
wywołanej śmiechem lub emocją.

c)

Hipersomnia

– manifestuje się przedłużonymi epizodami

nadmiernej senności, między którymi występują okresy
prawidłowego poziomu czuwania i funkcjonowania.

d)

Parasomnie

– są to niechciane, mimowolne zaburzenia

ruchowe i inne zjawiska odczuwane subiektywnie, które
występują podczas przejścia między czuwaniem i snem lub
podczas wybudzeń ze snu. [Somnambulizm, wybudzenie z
dezorientacją].

e)

Zaburzenia ruchowe podczas snu

– zespół niespokojnych

nóg, okresowe ruchy kończyn podczas snu, nocne skurcze nóg,
bruksizm (zgrzytanie zębami podczas snu).

Inne postacie zaburzeń snu