Zaburzenia
dysocjacyjne

Zaburzenia depresonalizacji
Amnezja dysocjacyjna
Fuga dysocjacyjna
Zaburzenia dysocjacyjne tożsamości

J.M.

Rakowska

Zaburzenia depersonalizacji
kryteria diagnostyczne

A. Stałe lub powtarzające się doświadczenie odłączenia się od

własnych procesów psychicznych lub od własnego ciała,

jakby się było zewnętrznym obserwatorem samego siebie.

B. Pozostaje zdolność rozpoznawania i sprawdzania

rzeczywistości.

C. Poczucie odłączenia się od samego siebie wywołuje stan

cierpienia lub upośledzenie funkcjonowania społecznego

lub zawodowego.

D. Doświadczenie depersonalizacji nie występuje wyłącznie w

przebiegu innych zaburzeń psychicznych, jak schizofrenia,

zaburzeń lęku panicznego, ostrego zaburzenia stresowego lub

innego zaburzenia dysocjacyjnego i nie jest spowodowane

bezpośrednim działaniem fizjologicznym jakiegoś środka

(narkotyki lub leki) lub choroby somatycznej (jak np. padaczka

skroniowa).

Stan depersonalizacji: subiektywne odczucia

■ Kontrowersyjne jest włączenie tych zaburzeń do grupy zaburzeń

dysocjacyjnych, ponieważ brak jest w nich zaburzeń pamięci

■ Istotą zaburzenia jest utrata poczucia siebie. Podstawowym

doświadczeniem jest poczucie drastycznej, nagłej zmiany ciała, które

staje się zmienione i nierealne.

Niezwykłe doświadczenia zmysłowe = kończyny zmieniają rozmiar,

głos brzmi dziwnie. Obserwowanie siebie z dystansu. Przebywanie na

zewnątrz ciała. Czasami poczucie unoszenia się nad ciałem. Poczucie

poruszania się mechanicznie – jak robot.

Wyizolowanie, brak życia, brak inicjatywy lub samokontroli

(Kihlstrom 2001).

■ Te doświadczenia wywołują przestrach; osoba boi się załamania

psychicznego i psychozy

■ Może im towarzyszyć derealizacja = świat jest postrzegany jako dziwny i

obcy na różne sposoby.

Doświadczenie poruszania się przez świat, który stracił realność. Poczucie,

że żyje się we śnie lub filmie (Maldonado, i in 2002).

Zaburzenia depersonalizacji
częstość występowania, przebieg, współwystępowanie

JAKO PIERSZOPLANOWE ZABURZENIA
■ Zaburzenia depersonalizacji występują u 2,4% populacji (Ross 1991)
■ Początek w adolescencji.
■ Średni wiek występowania 23 lata.
■ 80% przypadków ma przebieg chroniczny (Baker i Hunter 2003). Z małymi

zmianami w nasileniu.

JAKO PRZEJSCIOWE EPIZODY TOWARZYSZĄCE INNYM ZABURZENIOM
■ w schizofrenii, panice, zaburzeniach stresu pourazowego, zaburzeniach

stresu ostrego osobowości z pogranicza (Hunter i in 2003)

■ Czasami depersonalizacja jest pierwszym sygnałem stanu psychotycznego.
JAKO ŁAGODNE EPIZODY PRZEJŚCIOWE
■ Połowa przeciętnej populacji doświadcza tymczasowych łagodnych stanów

depersonalizacji i derealizacji. 26-70% studenci (Trueman, 1984). Np. na

skutek deprywacji snu.

JAKO ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJACE
■ z zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami nastroju, zaburzeniami osobowości

(Simeon,1997).

Amnezja dysocjacyjna
kryteria diagnostyczne

A. Jeden lub więcej epizodów niezdolności przypomnienia sobie ważnych

informacji dotyczących własnej osoby, zbyt rozległej, aby wyjaśnić to

zwykłym zapomnieniem.

B. Zaburzenia nie trwają wyłącznie w okresie trwania dysocjacyjnych

zaburzeń tożsamości, fugi dysocjacyjnej, zaburzeń stresu pourazowego,

ostrych zaburzeń stresowych lub zaburzeń somatyzacyjnych i nie są

skutkiem działania fizjologicznego jakiegoś środka (narkotyków lub leku),

ani choroby neurologicznej lub innej, jak amnezja na skutek urazu głowy.

C. Objawy powodują cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania, zwłaszcza w

obszarze społeczno-zawodowym.

Diagnoza różnicowa

■ AMNEZJA ORGANICZNA – występuje na skutek uszkodzenia układu nerwowego (1)

urazu fizycznego mózgu lub (2) choroby centralnego układu nerwowego

Amnezja następcza jest głównym objawem. Mało pamięta się z tego, co się zdarzyło po

wystąpieniu uszkodzenia organicznego. Amnezja następcza tylko w pewnym stopniu

ustępuje w wyniku leczenia organicznego, a pamięć samego urazu nigdy nie

powraca. Jedynie częściowo cofa się amnezja wsteczna (Suarez Pittuluck 1976).

Amnezja dysocjacyjna -
zakres i czas utraty pamięci

■

AMNEZJA PSYCHOGENNA

– luka w pamięci pojawia się, gdy mają miejsce

zdarzenie stresujące – walka, katastrofa, wypadek, próba samobójcza, przemoc.

■ Utrata pamięci jest odwracalna – informacje o sobie można wydobyć z

magazynu pamięci stosując hipnozę lub narkozę (sodium amytal) lub gdy

amnezja spontanicznie ustępuje.

ZAKRES UTRATY PAMIECI W AMNEZJI PSYCHOGENNEJ

►Często utrata pamięci dotyczy wszystkich wydarzeń podczas

ograniczonego czasu - podczas wydarzenia traumatycznego i kilku

godzin lub kilku dni po wydarzeniu – amnezja zlokalizowana

► Często dotyczy tylko pewnych zdarzeń podczas wydarzenia

traumatycznego - amnezja wybiórcza

► Rzadko trwa dalej począwszy od wydarzenia traumatycznego – stała
►Rzadko dotyczy pewnych zdarzeń np.rodziny – systematyczna
► Rzadko dotyczy całego życia człowieka – całkowita (Coons i Milstein 1992).
Podczas epizodu amnezji zachowanie jest niezaburzone (poza dezorientacją). Przy

całkowitej amnezji człowiek nie rozpoznaje krewnych, ale zachowuje zdolność

rozmawiania, czytania, rozumowania, zachowuje wiedze o świecie.

Amnezja dysocjacyjna
częstość występowania, przebieg, współwystępowanie

■ Występuje u 7% populacji (Ross 1991).
■ Początek - dzieci i dorośli w różnym wieku
■ Występuje częściej w czasie wojen niż w czasie pokoju.
■ Cierpią na nią w większości mężczyżni niż kobiety.

Częściej ludzi młodzi niż starsi.

Przebieg:
■ Epizod amnestyczny zwykle trwa kilka dni; może trwać

minuty lub kilka lat

■ Może wystąpić jeden epizod lub kilka (Maldonado 2002).

40 % pacjentów powtórnie doznaje epizodu utraty pamięci

(Coons1998).

■ Współwystępuje z konwersją, pourazowym

zaburzeniem stresowym

Amnezja – przykład jednego z kilku eksperymentów
(Glinsky i in 2004)
świadczących, że pamięć w amnezji jest zachowana



Niemiec przyjechal do USA do pracy. W kilka miesięcy

później został obrabowany i postrzelony. Chodził po ulicach

przez jakiś czas. Nie wiadomo , jak długo. Wstąpił do

motelu i poprosił, żeby zawiadomić policję , że nie wie kim

jest i nie ma dokumentu tożsamości, bo został

obrabowany. Nie mógł sobie przypomnieć żadnych

szczegółów z życia. Mówił po angielsku z niemieckim

akcentem. Nie mówił po niemiecku i nie reagował na

instrukcje po niemiecku. Zaprzeczył, że zna niemiecki.



Eksperyment

Dostał zadania badające pamięć. Bardzo szybko uczył się par

słów w angielskim i niemieckim. Szybciej niż osoby z grupy

kontrolnej. Sugeruje to utajoną znajomość niemieckiego,

mimo braku świadomości, że zna niemiecki.

Fuga dysocjacyjna
kryteria diagnostyczne

A. Niespodziewane opuszczenie domu lub miejsca pracy i wyjazd do

innej

miejscowości i od tego momentu niemożność przypomnienia sobie

przeszłości.

B. Zamieszanie co do własnej tożsamości lub przyjęcie nowej

tożsamości.

C. Zaburzenie nie występuje wyłącznie podczas zaburzenia

dysocjacyjnego tożsamości, i nie jest efektem działania środka

psychoaktywnego (np. narkotyk , lek lub stanu medycznego (np.

epilepsja ).

D. Objawy powodują cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania

Fuga dysocjacyjna-
występowanie i przebieg

■ 0, 2 % w ogólnej populacji (APA,2000)
■ Występuje w dorosłości
Występuje, gdy stresujące sytuacje – rodzinne, finansowe, podczas walki, podczas wojny
ZAKRES UTRATY PAMIĘCI
■ utrata pamięci dotycząca poprzednich etapów życia
■ Pamięć dotycząca tego, co się zdarzyło podczas okresu po opuszczeniu domu lub

miejsca pracy - nienaruszona (Kihlstrom 2005).

■ Zachowanie w stanie fugi jest normalne i nie budzi podejrzeń.
- Częściej zachowanie dotychczasowego stylu zycia
- Rzadziej – zmiana dotychczasowego stylu życia
PRZEBIEG
■ Stan fugi trwa kilka godzin lub kilka miesięcy (bardzo rzadkie przypadki –lata)
■ Sposób remisji ze stanu fugi
1. Spontanicznie - Nagłe uświadomienie sobie, że jest się w obcym miejscu , pracuje się w nowym

zawodzie, i brak wiedzy dlaczego tak się dzieje.

2. Po uporczywym i wielokrotnym przypominaniu kim osoba jest - gdy osoba jest

zidentyfikowana.

W obu przypadkach amnezja dotycząca okresu życia sprzed stanu fugi ustępuje. Po czym

najczęściej następuje nowa amnezja obejmująca okres życia w stanie fugi (Kihlstrom,

2005).

Zaburzenia dysocjacyjne – (zaburzenia depresonalizacji + amnezja
dysocjacyjna + fuga dysocjacyjna)
Etiologia- teoria urazu

■ Mają funkcję obrony przed lękiem i innymi trudnymi przeżyciami

powstałymi w sytuacji traumatycznej (Spiegel i Cardena 1991).

Są sposobami uniknięcia lęku i radzenia sobie z problemami życiowymi,

które przekraczają zasoby jednostki poradzenia sobie z nimi (APA

2000).

■ Przed ich wystąpieniem osoba ma kłopoty małżeńskie , zawodowe, finansowe,

wojenne doświadczenia, wypadek samochodowy, próba samobójcza , przemoc.

Fuga - Osoba dosłownie ucieka ze stresującego otoczenia. Stres przekracza granice

jej tolerancji.

■ Pamięć o stresującej sytuacji i pamięć o części osobowości

zaangażowanej w sytuację stresującą jest wyparta.

■ Podczas stanu depersonalizacji autonomiczny układ nerwowy wykazuje

aktywność taką, jak podczas doświadczania emocji (Phillips i Sierra , 2003).

■ Podczas stanu amnezji - wywiad prowadzony pod hipnozą, lub pod narkozą

(sodium amytal) pokazuje, że osoba pamięta stresujące wydarzenie. Poza tym ,

gdy amnezja spontanicznie się cofa, przypomina je sobie. (od momentu

początku przypominania sobie, po 24 godzinach osoba pamięta traumatyczne

wydarzenie) (Kihlstrom 2005).

Zaburzenia dysocjacyjne = zaburzenia depresonalizacji+amnezja
dysocjacyjna
+fuga dysocjacyjna
Leczenie -

HIPNOZA
■ Używa się hipnozy w celu odtworzenia stanu emocjonalnego, w którym

pacjent był podczas wydarzenia traumatycznego (Eich 1995). Czasem

wspomaga się wprowadzenie pacjenta w stan hipnozy użyciem leku (Amytal).

Cel - przywrócenie do świadomości przykrych emocji doznanych podczas

wydarzenia traumatycznego, co w założeniu ma uświadomić, że

zagrożenie obecnie nie istnieje.

Badania nad skutecznością hipnozy w celu odtworzenia stanu

emocjonalnego podczas wydarzenia traumatycznego - oparte na

studiach przypadków

INNE DZIAŁANIA
■ Zaburzenie depersonalizacji: uczenie, jak sobie radzić ze stresującymi

sytuacjami w codziennym życiu, co redukuje lęk i depresję.

■ Zaburzenie depresonalizacji jest oporne na leczenie (Simeon 1997).
■ Amnezja i fuga – stworzyć bezpieczne otoczenie; usunąć bodźce, które

były przyczyną.

LEKI
■ Leki antydepresyjne i antylękowe redukują towarzyszące objawy lęku i

depresji.

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości
(wcześniej nazywane - zaburzenia osobowości wielorakiej)
kryteria diagnostyczne

A. Występowanie przynajmniej dwóch tożsamości –każda ma inny

schemat postrzegania rzeczywistości, stosunek do ludzi i siebie

B. Przynajmniej dwie z tych tożsamości na przemian przejmują

kontrolę nad zachowaniem człowieka.

C. Niemożność przypomnienia sobie ważnych informacji dotyczących

własnej osoby, zbyt rozległe, aby można je było wyjaśnić zwykłym

zapomnieniem.

D. Zaburzenia nie są spowodowane bezpośrednim działaniem fizjologicznym

jakiegoś środka (alkohol) ani nie są wywołane chorobą somatyczną

(padaczka).

■ Objawy zasadnicze = obecność drugiej tożsamości i amnezja
+ Inne objawy: depresja, uszkadzanie ciała; myśli samobójcze i próby

samobójcze; nieprzewidywalność - zmienny nastrój + zmienne

zachowanie, bóle głowy, halucynacje (APA 2000; Maldonado i in., 2002).

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości
częstość występowania, przebieg, współwystępowanie

■ Występują - u 0,2% populacji (Ross 1991).
■ 3-9 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn (APA,2000).

Kobiety tworzą więcej tożsamości

■ 5% - wśród populacji osób przebywających w szpitalach

psychiatrycznych

Problemy z diagnozą – Np. U 1% psychiatrycznych

pacjentów (Szwecja). 90 % psychiatrów nie postawiło

diagnozy a 1 psychiatra - więcej niż 20 diagnoz

(Modestin,1992).

■ Początek w dzieciństwie. Diagnoza stawiana w wieku

20-30 lat (Ross 1997).

■ Współwystępuje z używaniem środków

psychoaktywnych, z zaburzeniami stresu pourazowego,

amnezją, fugą (APA 2000; Maldonado i in 2002).

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości
zakres amnezji

AMNEZJA PODCZAS ZMIANY TOŻSAMOSCI

■ Tożsamość jedna zmienia się na inną szybo, w ciągu sekund
Rzadko zmienia się wolno (APA,2000).
■ Kiedy zmiana następuje, wtedy jest przerwa we wspomnieniach dotyczących

tego, co się zdarzyło poprzednio ujawnionej tożsamości.

■ Zmieniona tożsamość przejmuje kontrolę nad zachowaniem

ZAKRES AMNEZJI W RÓŻNYCH TOŻSAMOŚCIACH

■ Niektóre tożsamości są świadome istnienia innych i mają informacje o nich
Niektóre są nieświadome istnienia innych tożsamości.
Bierne mają mniej pamięci o innych tożsamościach
Wrogie, kontrolujące lub chroniące mają więcej pamięci o innych tożsamościach
Zmiany tożsamości są wywołane przez stres
Czasami jedna tożsamość przejmuje kontrolę nad inną (tworzy sobie dostęp do

świadomosci) =tworzy głos w umyśle (halucynacja) i daje instrukcje.

■ Amnezja dotyczy fragmentów życia bieżącego i może dotyczyć

długiego okresu dzieciństwa.

Dysocjacyjne zaburzenie tożsamosci
Systemy tożsamości
Opisy pochodzą od partnerów mieszkających z osobą z zaburzeniem.

■ Tożsamość prezentowana światu najczęściej - nosi imię osoby.
Powszechne są role dziecka i przeciwnej płci.

PRZYKŁAD SYSTEMU TOŻSAMOŚCI DZIAŁAJĄCEGO U JEDNEJ OSOBY

■ Gospodarz – tożsamość najczęściej prezentowana światu



Właściwa osoba – świadoma i funkcjonująca w świecie lub

„uśpiona”



Dzieci – odczuwają nieprzyjemne emocje i pamiętają wspomnienia

traumy



Strażnik - kontroluje ciało i kieruje tożsamościami



Wewnętrzny pomocnik – decyduje, jakie informacje przesłać do

gospodarza i jakie do tożsamości



Ochroniarz - chroni system przed zewnętrznymi atakami, walczy,

ochrania dziecięce tożsamości

Zaburzenia dysocjacyjne tożsamości
Etiologia-
teoria - brak integracji tożsamości

■Zaburzenia są wynikiem braku integracji różnych aspektów

tożsamości, świadomości i pamięci (APA 2000).

Potrzeby i zachowania ograniczone w podstawowej tożsamości są

uwolnione i ujawniają się w innych tożsamościach. Np. jedna -

beztroska i seksualnie prowokująca; druga poważna i wstydliwa.

■ Osoba ma wiedzę w pamięci utajonej o aspektach

tożsamości ujawniających się w różnych momentach czasu,

mimo że na poziomie świadomym nie wie o ich istnieniu.

Eksperyment: (w hipnozie)
Tożsamość 1 nauczyła się kojarzyć z neutralnym słowem pozytywne

lub negatywne znaczenie przez występowanie tego słowa z

negatywnymi lub pozytywnymi słowami.

Poproszono tożsamość 2, aby oceniła neutralne słowa jako negatywne

lub pozytywne. Tożsamość 2 oceniła słowa neutralne w sposób, w

jaki nauczyła się oceniać tożsamość 1 (Dorahy 2001; Eich i in

1997).

Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości
Etiologia –
teoria urazu w dzieciństwie

Na podstawie analizy 14 przypadków (Bliss 1980):
1. Między 4 a 6 rokiem życia ma miejsce uraz emocjonalny

wykorzystanie seksualne lub maltretowanie.

2. Dziecko stosuje obronę przed przykrością i lękiem.
2. (a) Jeśli jest podatne na autohipnozę tworzy odrębną tożsamość.
Siłą woli wprowadza się w trans i indukuje sobie tak jak w hipnozie drugą

tożsamość. Odrębna tożsamość radzi sobie z przykrościami związanymi z

urazem. Dziecko uwalnia się od przykrych emocji.

2. (b) Dziecko niepodatne na autohipnozę używa innych strategii obronnych.
3. Gdy kolejny uraz ma miejsce używa do poradzenia sobie z nim

stworzonej tożsamości, lub tworzy kolejną tożsamość. Posługuje się

stworzoną tożsamością, aby się bronić przed przykrymi emocjami w

dalszym życiu.

Mechanizm tworzenia odrębnej tożsamości w dorosłym życiu
Stres + Przypomnienie wypartych wspomnień powoduje wytworzenie

odrębnej tożsamości

Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości
Etiologia –
teoria urazu w dzieciństwie

■Doświadczenie maltretowania w dzieciństwie

relacjonuje 97% osób z diagnozą zaburzeń

dysocjacyjnych tożsamości (Coons 1994).

■ Wspomnienia traumy trzeba traktować z ostrożnością
Prawie wszyscy pacjenci z dysocjacyjnymi zaburzeniami

osobowości są podatni na hipnozę i w stanie transu mogą

tworzyć wspomnienia, które nie mają podstaw w

rzeczywistości (Ganway 1989).

Podstawa tego przypuszczenia
2. Cechą osób silnie podatnych na hipnozę jest tworzenie

żywych, szczegółowych wspomnień w stanie transu

hipnotycznego, które nie mają podstaw w rzeczywistości.

Inne cechy = łatwe uleganie sugestii, uległość i brak

krytycznej oceny (5% populacji).

Wskazania , jak traktować odzyskane wspomnienia o traumie
Australijskie Towarzystwo Psychologiczne

(Brewin i Andrews 1999)

1. Wspomnienia o traumie relacjonowanie spontanicznie lub na

skutek procedury może być prawdziwe lub wymyślone lub jest
jednym i drugim

2. Nasilenie emocji związanych ze wspomnieniem nie jest miarą

prawdziwości wspomnienia

3. Naukowe i kliniczne doświadczenia nie pozwalają rozróżnić

prawdziwych i sfabrykowanych; potrzebne jest niezależne
potwierdzenie

Potwierdzenie = np. kontekst w którym miało miejsce wydarzenie

potwierdza osoba z rodziny

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości
Etiologia –
teoria indukowania odrębnych tożsamości w wieku dorosłym

Uczenie się w wieku dorosłym roli społecznej, która jest

wyrażona w postaci odrębnej tożsamości, na skutek sugestii

klinicystów, czyli przez edukację i wzmocnienie pozytywne.

Np. klinicysta sugeruje, że są w człowieku odrębne części osobowości,

które mają odrębne dążenia (Linlienfeld 1999). Zainteresowanie

klinicysty tym tematem jest wzmocnieniem pozytywnym.

Poszukiwanie akceptacji jest motywem uczenia się widzieć siebie

tak , jak sugeruje klinicysta.

Czy hipnoza ma udział w tworzeniu odrębnych tożsamości?
Teza = Klinicyści używają hipnozy i sugerują istnienie „alters” =

„zmienników” i pacjenci na skutek tego zachowują się tak, jakby

wytworzyli „zmienników”.

Badania nie potwierdzają tej tezy
1. Mniejszość była poddana hipnozie = 4-27% ma diagnozę i przeszło

hipnozę (Gaveds 1996).

2. Brak różnic między tymi, którzy przeszli hipnozę i tymi, którzy nie

przeszli hipnozy w zakresie liczby tworzonych tożsamości i

sposobu ich prezentacji (Ross i Norton1089).

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości
Psychoterapia psychodynamiczna z użyciem hipnozy

PSYCHOTERAPIA PSYCHODYNAMICZNA

Cel - Integracja odrębnych tożsamości jako ważnych aspektów osobowości w jedną

całość (Ross 1989). Gdy niemożliwa integracja celem jest bezkonfliktowa współpraca tych

aspektów. Terapia długoterminowa np. 4 lata (Putnam i Loewenstein 1993).

■ Gdy opór przed integracją pojmowaną jako śmierć (Spigel 1999) wtedy wspólpraca.
Etapy
1. Uświadomienie pacjentowi, że stworzył odrębną tożsamość.
W stanie hipnozy terapeuta przywołuje tożsamości i każe się im wypowiadać.

Pacjentowi zaleca słuchać. Przedstawia mu tożsamości. Zaleca, aby pacjent

zapamiętał to doświadczenie po wyjściu ze staniu hipnozy.

Terapeuta nie używa imion tożsamości, aby nie utwierdzać pacjenta w przekonaniu, że są

autonomicznymi osobowościami.

Terapeuta traktuje wszystkie tożsamości ze zrozumieniem, aby pacjent zaakceptował je jako

ważne aspekty własnej osoby.

Podczas hipnozy może wystąpić opór przed uświadomieniem sobie istnienia odrębnych

tożsamości. Pacjent może się wycofywać do stanu autohipnozy i utrudniać konfrontację z

odrębna tożsamością a zarazem z przykrościami do złagodzenia których ona służy (Kluft 1987).

2. Gdy pacjent uświadamia sobie istnienie odrębnych tożsamości, praca dotyczy

uświadomieniu mu, że mają one funkcję obrony przed przykrościami i że obecnie jest

silniejszy i może sobie poradzić ze stresującymi sytuacjami (Fine 1991).

Zaburzenia dysocjacyjne tożsamości
psychoterapia z użyciem hipnozy i farmakoterapia
Skuteczność

■ Psychoterapia psychodynamiczna z użyciem hipnozy.
Sprawdzono efekty po dwóch latach. U połowy badanych przypadków

nastąpiła redukcja używania odrębnych tożsamości i poprawa
nastroju (Putnam i Loewenstein 1993).

■ Leki antydepresyjne i antylękowe obniżają objawy lęku i depresji.
Nie zmniejszają tworzenia i używania odrębnych tożsamości (Simon

1998).

■ NEGATYWNY EFEKT przywracania wspomnień o nadużyciu w

dzieciństwie

Przywracanie wspomnień prawdziwych lub fałszywych o wykorzystaniu w

dzieciństwie nie jest korzystne dla części pacjentów. Ich stan się
pogarsza: częściej - myśli samobójcze i okaleczenia, przestają pracować i
odsuwają się od rodziny i od ludzi (Lilienfeld i in 1999).