Socjologia

Zajęcia 1. Socjologia jako dziedzina naukowa, Podstawowe

pojęcia socjologiczne, Historia socjologii

5 marzec 15:30 – 17:00
Zajęcia 2. Modele, funkcje struktura i dynamika rodziny.

Społeczne problemy młodocianych i samotnych matek

2 kwietnia 18:00-19:30
Zajęcia 3. Społeczne uwarunkowania zdrowia i choroby

Niepełnosprawność i starość jako problem społeczny

16 kwietnia 18:00-19:30
Zajęcia 4. Społeczne konsekwencje choroby, bezdzietności,

ciąży niepożądanej

20 maja 18:00-19:30
Zajęcia 5. Socjologia instytucji i zawodów medycznych.

Problemy patologii społecznych. Zadania położnej

5 czerwca 8:00-9:30

Wynik kształcenia

Zdobycie ogólnej wiedzy o procesach
społecznych

Poznanie podstawowych mechanizmów
rządzących życiem społecznym

Poznanie zależności pomiędzy między sytuacją
rodzinną a problematyką zachowania w zdrowiu i
chorobie

Zagadnienia związane z niepełnosprawnością i
jej społeczne konsekwencje

Zdobycie wiedzy na team społecznej roli
instytucji medycznych

Literatura zalecana

•

Adamski F. „Rodzina. Wymiar społeczno-
kulturowy” Wydzawnictwo Uniwersytetu
Jagielońskiego

•

Sokołowska M. Socjologia medycyny, PZWL
Warszawa 1986

•

Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii
medycyny. Red. J. Barański, W. Piątkowski

•

Wybrane elementy socjologii. Pod red. A
Majchorowskiej, Czelej, Lublin 2003

•

Sztompka P. Socjologia. Analiza społeczeństwa.
Wydawnictwo Znak. Kraków 2005

Co to jest socjologia?

Socjologia powstała jako usiłowanie
zrozumienia dalekosiężnych zmian, jakie
zachodzą w ludzkich społeczeństwach od
dwóch-trzech stuleci.
Są to zmiany niekoniecznie na wielką skalę.
Niektóre z najważniejszych dokonują się w
odniesieniu do najbardziej intymnych i
osobistych właściwości ludzkiego życia.
Jednym z przykładów takich zmian jest
upowszechnienie się miłości romantycznej
jako podstawy małżeństwa.

Definicje Socjologii

• Jan Szczepański tak definiuje

pojęcie socjologii: „socjologia
poszukuje praw zjawisk zachodzących
między ludźmi, zajmuje się badaniem
struktur, czyli wzajemnego
przyporządkowania sobie ludzi w
zbiorowościach”.

• Ludwik Gumplowicz : „socjologia to

nauka o grupach społecznych”.

Definicje socjologii

• Georg Simmel pisze o socjologii, jako „nauce

o stale powtarzających się formach życia
społecznego”.

• Według Zygmunta Baumana „socjologia to

zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności,
jak na fragmenty większych całości. Owymi
całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi,
które są powiązane siecią wzajemnych
zależności”.

• Piotr Sztompka wyjaśnia, że „socjologia

zrodziła się, jako naukowe badanie historii”.

Definicje socjologii

• Emile Durkheima i uczniowie jego szkoły -

socjologia jest nauką o faktach społecznych.
Faktem społecznym jest wszelki sposób działania,
zdolny do wywierania na jednostkę przymusu
zewnętrznego. Może to być na przykład moralność,
prawo, moda...

• Georg Lunberg definiuje socjologię jako naukę o

"przewidywanych sekwencjach zachowań ludzkich
w sytuacjach dostatecznie sprecyzowanych".

• Robert Merton traktuje socjologię jako naukę o

systemie wzajemnie powiązanych ze sobą
elementów (klasy, warstwy, organizacje, grupy)".

Zakres badań

• socjologowie dokonują podziału i

klasyfikacji ogółu zjawisk i procesów
zachodzących w życiu społecznym,
żeby na tej podstawie dokonać
systematyzacji swoich badań i
konstrukcji teoretycznych.
Wyróżniamy we współczesnej
socjologii następujące działy badań i
zakresy teorii ogólnych:

Zakres badań

• działy badające instytucje

społeczne takie, jak:

• rodzina,
• instytucje wychowawcze,
• instytucje polityczne,
• instytucje naukowe itp.
• Oraz wszelkie inne instytucje

występujące w różnych grupach i
społeczeństwach.

Zakres badań

• Działy badające różne typy zbiorowości i grup

ludzkich takich, jak:

• różnego rodzaju małe grupy
• kręgi społeczne,
• zbiorowości terytorialne, jak wieś, miasto i

inne,

• kategorie zawodowe,
• warstwy i klasy społeczne oraz kasty,
• grupy celowe i organizacje tworzone dla

realizacji określonych zadań

Zakres badań

• Działy badań nad procesami społecznymi

takie, jak:

• procesy dezorganizacji społecznej

alkoholizm, przestępczość,

• procesy migracji i ruchliwości społecznej,
• zjawiska i procesy wynikające z masowego

przekazywania treści kulturalnych i
informacji przez prasę, radio, telewizje,

• konflikty zachodzące w społeczeństwie na tle

rasowym, etnicznym, politycznym

Teorie socjologii

• Socjologia potoczna – jest oparta na

zdrowym rozsądku, na uogólnianiu codziennych
doświadczeń w sposób często emocjonalny,
niesystematyczny i niezweryfikowany.

• Socjologia naukowa –opiera się na

systematycznych badaniach, na posługiwaniu
się ustalonym aparatem pojęciowym, na
sprawdzaniu hipotez i twierdzeń.

Teoria socjologii

• Socjologia szczegółowa – jej zadaniem jest

systematyczny opis poszczególnych dziedzin i
wyjaśnianie zachodzących w nich zjawisk.

• Zdaniem socjologii ogólnej jest tworzenie:
• teorii wszelkich konfliktów występujących w

społeczeństwach ludzkich.

• Tak więc socjologia ogólna, na podstawie materiałów,

uogólnień prawidłowości ustalonych w badaniach
szczegółowych, chce tworzyć teorie obejmujące
zespoły zjawisk występujące w społeczeństwie. Jej
zadaniem jest także ustalanie pojęć.

Socjologię można określić jako
systematyczne badanie grup i społeczeństw
ludzkich, w szczególności analizę
nowoczesnych, uprzemysłowionych
systemów społecznych

Socjologia należy do rodziny nauk społecznych,
obejmującej także historię, psychologię społeczną,
antropologię, ekonomię, nauki polityczne, geografię
społeczną

Podziały między różnymi naukami społecznymi nie są
klarowne ani precyzyjne; wszystkie posiadają pewien
zakres wspólnych zainteresowań, pojęć i metod
badawczych

) Antropologia- dwie

gałęzie:
- fizyczna – istota ludzka jest organizmem
biologicznym. Bada nasze korzenie biologiczne,
nasze związki z innymi gatunkami a także
biologiczne różnicowanie pomiędzy nami;
koncentruje się na ludzkich skamieniałościach i
wytworach
- kulturowa- zajmuje się naturą i ewolucją
społeczeństw dawnych i współczesnych

) Ekonomia

zajmuje się sposobami, w jaki produkujemy,
rozdzielamy, nabywamy i konsumujemy niezbędne
dobra. Koncentruje się jednak na istocie pojęcia
dobrobytu. Bada również zasoby takie jak żywność,
energia. Bada wpływ i efekty stopy bezrobocia, ceny
podstawowych produktów, całkowitą wartość dóbr
wytwarzanych przez społeczeństwo (produkt
narodowy brutto).

Nauki polityczne

analizują kwestie ze
źródłami, rozdziałem i wykorzystaniem
władzy w społeczeństwie. Badają procesy
polityczne zachodzące w różnych grupach i
organizacjach

Socjologia

Psychologia

społeczna

Psychologi

osobowo

ści

Dostarcza

ogólnych

praw i teorii

dotyczących

społeczeństw

, a nie

jednostek

Bada procesy

psychologiczne

pojawiające się,

gdy ludzie

przebywają ze

sobą, co

powoduje, że
stają się podatni

na wpływ

społeczny

Bada

właściwości,

które

powodują,

że jednostki

są

unikatowe i
różnią się od

siebie.

W dziedzinie socjologii nie istnieje tylko
jeden punkt widzenia, lecz kilka całkiem
różnych „szkół myślenia”. Wszyscy są
jednak zgodni, że socjologia zajmuje się
badaniem ludzkich zachowań
społecznych, związków międzyludzkich i
rezultatatami działalności społecznej.

Przedsocjologiczna wiedza o

społeczeństwie

• Socjologia jako dyscyplina naukowa

narodziła się w pierwszej połowie XIX
wieku.

• Za ojca socjologii uważany jest

August Comte

• Comte wprowadził nazwę

„socjologia” i sformułował program
tej nauki

Przedsocjologiczna wiedza o

społeczeństwie

• Wyznaczenie momentu jej powstania

jest sprawą umowną

• Człowiek od zarania dziejów żył w

gromadzie i posiadał jakąś wiedzę
praktyczną o zjawiskach i procesach
zachodzących w zbiorowościach
ludzkich

Cechy

przedsocjologicznej

myśli teoretycznej

• Normatywny i finalistyczny punkt widzenia; filozofów

interesowało bardziej to, jak być powinno, niż to jak jest

(np. projekt idealnego państwa wg. Platona)

• Woluntaryzm; wiara we wszechmoc władcy, uważano, że

panujący władca może w dowolny sposób kształtować

formę państwa i społeczeństwa; uważano, że

rzeczywistość społeczna jest całkowicie nieprzewidywalna

i można dokonywać jej oceny tylko ex post; wierzono, że

Opatrzność może zmieniać bieg ludzkich spraw

• Koncentracja uwagi na państwie i władzy; społeczeństwo

było utożsamiane z państwem

Dziedziny socjologii

• Socjologia medycyny - jedna z

dziedzin socjologii zajmująca się
badaniem społecznych
aspektów zdrowia, choroby i opieki
zdrowotnej.

• Socjologia medycyny prowadzi badania

społeczne systemu szpitalnictwa i innych
placówek leczniczych oraz społecznych
ról zawodów medycznych: lekarzy,
pielęgniarek, położnych i innych.

Dziedziny socjologii

• Socjologia rodziny - dział socjologii zajmujący się

badaniem rodziny, małżeństwem i
strukturami pokrewieństwa. Badane są historyczne i
kulturowe formy tych instytucji, ich geneza i
zmienność oraz społeczne funkcje przez nie spełniane.

• Najczęściej przyjmowana jest 5 elementowa definicja

rodziny: jest to mała grupa społeczna, jej członkowie
mieszkają pod jednym dachem (tworzą jedno
gospodarstwo domowe), są powiązani określanymi
kulturowo więzami, pozostają we wzajemnej sieci
interakcji, a z zewnątrz postrzegani są jako odrębna
całość.

Dziedziny socjologii

• Socjologia pracy - subdyscyplina socjologii zajmująca

się zbiorowościami społecznymi i ich relacjami z pracą.

• W szczególności badany jest wpływ jaki

wywiera podział pracy na kształtowanie się struktur
społecznych, a także czynniki osobowościowe w
odniesieniu do różnych rodzajów wykonywanych prac.
Socjologia pracy zajmuje się grupami społecznymi i ich
stanowiskiem wobec takich zagadnień
jak: bezrobocie, organizacja pracy,
relacje pracownik (grupa pracowników) - przełożony,
oraz oddziaływaniem instytucjonalizacji zachowań w
postaci np. biurokracji.

Dziedziny socjologii

• Socjologia prawa dyscyplina socjologii,

która zajmuje się społecznym
działaniem prawa czyli skutkami działania
prawa i przyczynami powstawania prawa.
Socjologia prawa należy do nauk ogólnych
o prawie.
Głównym pytaniem, które stawia sobie
socjologia prawa brzmi czy ludzie
odkrywają i opisują normy i zasady
funkcjonujące w świecie czy też je tworzą.

Dziedziny socjologii

• Socjologia religii – dział socjologii zajmujący się

wierzeniami, praktykami i
instytucjami religijnymi w ich kontekście
społecznym. Socjologia religii zajmuje się
wielorakim związkiem religii ze społeczeństwem,
wzajemnymi wpływami na siebie. Bada też
miejsce i funkcje religii w procesie społecznym
oraz jej funkcjonowanie w różnych grupach
społecznych. Jest nauką dosyć młodą i
dynamicznie się rozwijającą. Powstała na
przełomie XIX i XX wieku, choć jej korzenie sięgają
czasów oświecenia.

OJCOWIE SOCJOLOGII

Dziedziny socjologii

• Socjologia miasta to jedna z podstawowych

dyscyplin socjologii, zajmująca się społecznymi
aspektami rozwoju miast,
zagadnieniami przestrzeni społecznej,
procesami urbanizacji,
problematyką społeczności lokalnych.

• Obecnie konkurencyjną dyscypliną wobec

socjologii miasta są ze względu na zacieranie
się granic między ośrodkami miejskimi i innego
typu jednostkami osiedleńczymi socjologia
osadnictwa i socjologia przestrzeni.

August Comte (1798-1857)- uważa się go za twórcę socjologii.
Francuz, który wprowadził termin socjologia w 1838 roku w celu
określenia szczególnej metody badania społeczeństwa. Comte
chciał wykorzystać nową naukę do naprawy schorzeń
społecznych. Koncentrował się na dwóch aspektach życia
społecznego:porządku i stabilizacji, które nazywał statyką
społeczną i na zmianach społecznych określanych jako dynamika
społeczna.

Społeczeństwo według

Comta

• Na społeczeństwo trzeba patrzeć jak na całość a

nie zbiór elementów

• Człowieka jednostkowego można zrozumieć tylko

poprzez społeczeństwo do którego należy

• Zachodzące w społeczności zjawiska można badać

tylko poprzez ich wzajemne powiązanie, ponieważ
rzeczywostość społeczna stanowi całosć

• Procesy obecnie zachodzące splatają się z

procesami istniejącymi wcześniej. Ten historyczny
aspekt sprawia, że zjawiska społeczne są
całkowicie odmienne od biologicznych

Herbert Spencer (1820-1903)- kontynuował i rozwijał dzieło
A. Comte’a. Angielski socjolog porządek i zmiany społeczne
porównywał do żywego organizmu, opisywał społeczeństwo
jako „system” składający się ze współzależnych części.
Według niego socjologia odkrywa podstawowe struktury
społeczne i bada jak ich funkcjonowanie wpływa na
stabilizację społeczeństw. Był prekursorem szkoły
„strukturalistyczno-funkcjonalistycznej” w myśli
socjologicznej. Jego teoria- darwinizm społeczny- mówi o
przetrwaniu tylko najlepiej przystosowanych.

Społeczeństwo według

Spencera

• Społeczeństwo to więcej niż suma jednostek.

Społeczeństwa istnieje tam, gdzie zaczynają współdziałać
jednostki

• To całość społeczeństwa determinuje jego potrzeby, a nie

potrzeby jednostek.

• W społeczeństwie tworzą się różnego rodzaju jednostki

takie jak rodziny, stany społeczne grupy zawodowe

• Harmonię zapewniają instytucje społeczne
• Ewolucja społeczna jest taka sama jak ewolucja

biologiczna

• Stanem równowagi społecznej jest stan równowagi i

maksymalnego przystosowania do otaczających
warunków

PRZEWRÓT ANTYPOZYTYWISTYCZNY

– socjologia humanistyczna

• a) antynaturalizm - odrzuca dominujący wcześniej

pogląd, iż rzeczywistość społeczna jest częścią

przyrody.

• b) interakcjonizm - socjologia humanistyczna jest

socjologią interakcjonistyczną, czyli nauką o

interakcjach społecznych. Tak więc społeczeństwo

nie jest czymś danym, gotowym czy pierwotnym (tak

jak myśleli pozytywiści rozpatrując je w kategoriach

systemu), lecz staje się dopiero w trakcie interakcji

społecznej.

• c) podmiotowy charakter interakcji

społecznych - w socjologii humanistycznej bardzo

ważny jest element świadomości jednostek

wchodzących ze sobą w interakcje (nie chodzi więc o

behawioralne rozumienie instynktów i odruchów,

lecz o rozumienie).

PRZEWRÓT ANTYPOZYTYWISTYCZNY

– socjologia humanistyczna

• d) postulat rozumienia - skoro socjologia skupia się na

ludzkich interakcjach, stosowane przez nią metody

muszą prowadzić do poznania tego, czym ludzie kierują

się w swoich działaniach. Czyli chodzi tu nie o

zewnętrzną obserwację ludzkich zachowań, ale o ich

zrozumienie. Socjolog musi umieć zrozumieć ludzkie

działania, musi umieć je interpretować. Socjologa

interesują bowiem nie tyle ludzkie zachowania jako

takie, lecz znaczenia, jakie ludzie wiążą z tymi

zachowaniami

• e) wiedza społeczna jako samowiedza - zadaniem

socjologii humanistycznej jest raczej orientowanie się w

zmieniającym się świecie, zrozumienie ludzkich działań,

nie zaś kierowanie nimi za pomocą inżynierii społecznej.

Przedstawiciele socjologii

humanistycznej

• Prekursorzy – W.Dilthey, H.Rickert

• Główny przedstawiciel – Max Weber

• Interakcjonizm amerykański (Mead, Blumer,

Shutz, Luckmann, Goffman, Garfinkel)

• Polscy reprezentanci – F.Znaniecki, S.Ossowski

WILHELM DILTHEY

• Wilhelm Dilthey – profesor uniwersytetu w

Berlinie

• neguje pozytywizm, choć jego punktem

wyjścia był właśnie swego rodzaju

pozytywizm, który polegał na podchodzeniu

do faktów bez jakichkolwiek założeń

metafizycznych;

• pozbawił metodologię jej normatywnego

charakteru – jego zdaniem metodolog

powinien być raczej historykiem badającym

praktykę naukową niż instruktorem

pouczającym uczonych, co mają robić;

• wyróżnił dwie grupy nauk

• a) nauki o przyrodzie

• b) nauki „o duchu”

WILHELM DILTHEY

• Koncentrował się na naukach o duchu.

Zaliczył do nich: historię, ekonomię, prawo,

politykę, oraz badanie religii, literatury,

poezji, muzyki, architektury, badanie

systemów filozoficznych oraz psychologię;

• Zainteresowaniem nauk o duchu są

jednostki, rodziny, zrzeszenia, narody,

epoki, ruchy historyczne.

• Wśród nauk o duchu brak socjologii.

Socjologię Dilthey zaliczał do historiografii.

WILHELM DILTHEY

• Dilthey był bardzo krytyczny wobec

socjologii pozytywistycznej Comte'a.
Jego zdaniem socjologia była skrajnym
przypadkiem naturalistycznej metafizyki,
i nie nadawała się do zreformowania (tak
jak na przykład psychologia);

• Najważniejszą z nauk humanistycznych

była – zdaniem Diltheya – psychologia
(stąd psychologizm u Diltheya)

Max Weber(1864-1920)

• Wywarł ogromny wpływ na współczesną

socjologię

• Weber zasłynął z wielkiego dzieła „Etyka

protestancka i duch kapitalizmu”, gdzie

podkreśla znaczenie działania ludzkiego -

jego zdaniem kapitalizm to złożony efekt
masowych działań ludzi: kupujących,
sprzedających, inwestujących,
oszczędzających itd, czyli realizujących to, co
Weber nazywał „duchem kapitalizmu”.

Max Weber

• 1) jego socjologia była próbą przezwyciężenia

pozytywizmu w socjologii. Zaproponował coś

przeciwnego - koncepcję humanistyczną.

Socjologia nie może naśladować nauk

przyrodniczych. Jest zupełnie inna od nauk

przyrodniczych, ma odmienne metody i przedmiot

poznania.

• 2) nowa odpowiedź na pytanie czym jest

społeczeństwo. W pozytywizmie dominował

pogląd, że społeczeństwo to wewnętrznie złożony

organizm. Weber zakwestionował to stanowisko

wykazując, iż społeczeństwo to DZIAŁANIA

LUDZI (składa się z kompleksu ludzkich działań).

Max Weber

• DZIAŁANIE= ZACHOWANIE + ZNACZENIE

– Zachowanie - to, co obserwowalne zewnętrznie,

uchwytne zmysłowo

– Znaczenie - to, co rozumiane przez jednostkę, ale

też powszechnie podzielane (znaczenie ma więc
charakter kulturowy, wpojony w procesie
socjalizacji).

– Socjologia jest dziedziną, która interpretuje ludzkie

działania

Max Weber

• 3) nowe spojrzenie na kwestię zmiany

społecznej.

• Do tej pory istniał pogląd, że społeczeństwo

zmienia się regularnie (od zalążka do

rozbudowanych społeczeństw - i rozwój ten

przebiega w sposób linearny).

• Weber zakwestionował ten pogląd twierdząc, iż

rozwój społeczeństwa związany jest z

działaniami ludzkimi jakie są podejmowane

przez nich. I rozwój ten nie ma jakiejś

wewnętrznej regularności i prawidłowości, lecz

przebiega w sposób otwarty na przypadki, na

zmienności. Nie ma żadnego z góry określonego

projektu. Czyli historia tworzona jest przez

ludzi (jest to podejście konstruktywistyczne w

socjologii - społeczeństwo „staje się”, jest

tworzone w toku ludzkich działań).

Max Weber

• 4. Metoda typów idealnych

– TYP IDEALNY - to narzędzie metodologiczne

służące do rekonstrukcji jakiegoś wycinka
rzeczywistości społecznej w sposób
przejaskrawiony, idealnym modelowy - np. homo
economus - typ człowieka, który kieruje się w
swych działaniach wyłącznie kalkulacją
ekonomiczną.

– Typ idealny to zdaniem Webera najważniejsze

narzędzie służące do realizacji celów
poznawczych w naukach społecznych.

Max Weber

– TYP IDEALNY:
– Idealny to nie znaczy „doskonały”, lecz „nierealny”,

bowiem nigdzie w rzeczywistości nie występuje,

jest utopijny. Czyli, typom idealnym nie przysługuje

„prawdziwość” bądź „fałszywość”.

– Typów idealnych nie odkrywa się poprzez badania

empiryczne. Typy idealne tworzy się, aby tę

rzeczywistość badać i rozumieć, ale nie oczekuje

się, że będzie z nim kiedykolwiek całkowicie

zgodna.

– Typ idealny pokazuje, jaka rzeczywistość mogłaby

być, ale jaka nie jest.

INTERAKCJONIZM w SOCJOLOGII

• Główną cechą socjologii interakcjonistycznej,

która rozwijała się w USA w XX wieku było
dostrzeżenie, że socjolog powinien zająć się
analizą potocznego świata ludzi. Było to więc
podniesienie rangi niedocenianego to tej pory
obszaru życia codziennego, interpretacji
ludzkich działań, definicji, które tworzą ludzie.

• Słowa klucze tego paradygmatu to zatem:

definiowanie, przekładalność perspektyw,
interakcja, interpretacja, rola społeczna,
aktorzy społeczni

INTERAKCJONIZM W SOCJOLOGII

• SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM (G.

Mead, H.Blumer)

• Interakcjoniści symboliczni kładą szczególny

nacisk na zdolność ludzi do tworzenia symboli

i posługiwania się nimi (tym różnią się od

zwierząt). Ludzie używają symboli w celu

wzajemnego komunikowania się. Skuteczność

komunikacji zależy od zdolności ludzi do

uzgadniania sensów gestów słownych i

gestów ciała (elementy niewerbalne). Dzięki

takiej zdolności do interpretowania gestów

innego, możliwe są międzyludzkie interakcje.

W procesie tym ludzie przyjmują określone

role (rola wykładowcy, rola słuchacy itp.)

INTERAKCJONIZM W SOCJOLOGII

• FENOMENOLOGIA (A.Schutz, P.Berger i

Luckmann)

• rzeczywistością społeczną jest codzienny

świat przeżywany, czyli tzw. Lebenswelt.
Przedmiotem badania socjologii jest ów
świat potoczny, z którego wyłania się ład
stosunków międzyludzkich. (do tej pory
potoczny ludzki świat traktowany był
przez socjologów pogardliwie);

INTERAKCJONIZM W SOCJOLOGII

• SOCJOLOGIA DRAMATURGICZNA
• E.Goffman - jego dzieło „Człowiek w teatrze

życia codziennego” - jednostki są aktorami
„wystawiającymi” przed sobą nawzajem
przedstawienie, często cyniczne i fałszywe,
manipulując przy tym scenopisem, scenami,
dekoracjami i rolami dla swoich własnych
celów.

• Głownym przesłaniem książki jest założenie,

że jednostki przekazują sobie znaki, które
innym dostarczają informacji, jak na nie
odpowiedzieć.

INTERAKCJONIZM W SOCJOLOGII

• ETNOMETODOLOGIA

• Cieszyła się dużym zaitneteresowaniem w

latach 70-tch XX w. Harold Garfinkel jej

głównym przedstawicielem.

• Jak wskazuje nazwa, etnomeodologia bada

„ludowe” (takie zwyczajowe, potoczne)

metody, którymi ludzie posługują się we

wzajemnych kontaktach.

• Garfinkel w swoich badaniach kładzie

szczególny nacisk na język, jako narzędzie, za

pomocą którego dokonuje się budowanie

rzeczywistości. Ważne jest to, że jednostki

nieustannie interpretują swoje działania

Karol Marks (1818-1883)- urodzony w Niemczech filozof i
rewolucjonista. Prowadził badania historyczne nad naturą
społeczeństwa. Interesowały go struktura i procesy społeczne,
po to by ulepszyć społeczeństwo. Jego poglądy stały się
fundamentem socjologicznej „szkoły konfliktu”. Według niego
społeczeństwo dzieli się na tych co „mają” i na tych co „nie
mają”. Podział ten zawsze według Marksa prowadził do
„konfliktu klasowego” ziemianie-chłopi, kapitalistów wobec
proletariatowi. Marks stworzył pogląd nazywany
materializmem dialektycznym, który mówił, że kryzysy
ekonomiczne dają początek nowym strukturom społecznym.
Zakłada, że nowopowstałe struktury będą doskonalsze od
poprzednich. Dlatego konflikt klasowy według Marksa nie był
zły, był raczej motorem postępu.

Karol Marksa

• Marks negował rzeczywistość jako zbór rzeczy o

cechach stałych i niezależnych. Każda rzecz może
zyskać nowe a nawet przeciwne sobie cechy w
relacji z innymi rzeczami. Sprzeczność jest cechą
każdej społecznej rzeczywistości

• Myślenie procesualne zakłada, że rzeczy zmieniają

się w zależności od ruchu, którym one podlegają

• Centralnym elementem relacji społecznych jest

stosunek własności środków produkcji i walka klas
w systemie feudalnym chłopi szlachta. W systemie
kapitalistycznym burżuazja – ploretariat..

Emil Durkheim (1858-1917)

Profesor socjologii w Bordeaux,

gdzie w 1896 roku objął pierwszą na świecie katedrę

socjologii.

Jego znaczące dzieło „Zasady metody socjologicznej” 1895

Zasłynął z metodologicznego postulatu, by badać fakty

społeczne jak rzeczy, o których nie wiemy nic pewnego.

Jak mówił:

„Trzeba, aby socjolog, wchodząc w świat społeczny, miał

świadomość tego, że wkracza w świat nieznany. Trzeba, by

czuł, że znajduje się w obliczu faktów, których prawa są

tak samo nieodgadnione jak prawa życia w czasach, gdy

nie istniała jeszcze biologia. Trzeba, aby był przygotowany

na dokonanie odkryć, które zaskoczą go i zakłopoczą”.

EMILE DURKHEIM (1858-

1917)

• Cechy faktów społecznych:

– Są zewnętrzne wobec jednostki, są

czymś zastanym

– Są podzielane w ramach danej

zbiorowości

– Mają charakter przymuszający (nacisk

na jednostki: socjalizacja, kontrola
społeczna)

EMILE DURKHEIM (1858-

1917)

• Zasługą Durkheima dla socjologii

jako nauki było podkreślenie

znaczenia metody socjologicznej.

Dowodząc ważności socjologii,

Durkheim nie tyle zabiegał o

wyodrębnienie właściwego jej i tylko

jej pola badań, ile o to, by inne nauki

dostrzegły odkrywczość punktu

widzenia socjologii. Relacje z innymi

naukami miały dla Durkheima

charakter wzajemności, nie zaś

podległości (tak jak to rozumiał

Comte).

PODSTAWOWE POJĘCIA

SOCJOLOGII

Podstawowe pojęcia

socjologiczne

• Instytucja - (termin socjologiczny) wprowadzony

przez Herberta Spencera, odnoszący się do bardzo
trwałych elementów ładu społecznego (takich
jak rodzina, własność, prawo), uregulowanych i
usankcjonowanych form działalności (na
przykład nauka, szkolnictwo, sądownictwo),
uznanych sposobów rozwiązywania problemów
współpracy i współżycia (na
przykład małżeństwo, rozwód, kredyt, arbitraż)
oraz niektórych organizacji formalnych pełniących
w społeczeństwie określone funkcje (na
przykład szpital, więzienie, fabryka, urząd).

Podstawowe pojęcia

socjologiczne

• Fakt społeczny - termin socjologiczny. Faktem

społecznym są wszelkie treści pojawiające się w
zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł
zachowania, zasad działania i sposobów myślenia,
które obiektywizują się i wywierają wpływ na
członków zbiorowości. Przykładem faktu społecznego
może być religia, prawo, moralność, obyczaje. W
powyższym rozumieniu termin ten wprowadził
francuski socjolog Emile Durkheim w pracy Zasady
metody socjologicznej (1895). Badanie faktów
społecznych powinno, jego zdaniem, stać się
podstawą działalności naukowej socjologii.

Podstawowe terminy

socjologiczne

• W ujęciu durkheimowskim fakty społeczne

mają trzy podstawowe cechy:

• powszechność - przekonania i reguły są

podzielane przez członków pewnej
zbiorowości,

• zewnętrzność - wobec każdego członka tej

zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są
wymyślone przez niego, lecz istniały już
wcześniej i zostały mu przekazane w
procesie socjalizacji,

Podstawowe pojęcia

socjologiczne

• przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi

zachowywać się zgodnie z jej zasadami, każde
przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z
uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji
społecznych.

• Durkheim uznał fakt społeczny za podstawowy

przedmiot badań socjologicznych. Powinno się badać je
"jak rzeczy", tzn. badać je w sposób obiektywny,
unikając wszelkich uprzedzeń wynikających z wiedzy
potocznej. Takie podejście było krytykowane, gdyż
sugeruje ono, że fakty te są zewnętrzne wobec
jednostek i że można je studiować bez odniesienia do
subiektywnych znaczeń jakie przypisują im ludzie

Podstawowe pojęcia

socjologiczne

• Interakcja społeczna w socjologii

wzajemne oddziaływanie jednostek na siebie.

• Interakcja jest procesem komunikowania, w wyniku którego jednostki

nawzajem modyfikują swoje działania (stosunki face to face).

• Komunikacja ta ma charakter werbalny oraz (lub) nie werbalny - gesty,

mimika, ruchy ciała, w gląd zewnętrzny itp.

• Nieodłącznym składnikiem procesu interakcji jest definiowanie sytuacji

oraz interpretowanie zachowań partnera. Każda ze stron interakcji
przyjmuje pewne założenia na temat partnera (np. kim jest, do czego
zmierza), które w trakcie przebiegu interakcji mogą okazać się błędne i
mogą wymagać modyfikacji.

• Ponadto jednostka stara się antycypować przebieg interakcji, a zwłaszcza

przewidywać reakcje partnera na własne zachowania. Przewidywania te
w znacznym stopniu zwrotnie określają przebieg realizowanego działania.

• Badaniem interakcji zajmuje się głównie tzw. socjologia życia

codziennego, a w jej obrębie, etnometodologia, teoria dramaturgiczna.

Tłum

Tłum – w socjologii zbiorowość ludzka przyjmująca formę
czasową i niezorganizowaną. Jednostki w tłumie zawsze
przebywają w bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt
zainteresowania.

Tłum może też przejawiać wspólnie ukierunkowane

spontaniczne działania. W takiej sytuacji w tłumie
dochodzi często do naśladownictwa i (chwilowego)
wyzbywania się indywidualizmu. Często też uczestnicy
tłumu czują się silniejsi i tracą zdolność obiektywnej oceny
sytuacji.

Jedną z pierwszych socjologicznych interpretacji tego

zjawiska zaproponował Gustave Le Bon w pracy
pt. Psychologia tłumu. Przepowiadał, że na skutek kryzysu
cywilizacyjnego okresu następującego po rewolucji
burżuazyjnej "nadchodzące stulecie będzie erą tłumów".
Rozpropagował pojęcie tłumu jako podmiotu polityki.

Herbert Blumer w swojej pracy pt. Collective
Behavior (1969) wyróżnił następujące rodzaje tłumu:

Tłum

Tłum przypadkowy charakteryzuje się słabą interakcją pomiędzy
uczestnikami lub wręcz jej brakiem. Są to jednostki, które przyciągnęło
jakieś (często przypadkowe) wydarzenie. Przykładem takiego tłumu są
osoby przyglądające się wypadkom czy też osoby zgromadzone wokół
stoiska w hipermarkecie.

Tłum konwencjonalny to jednostki zebrane w jakimś celu, który to cel

jest jednak osiągany przez każdą z nich z osobna. Przykładem takiego
tłumu są pasażerowie na przystanku, lub widzowie w kinie. Tłum
konwencjonalny czasem nazywany jest publicznością. Publiczność
charakteryzuje to, że zdania na temat osiąganego celu mogą być różne.

Tłum ekspresyjny to taki, w którym szczególną rolę ma jakiś ładunek

emocjonalny i na nim oparta jest interakcja. Przykładem takiego tłumu są
uczestnicy karnawału w Rio, parady miłości w Berlinie czy zabaw
sylwestrowych na rynkach miast. Publiczność na koncertach rockowych
często ma cechy tłumu ekspresyjnego. Tłum taki może przejawiać
zachowania normalnie niedopuszczalne.

TŁUM

Tłum aktywny jest nastawiony na działalność
niszczycielską, której celem jest rozładowanie emocji lub
zniszczenie jakiegoś zła czy przeciwnika. Przykładem
takiego tłumu są agresywni kibice na meczach
piłkarskich.
Z kolei Clark McPhail i Ronald T. Wohlstein w
pracy Individual and Collective Behavior Within
Gatherings, Demonstrations, and Riots (1983) uzupełnili
typologię tłumu o piąty rodzaj:

Tłum protestujący jest szczególnym przykładem

tłumu, który wykazuje cechy tłumu konwencjonalnego
(dość dobra organizacja) oraz tłumu aktywnego
(działalność destruktywna).

Organizacja społeczna

Max Weber wyróżnił następujące cechy organizacji:
* specjalizacja oraz podział pracy - pracownicy mają określone

zadania i są

obowiązani je wykonać

* hierarchiczność - stanowiska pracownicze są wzajemnie połączone.

Istnieje

podział na stanowiska przełożonych oraz podwładnych

* regulacje i zasady - organizacja posiada spisane i powszechnie

dostępne regulacje, które obowiązują wszystkich. Zasady te

regulują wszystkie czynności wykonywane w organizacji
* neutralność uczuciowa - pracownicy organizacji nie mogą być

zaangażowani emocjonalnie w czynności wykonywane w organizacji.

Najważniejszy jest cel.
* dokumentowanie wszystkich działań organizacji
* fachowość - każdy członek organizacji winien się znać na swoich

obowiązkach
* nie przyporządkowywanie stanowisk w organizacji konkretnym

jednostkom
Najważniejsze zjawiska negatywne występujące w organizacji:
* brak elastyczności organizacji oraz zbytni tradycjonalizm
* niechęć do przeprowadzania zmian
* zmiana hierarchii celów
* upodmiotowienie stosunków wewnątrz organizacji

Organizacja społeczna cd.

Wyróżniamy następujące rodzaje organizacji społecznych:

* dobrowolne - każda jednostka może brać udział w życiu społeczeństwa.

Dobrowolne organizacje są tworzone przez samych obywateli, którzy chcą

działać dla dobra ogółu. Każdy, kto chce, może stać się ich członkiem.

Obrazem takiego

zaangażowania obywateli jest teraz często używane

pojęcie "społeczeństwo

obywatelskie".

* przymusowe - izolują jednostki od reszty otoczenia, mocno

zhierarchizowane i

posiadające sztywną strukturę formalną. Nie tolerują

nieposłuszeństwa

* utylitarne - organizacje tworzone, aby zrealizować określony cel (np.

wojsko, policja, szkoła, itp.)

Max Weber - Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tł. Dorota Lachowska, Warszawa 2002,

Instytucja społeczna

Instytucja społeczna, w socjologii urządzenia materialne i

organizacyjne, w jakie wyposaża się niektórych członków
grupy społecznej celem ustalonego społecznie sposobu
postępowania, a także zapewnienia jej prawidłowego
funkcjonowania i osiągania określonych celów. Liczba
wyspecjalizowanych instytucji społecznych wzrasta wraz z
rozwojem cywilizacyjnym.

Ze względu na spełniane funkcje wyróżnia się różne typy
instytucji społecznych: wychowawcze, ekonomiczne,
polityczne, religijne, socjalne
a) polityczne – wiążą się ze zdobywaniem, wykonywaniem i
utrzymywaniem władzy
b) religijne – organizujące stosunek człowieka do sił
transcendentalnych
c) ekonomiczne – zajmują się produkcją i podziałem dóbr,
usługami, obiegiem pieniądza
d) wychowawcze i kulturalne – przekazywanie dziedzictwa
kulturowego
e) socjalne – opiekuńczo wspomagające

Literatura
Jednostka wobec państwa, tł., Adam Bosiacki, Warszawa 2002, Wyd. "Liber",

Socjalizacja

• Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz

rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę
systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań,
obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa
przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu
występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie.
Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice,
później także wychowawcy i rówieśnicy
oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).

• Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji

społecznych, poznaje społeczne normy
postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania
się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.

•

Literatura

•

Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003.

Status społeczny

Status społeczny – pozycja, jaką jednostka

zajmuje w grupie społecznej. Pozycja ta
może mieć charakter przypisany, lub
osiągnięty. O pozycji przypisanej mówimy
wtedy, gdy jednostka nie ma wyboru, co
do jej zajmowania (lub nie zajmowania).
Pozycja osiągana to taka, którą jednostka
zyskuje poprzez swoje działania.

10-11-24

Rola społeczna

• Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań

wobec jednostki związany z posiadaniem
określonego statusu społecznego. Jest to zespół
praw i obowiązków wynikających z
zajmowania pozycji społecznej. Każda rola
posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza
margines swobody. W
ramach paradygmatu funkcjonalnego rola
często jest używana alternatywnie z
pojęciem funkcja. W ramach
podejścia interpretatywistycznego rola ma
charakter bardziej swobodny, określa zarówno
zbiór oczekiwań, jak i twórczy wkład aktora.

Rola społeczna

• Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa

kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą
wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być minimalizowane
poprzez odpowiedni dobór ról. Rola społeczna lekarza nie jest w
pełni spójna z rolą np. matki (ze względu na
wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z
rolą katolika.

• Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne

uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Jeżeli w
społeczeństwie ktoś zacznie sprawować rolę ucznia, to od kogoś
innego społeczność zacznie oczekiwać roli nauczyciela.

• Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka który ją

sprawuje. Może być traktowana jako tymczasowa osobowość,
wyobrażenie jednostki o sobie na użytek określonego kontekstu
społecznego.

Struktura społeczna

Struktura społeczna – układ wzajemnie powiązanych elementów

składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji,
między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy
oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków
społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami
społecznymi lub organizacjami.

Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało

z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał
społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).

Czynniki kształtujące strukturę społeczną:
* poziom rozwoju ekonomicznego
* społeczny podział pracy
* zasoby siły roboczej
* stosunki własnościowe
• proporcje między sektorami gospodarki

Działanie społeczne

Weber podaje swoją definicję działania we wstępnych

fragmentach Gospodarki i społeczeństwa, uznające je za
kluczowe pojęcie socjologii. "Działanie oznacza ludzkie
zachowanie (zewnętrzny lub wewnętrzny czyn, zaniechanie
lub znoszenie), jeśli i o ile działający, bądź wielu
działających, wiąże z nim pewien subiektywny sens.

Socjologia Webera opiera się na przeświadczeniu, że wszelkie

fenomeny społeczne dadzą się sprowadzić do takich
jednostkowych działań, które w konsekwencji tworzą
bardziej skomplikowane struktury społeczne.

Z tego powodu zrozumienie subiektywnych sensów

działających jednostek jest konieczne dla wyjaśniania
zjawisk społecznych. Polegać to ma na wskazaniu
interesów, wartości czy celów, którymi kieruje się
jednostka.

Typy działań
Weber rozróżnił cztery typy działań:
* działania racjonalne ze względu na cel, w którym działający

kieruje się racjonalnością instrumentalną: ze zbioru wartości
podmiot wybiera cele i przy uwzględnieniu alternatywnych
kosztów i korzyści dobiera odpowiednie środki,

* działania racjonalne ze względu na wartości, w odróżnieniu od

powyższych, działający podmiot nie kieruje się kalkulacją
następstw działania (w myśl zasady "cel uświęca środki"),

* działania afektywne, odpowiadające aktualnym stanom

uczuciowym,

* działania tradycjonalne, opierające się na nawyku.
Są one traktowane jako typy idealne; rzeczywiste działania

wyczerpują znamiona więcej niż jednego typu

Rodzina

Rodzina jako grupa społeczna

Związek intymnego, wzajemnego uczucia,

współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w

którym akcent pada na wzmacnianie

wewnętrznych relacji i interakcji.

Rodzina

Rodzina jako instytucja społeczna:

Grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio

unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się

sfery reprodukcji. Funkcje instytucjonalne rodziny:

* materialno-ekonomiczna (polega na zaspokajaniu przez rodzinę

materialnych potrzeb jej członków)

* opiekuńczo-zabezpieczająca (stanowi materialne i fizyczne

zabezpieczenie członków rodziny, którzy w pewnych okresach

życia mają ograniczone możliwości samorealizacji, pozbawieni

są środków do życia lub wymagają pomocy)

Rodzina

W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe: małżeńską lub

partnerską , rodzicielską, braterską.

* prokreacyjna (polega na zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb

emocjonalnych - ojcostwa i macierzyństwa, pozwala na

utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny

i społeczeństwa)

* seksualna (zaspokajanie popędu seksualnego)

*legalizacyjno-kontrolna (sankcjonowanie postępowania

członka rodziny przez rodzinę, nadzorowanie jego

postępowania)

Rodzina

* socjalizacyjno-wychowawcza (wprowadzanie dziecka w

świat kultury danego społeczeństwa)

* klasowa (określenie pozycji członków rodziny w

strukturze społeczeństwa)

* kulturalna (zapoznawanie młodego pokolen

z dziejami

kultury i jej trwałymi pomnikami, zachęcanie do

aktywnego korzystania z wartości kulturalnych)

* rekreacyjno-towarzyska (umożliwia odzyskanie w domu

rodzinnym wewnętrznej równowagi emocjonalnej)

Kultura

Kulturą nazywamy całość tworów ludzkich, którym

przypisano formę umożliwiającą dopasowanie się

jednostki do społeczeństwa. Kultura jest zawsze

ściśle zespolona z narodem i poprzez odniesienie

do niego można ją zrozumieć i objaśnić. Kulturę

można zarówno przekształcać jak i przekazywać.

Kultura jest immanentną właściwością grupy

społecznej.

KULTURA

Podstawą każdej kultury jest:

* język - system słowny służący do przekazywania wiadomości

wewnątrz grupy

* technologia - sposoby produkcji towarów

* wartości - części kultury nadające jej kolorytu

* przekonania - poprzez wyrażanie takich samych poglądów

jednostka może przystosować się w środowisku społecznym

* normy - przekształcanie wartości na określone reguły

zachowania

* informacje - odpowiedni zasób wiedzy pozwala jednostce

znaleźć się w każdej sytuacji

Kultura

Wszystkie te części kultury nie istnieją niezależnie od siebie.

Wprost przeciwnie, są od siebie głęboko uzależnione i
sprzężone.

Każda kultura jest wewnętrznie zróżnicowana, czy to globalnie,

czy też regionalnie i klasowo.

Każda z nich jednak posiada pewne jądro, które jest wspólne

dla wszystkich.

Są to systemy językowe, historia oraz tradycja.
Różni je zaś np. metoda doboru słów, sposób ubierania się, itp.
W łonie kultur można wyróżnić subkultury, które przekształcają

pewne elementy kultury przy zachowaniu jądra kultury.
Subkultury jeszcze mieszczą się w łonie kultury, poza jej
granice wychodzą natomiast kontrkultury, które nie akceptują
danej kultury próbując stworzyć nową.

Władza

Władza jest nieodłączną częścią zorganizowanego

społeczeństwa. Struktury władzy i sposób jej
sprawowania określają cechy całej zbiorowości i
system nierówności społecznych, który tam się
ukonstytuował.

Istnieją dwa rodzaje sprawowania władzy
jednostkowa - pewna osoba sprawuje nad innymi

kontrolę, ponieważ podporządkowani jej ludzie są
przekonani o jej autorytecie lub się jej boją

społeczna - jednostka sprawuje władzę nad innymi

ludźmi, ponieważ piastuje w społeczeństwie wysoką
pozycję społeczną. Ta pozycje daje jej możliwość
wydawania poleceń innym

Legitymizacja władzy opiera się na trzech zasadniczych

rodzajach jej sprawowania (według Webera).

Władza

władza tradycyjna - władza opierająca się na zasadach dziedziczenia.

W monarchii dziedzicznej władzę po ojcu przejmował najstarszy syn. Ten
rodzaj władzy istniał w społeczeństwach tradycyjnych i zanika wraz z
uprzemysłowieniem. Nie gwarantuje on bowiem pomyślności narodom,
ponieważ władca może nie umieć zarządzać dużą zbiorowością ludzi

władza legalna - zasady sprawowania władzy są formalizowane przez

społeczeństwo, które samo wybiera sobie władców. Wybiera ich w
powszechnych demokratycznych wyborach

władza charyzmatyczna - sprawowanie władzy przez jednostkę, która

jest do tej roli predestynowana przez pewne cechy jej osobowości. Inni
ludzie dostrzegają, ze ta osoba ma wrodzone cechy przywódcze i
dobrowolnie się godzą, by ona nimi rządziła. Ten rodzaj władzy pojawia
się w okolicznościach kryzysowych, jest nietrwały oraz uwidacznia się w
sytuacjach, gdy następuje przerwa w sprawowaniu legalnej władzy (np.
śmierć przywódcy, którego nie zastąpiono jeszcze innym).

Co to jest społeczeństwo?

Zbiorowość wzajemnie na siebie
oddziałujących osobników zajmująca
określone terytorium na ogół liczna, dzieląca
się na różne grupy stała, „wieczna”
Samowystarczalna samoodnawiająca się
posiadająca kulturę

Społeczeństwo

• to podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże

niejednoznacznie definiowane. Terminem tym
tradycyjnie ujmuje się dużą grupę społeczną,
zamieszkującą dane terytorium. Definiuje się je
także jako ogół obywateli zamieszkujących obszar
danego państwa. Termin ten jednak w mowie
potocznej często stosuje się dość swobodnie
określając różne kategorie czy warstwy społeczne
np. "społeczeństwo górników", "społeczeństwo
nauczycieli". Używa się też go na określenie całej
żyjącej ludzkości, wówczas używa się określenia
społeczeństwo globalne

Społeczeństwo

• Zbiorowość społeczna w socjologii jest to zbiór osób

zajmujących w danym czasie trwale lub nie daną

przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać

mogą się stosunki społeczne.

• W przypadku gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza

się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie

realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas

zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną.

• W przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących

trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia

zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach

zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością

lokalną.

• Zbiorowość to ludzie żyjący na określonym obszarze,

których łączą bardziej lub mniej trwałe stosunki i

więzi społeczne

Społeczeństwo

• Do zbiorowości społecznych o krótkim czasie istnienia, gdzie nie

wytwarzają się trwałe więzi społeczne zaliczane są także różne

formy tłumu.

• Wyróżniamy 5 etapów tworzenia się zbiorowości społecznej.

Etapy te nazywamy stycznymi.

• 1. etap -

• A) Styczność przestrzenna - (postrzeganie się wzajemne,

rejestracja cech: płeć, wiek i ilość)

• B) Styczność psychiczna - formowanie się sympatii

• C) Styczność społeczna - wytworzenie się wzajemnego

zainteresowania

• 2. etap - Wzajemne oddziaływanie

• 3. etap - Pobudzanie do stałych działań społecznych aby

zaspokoić potrzeby grupy

• 4. etap - Wytworzenie się stałych stosunków społecznych

• 5. etap - Kształtowanie się wzajemnych zależności wewnątrz

grupy

Metody badań

• Socjolog, dążąc do poznania rzeczywistości

społecznej, może korzystać z trzech rodzajów
źródeł.

• Jednym jest toczące się wokół niego życie

społeczne, które poznaje, pytając ludzi i
obserwując ich zachowania.

• Drugim - różnego rodzaju teksty pisane i

przekazywane przez środki masowego przekazu,
które socjolog czyta i ogląda.

• Trzecim - eksperyment, który socjolog

przeprowadza w laboratorium

Metody badań

• Wszyscy czytamy książki, gazety i

ogłoszenia, oglądamy telewizję,
chodzimy do kin i teatrów,
spacerujemy po ulicach, odwiedzamy
place targowe, gdzie spotykamy ludzi
i widzimy, jak się zachowują.

Metody badań

• Wszyscy też rozmawiamy z innymi

ludźmi i pytamy ich o różne rzeczy,
także o to, co myślą o tym lub owym.

• Co więc wyróżnia pytania i

obserwacje ludzi, które właściwe są
socjologowi i uznawane za naukowe?

Metody badań

• Aby zostać uznane za naukowe,

badanie musi spełniać pewne
warunki na wszystkich etapach
procedury badawczej.

• Pierwszym etapem jest

zdefiniowanie problemu
badawczego. Na wybór problemu
i jego określenie wpływają dwa
rodzaje czynników

Metody badań

• • czynniki społeczne - tu doniosłe, a

zwłaszcza bolesne problemy danego
społeczeństwa przyciągają uwagę
badaczy bardziej niż problemy błahe,

• • czynniki teoretyczne - tu

zainteresowany jakąś teorią badacz
może chcieć ją przetestować, może też
chcieć sprawdzić wyniki innych badań
dotyczących interesujących go kwestii.

Metody badań

• Dalszym etapem jest przegląd

istniejącej literatury - zarówno
teoretycznej, jak i prezentującej
wyniki wcześniejszych badań tego
samego problemu. Pozwala to na
określenie własnej perspektywy
badawczej,

Metody badań

• Jest nim sformułowanie pytań, na

które dane badania mają dostarczyć
odpowiedzi.

• Na rodzaj stawianych pytań ogromny

wpływ ma orientacja teoretyczna badacza.

• Jest rzeczą oczywistą, że w odniesieniu do

każdego problemu można interesować się
rozmaitymi jego aspektami, a w
konsekwencji formułować różne pytania.

Metody badań

• Po określeniu problemu badawczego i sformułowaniu

pytań następuje etap wyboru narzędzi badawczych i
sposobu zbierania danych

• Kolejny etap to zbieranie danych. Zebrane dane

zostają poddane analizie.

• Socjologia posługuje się dwoma rodzajami analiz:
• ilościowymi i jakościowymi.
• W przypadku analiz ilościowych wykorzystywane są

najróżniejsze, niekiedy bardzo wyrafinowane, metody
statystyczne. Jest rzeczą oczywistą, że tego rodzaju
analizy wymagają zgromadzenia dużej liczby danych, co
sprawia, że sposób zbierania danych w znacznym stopniu
przesądza o rodzaju późniejszych analiz.

Metody badań

• Ostatnim wreszcie etapem jest

interpretacja wyników analiz
oraz sformułowanie wniosków,
czyli stwierdzenie, jakiego rodzaju
odpowiedzi zostały uzyskane na
pytania sformułowane w punkcie
wyjściowym badań.

Etapy postępowania

badawczego

Definicja problemu

(wybór przedmiotu

badania)

Przegląd literatury

(zapoznanie się

z istniejącymi

badaniami

na dany temat)

Postawienie

hipotezy

Projekt badawczy

(wybór metod

badawczych)

Badanie

(zebranie danych,

zapis informacji)

Interpretacja

Wyników

(jakie są implikacje

zebranych danych)

Raport

badawczy

Kwestionariusze

• Systematyczne zbieranie danych za

pomocą wystandaryzowanych metod

• Badanie wszystkich osób w populacji

(cenzus) lub dobór próby

• Ograniczona generalizacja

Wady i zalety

kwestionariuszy

• Stosunkowo obiektywne
• Dostarczaj danych
• ilościowych
• Umożliwiają standardów
• analiz
• Mogą by replikowane
• Pozwalaj na generalizacj
• Dostarczaj bieżących

danych

• na zadany temat

• Trudno zrobić dobre

narzędzie

• Dane mogą być

niekompletne lub
nieadekwatne

• Nie zawsze się

nadają do badania
danego kontekstu

• Mogą nie

odpowiadać na
zadane pytanie

Rodzaje pytań

• KTO? wiek, stan cywilny, liczba dzieci, czynsz, zawód,
• stanowisko, zarobki itp. – opis populacji, specyfika
• populacji, czynnik wyjaśniający
• JAK? CO? Sposoby użytkowania i adaptowania
• przestrzeni, ocena afektywna, preferencje,

częstotliwo

• użytkowania, wiedza o miejscach, sytuacjach i
• wydarzeniach
• Pytania o fizyczne, społeczno-kulturalne i

organizacyjne

• cechy środowiska

Rodzaje pytań

• Pytania zamknięte
• Celem badania jest
• wyrażenie aprobaty lub
• dezaprobaty
• Łatwiej się odpowiada
• Mniej

angażujące/mniej
zagrażające

• Rzadziej zdarza się

odmowa odpowiedzi

•

Pytania otwarte

•

Celem badania jest
poznanie procesu
tworzenia opinii

•

Sprawdzenie
poziomu wiedzy na
jaki temat

•

Opinia nie jest dobrze

przemyślana i

utrwalona

Rodzaje pytań

• Pytania otwarte
• - Zalety:
• 1. Badani odpowiadaj to co rzeczywiście my l
• 2. Badacz nie narzuca interpretacji pytania
• 3. Przydatne do interpretacji jakościowej, np.

pogłębionego wywiadu itp.

• - Wady
• 1. Konieczno interpretacji przez badacza

odpowiedzi

• 2. Badani mogą odpowiadać nieadekwatanie do

intencji badacza.

Rodzaje pytań

• Struktura – pytania otwarte
• Nie ma propozycji odpowiedzi;

zapisywana odpowiedź respondenta

• Swobodne, spontaniczne odpowiedzi

własnym językiem

• Pozwalaj na wyjaśnianie nieporozumień
• Trudno odpowiada
• Trudno analizować odpowiedzi

Rodzaje pytań

• Pytania zamknięte :
• Typ. 1.
• Badacze chcą potwierdzić jak mocno badani

potwierdzają jakiś konkretny punkt wiedzenia.

• Pytania typu tak/nie
• Pytania na skali Likerta
• Zdecydowanie zgadzam/zgadzam /nie

zgadzam/

• W skali likerta można używać stwierdzeń .

Pytania zamknięte

• pytania zamknięte
• Podany zbiór odpowiedzi do wyboru
• Łatwo się zadaje
• Szybko się odpowiada
• Prosta analiza ilościowa
• Mogą być stronnicze (wymuszenie

odpowiedzi z puli,

• przedstawienie niespodziewanych opcji

odpowiedzi

• Prośba o wybranie odpowiedzi z listy odpowiedzi danej
• przez badacza.
• 1. Ustrukturyzowanie odpowiedzi przez badacza
• Wymogi formalne
• 1. Odpowiedzi muszą by wyczerpujące tzn. zawiera
• wszystkie możliwe warianty.
• 2. Kategorie odpowiedzi powinny by wzajemnie

rozłączne.

• Częstym wyjściem z sytuacji jest pytanie na końcu inne

jakie

• Czasami dopuszcza się możliwo odpowiedzi na więcej

niż jedno pytanie co może utrudniać analizę

• Pytania muszą być jasne
• - Pozbawione dwuznaczności – badani

muszą dokładnie wiedzieć i rozumieć na
jakie pytanie odpowiadają

• Unikanie podwójnych pyta
Tzn. Zawsze sprawdzaj czy w pytaniu nie

ma dwóch zdań pytających.

• (Jeżeli w pytaniu znajdzie się „i” zastanów

się czy nie są to w istocie 2 pytania.)

• Staraj się aby respondenci mogli odpowiedzieć na

zadane pytanie.

• 1. Mieli szans mieć dostateczną wiedzę
• 2. Mieli szans pamiętać to co pytasz
• 3. Mogli odpowiedzieć trafnie na zadane pytanie
• 4. mieli ochotę odpowiadać
• Najlepsze są krótkie pytania
• - Badanym cz sto nie chce się opowiadać na długie

pytania.

• - Pytanie powinno by jasne i proste, żeby nie

stwarzało problemów interpretacyjnych

• Unikaj form przecz cych
• (Szczególnie istotne po polsku)
• - Ponieważ zupełnie nie wiadomo jak

odpowiedzieć na

• podwójną negację czy odpowiedź nie

znaczy nie czy nie znaczy tak

• Unikaj pyta sugerujących odpowiedź

oraz pojęć, których znaczenie jest
obciążone

• Planowanie bada
• Projektowanie narzędzi badawczych
• Pilotaż metody i poprawki
• Dobór próby
• Zbieranie danych
• Kodowanie i analiza danych
• Interpretacja i opis wyników

Formy pytań

Wywiad

próba dotarcia do treści trudno uchwytnych w inny

sposób – wyobrażeń, przekonań, motywacji, nastawień,
ocen i emocji - możliwość zadania pytania JAK? i
dopytania DLACZEGO?

WYWIAD jako narzędzie badawcze:
jak ludzie definiują daną sytuację ‘własnymi słowami’
co uważają w niej za ważne
jakie mają nastawienie, jakie skutki chcą osiągnąć przez

swoje działania

jak postrzegają tę sytuację, jak się w niej czują

Połączenie z innymi metodami – np. obserwacją
zachowań niewerbalnych, otoczenia, obserwacją
uczestniczącą

Wywiad

Szerokie rozumienie:
• bezpośrednie spotkanie (face to face)
• przez telefon
• videokonferencja
• przez internet (komunikatory, chat na www,

itp..)

Sedno sprawy:
spotkanie dwóch osób,
interakcja – to, co dzieje się pomiędzy nimi

Respondent, osoba badana Rozmówca

Rodzaje wywiadu/ sposób

prowadzenia

• Grupowy (focused - zogniskowany

wywiad grupowy)

• Indywidualny (też focused -

„rozmowa celowa” (conversation
with a purpose)

• Ustrukturalizowany
• Częściowo ustrukturalizowany
• Nieustrukturalizowany (pogłębiony)

Wywiad ustrukturalizowany

Zwłaszcza kiedy celem jest zestawienie odpowiedzi wielu
osób (np. badanie opinii) i wielu badaczy przeprowadza
rozmowy

Ustrukturalizowany:
– dokładne określenie tematu i struktury rozmowy,
– zakres i kolejność poruszanych zagadnień
– duże podobieństwo do kwestionariusza z pytaniami

otwartymi i zdaniami niedokończonymi

Wystandaryzowany tzn. : te same pytanie dla wszystkich,

w identycznej kolejności, często brak możliwości
modyfikacji (dopytywania)

Analiza treści bądź statystyczna

Wywiad częściowoustrukturalizowany

• Te same pytania dla wszystkich, ale:
– możliwość zmiany ich kolejności
– możliwość drobnych modyfikacji pytań

• Większe otwarcie na dopasowanie do

możliwości rozmówcy – sformułowania
odpowiednie do wieku, kontekstu społecznego

• Im dalej od standardowej struktury tym

trudniejsze jednoznaczne porównania i
zestawienia, większy wpływ/udział badacza w
interakcji

Wywiad

nieustrukturalizowany

Eksploracja, zebranie informacji
– na początku badań – dla zdefiniowania jakie

obszary/ zagadnienia są istotne dla rozmówcy

– przy zagadnieniach, gdzie szczególnie istotne

jest własne ujęcie badanych kwestii i tematach
delikatnych

Umożliwienie rozmówcy „prowadzenia” rozmowy

– kolejne pytania podążają za odpowiedziami –
pogłębianie uzyskiwanych wiadomości,
wypowiedzi i opisów

Rozmowa, ale nadal „celowa”, ukierunkowana

Wywiad nieustrukturalizowany,

pogłębiony

• Nadal potrzebne przygotowanie do

rozmowy –interview guide czyli rodzaj
konceptualnej mapy, obszar zagadnień,
które chce się poruszyć w rozmowie

• Dopytywanie i podtrzymywanie kontaktu

– probes czyli proste pytania, które
umożliwiają rozmówcy pełniejsze
wyjaśnienie poruszanej kwestii,
sprecyzowanie co ma na myśli, niekiedy
pomoc w werbalizacji

Przygotowanie do wywiadu

Cel badania – ustalenie rodzaju odpowiedzi, który

chcemy uzyskać

Poznanie zagadnienia – sformułowanie

pytań/wyznaczenie kwestii do poruszenia

Określenie grupy rozmówców – osoby

„zaangażowane” w sytuację, która nas interesuje

Poszukiwanie rozmówców (kwestia zgody na

nagranie, przekonania do spotkania)

Spotkania i rozmowy (miejsce spotkań, atmosfera,

sposób prowadzenia rozmowy, nastawienia i
oczekiwania rozmówcy)

Informacje zwrotne?
Analiza uzyskanych danych

Przygotowanie

pytań/zagadnień

na podstawie inquiry by design, j. zeisel

• Prostota

• Precyzyjność

• Neutralność

Prostota

• unikanie podwójnych pytań

(double-barreled questions)

• użycie słów i sformułowań

zrozumiałych dla rozmówcy, z
jego pola doświadczenia

• nie przypisywanie rozmówcy

wiedzy, które może nie posiadać

Precyzja

• unikanie skomplikowanych słów o

wielorakim znaczeniu

• dookreślanie nawet prostych

pojęć/terminów

• unikanie zapytań ogólnych,

niespecyficznych – określanie o
jaki czas/porę roku,
miejsce/obszar etc. chodzi

Neutralność

• unikanie pytań jednostronnych, nie

dających możliwości innej odpowiedzi
(zwłaszcza w wywiadzie
ustrukturalizowanym i kwestionariuszu)

• unikanie słów/sformułowań o wyraźnym

nacechowaniu emocjonalnym,
wartościujących

• unikanie pytań powodujących

wprawiających w zakłopotanie (bądź
zadawanie ich w dopasowanej formule, w
„bezpieczny” sposób)

Prowadzenie rozmowy

Podtrzymywanie toku rozmowy (addition probes)
Okazywanie zaangażowania w rozmowę, ale też

niedyrektywne sterowanie (reflecting probes)

Przechodzenie z jednego zagadnienia do innego – w

taki sposób, by rozmówca poruszył wiele aspektów
nie mając poczucia „skakania” po tematach
(transitional probes)

Bodźce pozwalające na rozmowę o detalach,

poruszenie specyficznych aspektów (situational
probes)

Pytanie o odczucia, wrażenia – pogłębiające

(emotion probes)

Odniesienie do specyficznych właściwości rozmówcy

– charakteru, preferencji, zawodu (personal probes)

I po kolei…

addition probes:
– zachęty do mówienia
– zachowanie niewerbalne zachęcające do rozmowy,

poruszania kolejnych wątków

– uczestniczące/wyczekujące milczenie
reflecting probes:
– echo
– odpowiedź pytaniem na pytanie
– aktywne słuchanie
transition probes:
– wychwytywanie odniesień, sformułowań, poprzez które

można przejść do kolejnego tematu

– wychwytywanie odniesień, które pomagają wrócić do zbyt

powierzchownie potraktowanego wątku

– przejścia do innego tematu bez ścisłego związku z

kontekstem

situation probes:
– pomoce wizualne (fotografie, szkice itp.) pomagające

skupić się na detalach (po wstępnej odpowiedzi)

– prowadzenie rozmowy w przestrzeni, o której się

mówi

– rekonstrukcja sytuacji, wyglądu środowiska etc.
emotion probes:
– pytanie o odczucia
– projekcja
– aktywne słuchanie, parafrazy
personal probes:
– prośby o odniesienia do siebie, pytania o „tło”

nastawienia, wrażeń

– stosowanie paraleli, odniesień do innych sytuacji,

które pozwalają wydobyć istotne aspekty

Dokumentacja rozmowy

•

notatki (na bieżąco, po
spotkaniu/rozmowie)

•

nagranie audio (dyktafon zwykły, dyktafon
cyfrowy, sprzęt radiowy, mikrofon etc.)

•

nagranie audiovideo

•

fotografie (rozmówcy, otoczenia,
dokumentów)

•

Ważne: zgoda na nagranie, fotografowanie!

Kwestie metodologiczne i

etyczne

• nawiązanie kontaktu - wrażenie i

wizerunek

• wejście w pewnego rodzaju relację z

rozmówcą

– wzajemne oczekiwania i nastawienie
– wystawienie na ocenę/potrzeba akceptacji
– budowanie wrażenia – obustronne
• przemoc symboliczna
• zaufanie i wykorzystanie informacji
• zakończenie relacji/informacje zwrotne

Zagadnienia w badaniach środowiskowych

(environment-Behavior research)

na podstawie inquiry by design, j. zeisel

• Aktualne i abstrakcyjne

środowisko/otoczenie:

– otoczenie fizyczne
– administracyjne
– behawioralne
• Ludzie w interakcji z otoczeniem:
– to, co ludzie widzą
– jak się czują
– co robią w danym środowisku
– co robią z nim, jak je przekształcają
– co o nim wiedzą

Aktualne i abstrakcyjne

otoczenie

Fizyczne:
– obiekty, które się znajdują w danym otoczeniu
– miejsca takie jak narożniki ulicy, place zabaw,

pomieszczenia

– relacje pomiędzy miejscami (bariery, mury, schody,

odległość fizyczna)

– właściwości danego otoczenia (naświetlenie, dźwięk etc.)
Administracyjne: – formalne i nieformalne reguły, które

rządzą zachowaniem w danym miejscu, relacjami
międzyludzkimi właściwymi dla niego

Behawioralne:
– charakterystyki ludzi, którzy w danym otoczeniu

przebywają

– aktywności i działania podejmowane w danym otoczeniu
– relacje międzyludzkie

Ludzie w interakcji z

otoczeniem

To, co ludzie widzą:
– percepcja
– nadawanie znaczenia/interpretacja własnych spostrzeżeń
Jak ludzie się czują/jak odbierają dane otoczenie:
– opinie; – wartości
Co ludzie robią w danym otoczeniu:
– miejsca; – ścieżki; – relacje
 Co ludzie robią z danym otoczeniem:
– adaptacje
– przedstawienia (siebie)
– informacje odczytywane ze środowiska
Co ludzie wiedzą o danym otoczeniu:
– wiedza
– dane na temat otoczenia

Talcott Parsons – Teoria

funkcjonalistyczna

• Talcott Parsons był przypuszczalnie najwybitniejszym teoretykiem swoich

czasów
i jest mało prawdopodobne, by jakiekolwiek inne podejście teoretyczne
uzyskało
znowu tak dominujący wpływ w socjologii.

• Od lat pięćdziesiątych do końca siedemdziesiątych Parsonsowski

funkcjonalizm był punktem, wokół którego ogniskowały się burzliwe spory
teoretyczne. Nawet teoretycy, którzy pogardliwie odnosili się do
podejścia funkcjonalnego Parsonsa, nie mogli przejść obok niego
obojętnie. I jeszcze dziś, lata po jego śmierci i ponad dwa dziesięciolecia
od czasu, kiedy było to podejście dominujące, Parsonsowski
funkcjonalizm wciąż jest
przedmiotem sporów

. Aby docenić zasługi Parsonsa we wprowadzaniu

funk- cjonalizmu w drugą połowę XX w., najlepiej zacząć od początku, od
roku 1937,
kiedy opublikował on swoją pierwszą ważną pracę, The Structure of Social
Action

Talcott Parsons

• Specyficzną cechą analitycznego realizmu

Parsonsa jest jego szczególne
zainteresowanie sposobem zastosowania
abstrakcyjnych pojęć w analizie
socjologicznej.

• Takie posługiwanie się abstrakcyjnymi

pojęciami wymaga uporządkowania ich w
spójną całość, która odzwierciedlałaby
istotne
właściwości „rzeczywistego świata".

Talcott Parsons

• Położenie nacisku na systemy

kategorii jest u Parsonsa
odpowiednikiem zastosowania
„strategii typu idealnego" Webera,
służącej do analitycznego
uwydatnienia istotnych właściwości
świata.

Talcott Parsons

• Dla Parsonsa woluntaryzm to

subiektywne procesy podejmowania
decyzji przez
indywidualnych aktorów,

• lecz decyzje takie traktuje jako

częściowy rezultat pewnego typu
nacisków, zarówno normatywnych,
jak i sytuacyjnych.

Talcott Parsons

• Na działaniewoluntarystyczne składają się więc

elementy podstawowe: (

• 1) aktor jest rozumiany w tym punkcie myślenia

Parsonsa jako indywidualna osoba;

• (2) aktorzy są traktowani jako osobnicy dążący do

celu;

• (3) aktorzy dysponują alternatywnymi środkami

do osiągnięcia celów;

• (4) aktorzy stoją wobec rozmaitości warunków

sytuacyjnych, takich jak ich własna konstytucja
biologiczna i genetyczna, jak też i różnorodne
naciski środowiskowe, które wpływają na

wybór

celów i środków.

Talcott Parsons

• (5) aktorzy powodowani są wartościami,

normami i innymi ideami w tym sensie,
iż idee te wpływają na to, co traktowane jest
jako cel, oraz na to, jakie środki
zostaną wybrane do jego osiągnięcia;

• (6) działanie jest dziełem aktorów

podejmujących subiektywne decyzje dotyczące
środków prowadzących do osiągnięcia celów.

• Wszystkie te decyzje podlegają ograniczającym

naciskom ze strony idei oraz warunkom
sytuacyjnym

Talcott Parsons

•Parsons rozpatruje mechanizmy socjalizacji w kategoriach

abstrakcyjnych jako środki, poprzez które wzory kulturowe -
wartości, przekonania, język i inne symbole - zostają
zinternalizowane przez system osobowościowy, determinując
tym samym właściwą mu strukturę potrzeb.

•Właśnie dzięki temu procesowi działający stają się skłonni do

ulokowania energii motywacyjnej w rolach (zgadzając się w
ten sposób na konformizm wobec norm) oraz nabywają
umiejętności poruszania się w stosunkach interpersonalnych,
a także innych umiejętności niezbędnych do odgrywania ról.

•Dalsza funkcja mechanizmów socjalizacji polega na

dostarczeniu stałych i bezpiecznych związków
interpersonalnych, które łagodzą większość napięć i lęków
towarzyszących nabywaniu
„właściwych" motywów i umiejętności.

Talcott Parsons

• Mechanizmy kontroli społecznej

dotyczą tych rodzajów zorganizowania pozycji-ról

w systemach społecznych, które prowadzą do redukcji napięcia i dewiacji.
Istnieje szereg konkretnych mechanizmów kontrolnych, a to:

• (a) instytucjonaliza-cja, która sprawia, że oczekiwania dotyczące roli stają się

wyraźne i klarowne
przez oddzielenie sprzecznych oczekiwań w czasie i przestrzeni;

• (b) interpersonalne sankcje i gesty, które w sposób subtelny stosują działający w

celu wzajemnego nagradzania konformizmu;

• (c) czynności rytualne, poprzez które działający w sposób symboliczny likwidują

źródła napięć, mogące prowadzić do rozpadu systemu, i które równocześnie
wzmacniają dominujące wzory kultury;
(d) struktury pełniące funkcję klapy bezpieczeństwa, w których dochodzi do
oddzielenia w czasie i przestrzeni potencjalnych skłonności „dewiacyjnych" od
„normalnych" wzorów instytucjonalnych;

• (e) struktury pełniące funkcje reintegracyjne, których zadaniem jest w

szczególności zwalczanie dewiacyjnych tendencji
i doprowadzanie z powrotem do ładu w systemie, i na koniec (f) ustanowienie
pewnych sektorów systemu, które byłyby uprawnione do użycia siły i przymusu

Talcott Parsons

• Owe dwa mechanizmy mają według Parsonsa rozwiązywać jeden z najbar-

dziej stałych problemów integracyjnych (czytaj imperatywów), przed jakim stają
systemy społeczne.

• Inny główny problem integracyjny dotyczy tego, w jaki sposób

wzory kulturowe mogą się przyczyniać do utrzymywania porządku społecznego
i społecznej równowagi.

• Parsons przytacza, znowu na najbardziej abstrakcyjnym poziomie, dwa sposoby,

za pośrednictwem których do tego dochodzi:

• (a) pewne komponenty kulturowe, takie jak język, są podstawowymi „zasobami"

niezbędnymi do zaistnienia interakcji. Bez zasobów symbolicznych nie byłaby
możliwa komunikacja społeczna, a wobec tego także interakcja. Stąd też
dostarczając zasobów wspólnych dla wszystkich działających, kultura czyni
interakcję możliwą do zrealizowania,

• (b) Zbliżony do poprzedniego, lecz mimo to dający się wydzielić, jest wpływ

kultury na interakcję, wywierany przez treść idei zawartych we wzorach kultury
(wartości, przekonań, ideologii itp.). Idee te mogą wyposażyć działających we
wspólne poglądy, wspólne osobiste dziedzictwo lub, odwołując się do Thomasa,
wspólną definicję sytuacji.