Ratusze gotyckie w Polsce

Ratusze gotyckie w Polsce

 Toruń
 Wrocław
 Szczecin
 Kraków [zachowana

wieża]

Ratusz w Toruniu

Etap 1

• 1259 r. - Rada toruńska otrzymała od

Krzyżaków zezwolenie na budowę domu
kupieckiego [sukiennic].

• Wymiary budowli: 2 x 10 prętów

chełmińskich

• Dom kupiecki był od samego początku

instytucją miejską, co było unikalne w
państwie krzyżackim w tym okresie.

Etap 2

• 1274 r. - Mieszkańcy Torunia uzyskali

przywilej na posiadanie kramów i ław
chlebowych.

• Wzniesiono także wieżę ratuszową o

wysokości 23,5 m wzorowaną na belfortach
z miast flandryjskich.

• Południową elewację stanowiła ściana

parawanowa, która stanowiła nawiązanie
do podobnej ściany w Lubece.

• Zaczęto budować pomieszczenia dla Rady.

Etap 3

• 1279 r. - Zezwolenie na budowę budynku

wagi.

• Na początku XIV w. Powstał budynek ławy

sądowej.

Etap 4

• 1343 r. - obudowanie całego kompleksu

zabudowań tzw. „budami”.

Etap 5

• 1393 r. - Przywilej na budowę nowego

Ratusza Staromiejskiego.

• W planie znalazły się te same pomieszczenia

co wcześniej, lecz skupione już w jednym
budynku.

Wieża ratuszowa

• Jest obecnie najstarszą

częścią gmachu ratusza.

• W 1385 r. Podwyższona do

obecnej wysokości 40 m.

• Około 1430 r. Wieżę

zwieńczono spiczastym
helmem, na szczycie
którego znajdowała się
zlota korona.

• Iglica zniszczona w czasie

oblężenia szwedzkiego w
1703 r.

• Po odbudowei Ratusza

wieżę zwieńczono
prowizorycznym dachem,
który przetrwal do dziś.

Ratusz we Wrocławiu

Stary Ratusz

• Rynek 29, Altes Rathaus (Stary Ratusz)
• Kamienica ta znajdowała się we wschodniej pierzei Rynku,

naprzeciw stanowiącego niegdyś plac sądowy południowo-
wschodniego jego narożnika. Zapewne był to jeden z
pierwszych murowanych domów w Rynku, w którym rada
wynajmowała izbę na posiedzenia

Consistorium

• Najstarsza część Ratusza powstała, jak wnioskuje się ze źródeł pisanych, do

roku 1299, kiedy to wypłacono wynagrodzenie budowniczym Martinusowi i
Albericusowi (Marcinowi i Alberykowi) oraz zanotowano wpłatę za
jednorazowe wynajęcie budynku sukiennikom.

• Składała się z dwutraktowej parterowej podpiwniczonej hali, nakrytej

stropem (obecnie środkowy odcinek północnego i środkowego traktu) oraz
przylegającej od zachodu wieży.

• Budynek był wolno stojący, od północy znajdowało się przejście między nim

a Domem Kupców, wejście zaś było zapewne po stronie południowej. Poza
zgromadzeniami mieszczan posiadał funkcję handlową.

Praetorium

• Już w latach 1328-1333 w sąsiedztwie consistorium (przy jego północno-

wschodnim narożniku) zbudowano drugi, znacznie mniejszy budynek
praetorium, tak że dotychczasowy plac sądowy z pręgierzem był otoczony
od zachodu i północy budynkami, zaś luka dzieląca consistorium od Domu
Kupców została zamknięta.

• W piwnicach znajdował się areszt śledczy.

Rozbudowy

W latach 1343-1357 zbudowano na placu sądowym jednofilarową Izbę
Sądową, przylegającą od południa do budynku rady i od wschodu do
consistorium. Na piętrze zbudowano kaplicę
z wykuszem przeznaczonym na ołtarzyk.
Zapewne w tym samym czasie nadbudowano piętro nad dawnym
dwutraktowym consistorium oraz nad salą rady miejskiej. Wieżę
podniesiono o kilka metrów i nakryto wysokim ośmiobocznym hełmem
z galeryjką, a zatem podobnym jak obecne zrekonstruowane
hełmy katedry. Hełm otoczony był balustradą nad murowaną częścią
wieży.
Od lat 70. XV w. do 1504 w kliku etapach budowlanych powiększono
Ratusz od południa, zwiększając jego powierzchnię o połowę i nadając
całości bardziej reprezentacyjny charakter. Korzystano zasadniczo z
form schyłkowego gotyku, jednak przyjmując już pewne
elementy renesansowe.

Ratusz w Szczecinie

• Pierwsza wzmianka o hali kupieckiej, zw. theatrum, przeznaczonej także do

narad sądu i ławników, pochodzi z 1245 r. Początkowo była drewniana, a
obecny ratusz pochodzi z ok. 1450 r. Jego formę przypisuje się
szczecińskiemu budowniczemu Henrykowi Brunsbergowi.

• Dzieje ratusza sięgają samych początków lokacyjnego miasta. Pierwszy ze

znanych dokumentów na jego temat pochodzi z 1245 r. - książę Barnim I
zezwolił wówczas mieszczanom na wzniesienie "theatrum" na rynku - tu
mieścić się miała - obok sali sądowej i izby ławników - najbardziej prestiżowa
hala, służąca kupcom szczecińskim.

• W połowie XV w. nastąpiła przebudowa ratusza, przypisywana Heinrichowi

Brunsbergowi. Podwyższono wówczas zarówno część południową obiektu, jak
i dawną salę targową, w piwnicach zrealizowano sklepienia gwiaździste.
Zewnętrze otrzymało efektowny wystrój ukształtowany przez ostrołukowe
nisze mieszczące okna i blendy, ramowane bogato profilowanymi kształtkami
i - aranżującymi ich górne części - maswerkami z glazurowanej cegły.
Szczególnie ozdobnie potraktowane zostały - znane z dawnych widoków
miasta - szczyty budynku, przewyższające otaczającą zabudowę. Tworzyły
one ażurową "attykę" wyprowadzoną z pięciu wielobocznych, profilowanych
półfilarów członujących wertykalnie całą elewację. Pomiędzy nimi
umieszczono szerokie fryzy z ażurowych kształtek oraz wzbogacone
maswerkami rozety, zwieńczone wimpergami i fialami. Barwna, malownicza
bryła ratusza zachwycała przyjezdnych, jeden z ówczesnych podróżników w
1617r. porównał ją do realizacji sieneńskich lub florenckich.

• Budowlę zniszczyło ostrzeliwanie Szczecina w 1677 r.
• Odbudowa została przeprowadzona w duchu barokowym
• Po II wojnie światowej przywrócono ratuszowi gotycką formę.
• W oparciu o koncepcje opracowane na bazie analizy dawnych widoków

miasta i porównanie ze stylistycznie pokrewnymi obiektami
(Brandenburg, Tangermünde, Prenzlau) zdecydowano się na wersję
będącą formalnym nawiązaniem do charakterystycznych motywów stylu
z wyraźnym zwróceniem uwagi na współczesność realizacji. Jednocześnie
przyjęto, że szczyt południowy będzie świadectwem barokowej
przebudowy ratusza, z której pochodzi również dekoracyjny portal
główny. W trakcie badań odnaleziono fragmenty polichromii we
wnętrzach z malowanymi na kolor czerwony krawędziami łęków i
żabkami.

Wieża ratuszowa w Krakowie

• Wieża ratuszowa stojąca w

zachodniej części Rynku
Głównego jest jedyną
pozostałością średniowiecznego
krakowskiego Ratusza. Budynek
ten powstał (oczywiście był
później rozbudowywany) na
przełomie XIII i XIV wieku w stylu
gotyckim. Najstarsza informacja
źródłowa o Ratuszu pochodzi z
1313 roku, natomiast wzmianka o
wieży w której umieszczona
kaplica uzyskała przywilej
odpustowy datuje się na rok
1383. 

Dlaczego z Ratusza do naszych czasów przetrwała

tylko wieża?

• Ówczesny budynek Ratusza, a także spichlerza miejskiego, który stanowił

jedną z części tego kompleksu, był bogato zdobiony, fryz attyki pokrywały
portrety królów polskich, od strony wschodniej przedstawienie Matki
Boskiej Częstochowskiej. Poza typowo użytkowymi pomieszczeniami, w
Ratuszu znajdowały się sale o charakterze reprezentacyjnym, których
wykonanie musiało świadczyć o randze Krakowa. 

• Zubożenie miasta, utrata niepodległości i wreszcie przeprowadzona w XIX

wieku akcja wyburzania starych, zniszczonych budowli, doprowadziła do
rozbiórki najbardziej zniszczonego spichlerza. Niestety okazało się, że
rozebranie spichlerza spowodowało pękanie murów właściwego Ratusza,
który również został zburzony...

Wieża

• Wieża ratuszowa zbudowana jest na planie kwadratu z kamiennych ciosów

(wapień) i cegły. Trzy ściany wieży ozdabia kamienna okładzina z szerokim,
pionowym laskowaniem, ukończona w roku 1444, czego dowodem są
zachowane znaki kamieniarzy (tzw. gmerki) wykonane z okazji zakończenia
prac przy wieży - są unikatem w skali Polski i Europy.

• Powód dla którego tylko trzy ściany wieży są bogato zdobione jest bardzo

prosty - od czwartej (północnej) strony do połowy XIX wieku stał duży
budynek Ratusza.

• Obecne wejście do wieży prowadziło kiedyś na niewielki wewnętrzny

dziedziniec. I właśnie ten portal prowadzący do wieży jest bardzo cenną
późnogotycką pamiątką. Bardzo dobrze widoczne są na nim herby
Rzeczpospolitej i Krakowa. System wygiętych, krzyżujących się i wzajemnie
przenikających lasek portalu, stanowi jedną z lokalnych osobliwości
polskiego gotyku. 

Dziekuję za uwagę

Justyna

Dembińska