Rzeźba gotycka w Polsce

Materiał to początkowo kamień głównie czerwony węgierski marmur i piaskowiec. Od końca XIV w. dominuje drewno. Rzeźba jest polichromowana.

Tematyka:

- sceny biblijne (rozwój tematyki maryjnej)

- sceny hagiograficzne (żywoty świętych)

Style:

- miękki 1350r. (idealizacja, delikatny modelunek światłocieniowy)

- parlerowski 1360r. (realizm)

- międzynarodowy 1380 - 1450r. (styl pięknych madonn)

- łamany druga połowa XV w. (twórczość Wita Stwosza)

Rzeźba nagrobna

W okresie gotyku nastąpił rozwój rzeźby nagrobnej, która miała pełnić określone funkcje:

- upamiętnić śmierć wybitnej osoby (królowie, książęta)

- przypominać o potrzebie modlitwy oraz pełnić funkcje polityczne

- miała głosić chwałę monarchii, dynastii, państwa

Na ziemiach polskich mamy dwa zespoły gotyckich pomników nagrobnych:

- książąt śląskich we Wrocławiu., Krzeszowie, Opolu, Henrykowie, Brzegu i Legnicy.

- nagrobki czterech monarchów polskich w katedrze na Wawelu.

Typy nagrobków

Nagrobek wolnostojący w formie prostopadłościennej tumby, na której pokrywie ukazywano leżącą postać zmarłego króla (stopy w stronę ołtarza). Boki tumby dekorowane były orszakiem płaczków. Całość otaczał baldachim (symbolizował niebo) dlatego zmarły miał otwarte oczy. Król ukazywany był w szatach koronacyjnych, korna, insygnia władzy.

• 
  Nagrobek Henryka IV Probusa we Wrocławiu, reprezentuje styl miękki, charakteryzuje się płynnością kształtów i idealizacją zmarłego. Nie posiada jeszcze baldachimu. Piastowski orzeł z płyty Probusa przyczynił się do utrwalenia tego znaku jako polskiego godła narodowego. Na bokach tumby ukazano kondukt żałobny i aniołów, którzy zgodnie ze słowami pieśni unoszą duszę władcy do nieba.

• Nagrobek Henryka II Pobożnego we Wrocławiu, poległego w bitwie z tatarami pod Legnicą w 1241r. Rzeźba ukazuje monarchę jako zwycięzcę zła, które przedstawiono pod postacią pokonanego, leżącego u stóp księcia Tatara.

• Nagrobek Władysława Łokietka na Wawelu wykonany z piaskowca, ufundowany przez Kazimierza Wielkiego. Łokietek ukazany został w prostym stroju opłakiwany jest przez lamentujących płaczków, dworzan, biskupów i swojego następcę Kazimierza Wielkiego.

• 
  Nagrobek Kazimierza Wielkiego na Wawelu, wykonany z czerwonego, węgierskiego marmuru. Reprezentuje styl pralerowski. Monarcha ukazany w królewskim majestacie depcze lwa, symbol zła.

• Nagrobek Władysława Jagiełły na Wawelu, zwycięzcy spod Grunwaldu - styl międzynarodowy, zapowiada renesans (baldachim dekorują półkoliste łuki wsparte na kolumnach, akcentowanie linii horyzontalnych, porządek koryncki). Król ma zamknięte oczy, zastosowano weryzm. Na cokole ukazano symboliczną walkę dobra ze złem. Sokoły (dusze ludzkie) ścigane są przez psy (grzechy). Sam władca depcze smoka - symbol szatana.

• Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka na Wawelu wykonany z czerwonego marmuru salzburskiego. Reprezentuje styl łamany, jego autorem jest Wit Stwosz i Jorg Hubert. Konwencja naturalistyczna.

Nagrobki pulpitowe mają formę przyściennej, prostopadłościennej tumby z nachyloną ku widzowi płytą wierzchnią i znajdującą się na niej płaskorzeźbioną postacią zmarłego.

• Tumba Piotra z Bnina, biskup wrocławski, autor - Wit Stwosz

Płyty nagrobne z płaskorzeźbioną postacią zmarłego.

• Płyta nagrobna Zbigniewa Oleśnickiego, arcybiskup gnieźnieński, autor - Wit Stwosz

Rzeźba drewniana

Snycerka czyli rzeźbienie w drewnie w Polsce w XIV w. początkowo na Śląsku.

Madonny na lwie - symbolizują prawdopodobnie udział Marii w zbawczym dziele jej syna. Maria pokonuje zło symbolizowane przez lwa.

• Figura z kościoła św. Marcina we Wrocławiu

Figury Matki Boskiej szafkowej - figury otwierane, tworzące rodzaj ołtarza na całym świecie powstało ich tylko sześć. W stanie zamkniętym jest to przedstawienie Madonny z dzieciątkiem na ręku, po otwarciu wiernym ukazywał się tron łaski (przedstawienie Boga Ojca trzymającego przed sobą krzyż z Chrystusem oraz unoszącą się nad nimi gołębicą - symbol Ducha świętego.

Figury piękny Madonn reprezentują styl międzynarodowy zwany też stylem pięknych Madonn. Rzeźby te ukazują Madonnę z dzieciątkiem na reku, są polichromowane, charakteryzują się obfitością ubioru, kaskadowymi draperiami, płynnością linii, urodą rysów Marii Panny przedstawioną jako młoda dziewczyna. Madonny stoją w kontrapoście, poza zbliżona do kształtu literki S, typowa dla gotyku.

• Piękna Madonna z Krużlowej 1410r. Muzeum Narodowe w Krakowie

• Piękna Madonna z Wrocławia 1400r. Muzeum Narodowe w Warszawie

U schyłku XV w. w snycerce pojawił się styl łamany o ostrych realistycznych

fałdach skupionych najczęściej u stóp postaci, gwałtownych gestach, towarzyszyła temu wierność w oddaniu wyglądu człowieka z ukazaniem wad i ułomności

Malarstwo gotyckie w Polsce

Pojawiło się w dwóch technikach.

Freski pokrywały ściany i sklepienia kościołów a także budowli świeckich. Przedstawiały sceny religijne oraz sceny z życia rycerstwa i mieszczaństwa. Gotyckimi freskami dekorowana jest np. kaplica św. Trójcy na zamku Lubelskim, katedra w Gnieźnie a także kaplica Mariacka w Krakowie.

Malarstwo tablicowe, które najpełniej wypowiadało się w malarstwie ołtarzowym. Materiałem było drewno lipowe, które czasem oklejano płótnem. Powierzchnie drewna i płótna nasycano klejem a następnie powlekano kilkakrotnie zaprawą klejowo - kredową. Ilość warstw zaprawy była różna 2-10.

Powierzchnie zaprawy przeznaczoną do malowania starannie szlifowano, na tak opracowaną zaprawę nanoszono kontur obrazu (malowano farbami temperowymi) następnie przystępowano do srebrzenia lub złocenia. Kolejną czynnością było nanoszenie kolorów, najpierw nakładano barwy ciemne, które stopniowo rozjaśniano, natomiast w przypadku karnacji przez kilkakrotne nakładanie ciężkich i gładkich warstw, delikatnie modelując formę. Rezultat ostateczny uzyskiwano przez rozjaśnienie form wypukłych o konsystencji pasy z domieszką bieli ołowiowej. Do końcowej czynności należało położenie na powierzchni wyschniętego malowidła warstwy werniksu.

Gotyckie nastawy ołtarzowe

• retabulum - tablica drewniana zdobiona figuralnym przedstawieniem

• dyptyk - ołtarz składający się z dwóch części, zamykającą się formę dyptyku stosowano w małych ołtarzach domowych i podróżnych

• tryptyk - ołtarz składający się z trzech części, środkowej i jednej pary skrzydeł

• pentaptyk - ołtarz składający się z 5 części

• poliptyk - nastawa mająca więcej niż dwa skrzydła.

Jeśli część środkowa ołtarza dekorowana była rzeźbą pełną wówczas mówimy o ołtarzu szafiastym.

Popularni święci gotyccy i ich atrybuty:

• św. Andrzej - ukośny krzyż

• św. Barbara - wieża

• św. Dorota - koszyk z kwiatami, róże

• św. Hieronim - lew

• św. Jakub Starszy - muszla

• św. Jan - kielich z wężem

• św. Katarzyna Aleksandryjska - złamane koło

• św. Małgorzata - smok

• św. Mateusz - topór

• św. Paweł - miecz

• św. Piotr - klucze

• św. Szymon - piła

• św. Agnieszka - baranek

• św. Jan Chrzciciel - krzyż i baranek

• św. Wojciech - szaty biskupie, wiosło

• św. Stanisław - szaty biskupie, Piotrawin

• św. Mikołaj - trzy sztaby złota

Sacra conversatione - święte rozmowy, przedstawienie Matki Boskiej w otoczeniu świętych dziewic, najczęściej na ołtarzu.

---