Drewniana rzeźba gotycka w Polsce

Początki rzeźby gotyckiej miały miejsce we Francji, w połowie wieku XII, i wiązały się przede

wszystkim ze stworzeniem nowej koncepcji ideowo-plastycznej potrójnego portalu w Chartres. Nowy
program ideowy stał się powodem wykształcenia nowych środków wyrazu, niezbędnych dla sztuki
zmierzającej, choć powoli, ku naturalizmowi. Zasadniczym zadaniem ideowym rzeźby gotyckiej był
udział w głoszeniu prawd wiary i pomoc w praktyce życia religijnego. Przemiany w tej warstwie
ideowej rzutowały na kształt dzieł rzeźbiarskich, Rzeźba gotycka charakteryzuje się nowym
formowaniem tworzywa plastycznego, Rzeźbiarz gotycki, operuje bryłą silnie zróżnicowaną
plastycznie, wszystkie podstawowe elementy przedstawienia kształtują formy plastyczne - linia ma
jedynie uzupełniające znaczenie.

Chronologicznie na czoło wysuwała się tak zwana rzeźba architektoniczna. Były to detale

konstrukcyjne - kapitele, wsporniki i zworniki sklepienne, oraz dekoracja rzeźbiarska, jak na przykład
rzeźby tympanonów portalowych, fryzy figuralne, ornamentalne itp. Z czasem usamodzielniła się; detal
architektoniczny stał się niejako pretekstem dla występowania rzeźby, komponowanej swobodnie,
według praw kompozycji rzeźbiarskich, a nawet architektonicznych.

Drugim rodzajem rzeźby były dzieła stanowiące wystrój wnętrz

kościelnych: ołtarze, sakramentaria, chrzcielnice - dzieła funkcjonalnie związane z
kultem, stanowiące jednak bardziej samodzielne wypowiedzi artystyczne niż rzeźba
architektoniczna. Do wystroju kościołów należały także pojedyncze przedstawienia
kultowe lub całe cykle, umieszczane na przykład na filarach.

W dobie późnego gotyku pod koniec XIVw. gdy twórczość rzeźbiarska

związana była silniej z miastami, rozwijała się w obrębie cechów, a głównym jej
przedmiotem stały się ołtarze - zaczęło dominować drewno jako materiał łatwiej
dostępny, umożliwiający szybką pracę i lepiej nadający się do wytworzenia ołtarzy
szafiasty. W dobie gotyku rzeźba drewniana, z reguły pokryta była polichromią

Okres gotyku w Polsce odznaczał się silnym rozwojem mistycyzmu i prywatnej

dewocji, powstawały zatem dzieła służące tym celom, wyrażające bardziej osobisty, uczuciowy
stosunek człowieka do Boga. Ok. 1400 polską rzeźbę gotycką opanował tzw. styl piękny, z
charakterystycznymi przedstawieniami Pięknych Madonn, krucyfiksów i kompozycji typu Pietà.
Styl ten podkreślał elementy uczuciowości, bólu, cierpienia lub radości. Był to okres rozkwitu
kultu Marii - stąd niebywała ilość i rożnorodność dzieł o tematyce maryjnej, oraz
narastającego kultu świętych.

Istniała także sztuka świecka, w szczególności związana z polityką królów czy książąt,

z rozwijającym się samorządem miast. Treści świeckie przenikały do dzieł w zasadzie
religijnych, czego najlepszym przykładem są idee polityczne czytelne w nagrobkach władców
czy programy heraldyczne znajdujące swe odbicie w zwornikach sklepiennych kościołów. W
rzadko występujących dziełach, w pełni świeckich, rozwijana była tematyka rodzajowa i
obyczajowa, również i ona przenikała do przedstawień ściśle religijnych: sceny z życia św. Jerzego czy
św. Marcina, mogłyby stanowić ilustrację eposów rycerskich, a obrazy Świętej Rodziny, zwłaszcza w
wieku XV, stawały się równocześnie wizerunkiem wielu rodzin mieszczańskich.

Przykłady w kolejności występowania:

- Ołtaż Wita Stwosza w kościele Mariackim Kraków
- Madonna z krużlowej
- Pieta ze szreńska