METODY BADAŃ
PSYCHOLOGICZNYCH

Mgr Anna Rogowska

DEFINICJA TESTU
PSYCHOLOGICZNEGO



Cechy charakterystyczne



Jest zbiorem różnorakich pozycji



Te pozycje stanowią próbkę umożliwiającą
wnioskowanie o zachowaniu się osoby badanej w
sytuacjach pozatestowych



Procedura jego stosowania jest wystandaryzowana i
zobiektywizowana



Spełnia on określone kryteria dobroci
psychometrycznej- jest rzetelny i trafny



Ale tez powinien być:



Obiektywny



Wystandaryzowany



Znormalizowany



Pozycje testu muszą mieć wysoką moc
dyskryminacyjną

2



Testy to:



Zbiory pytań lub sytuacje, służące do badania
własności jednostek lub grup ludzkich przez
wywoływanie u nich określonych obserwowalnych
reakcji werbalnych lub niewerbalnych, będących w
miarę możliwości reprezentatywnymi próbkami ich
zachowania się (Choynowski,1971)



Narzędzia diagnostyczne służące do ilościowej
charakterystyki psychicznych właściwości człowieka, o
których wnioskujemy na podstawie pomiaru
wykonywanych czynności lub też wyniku zadania
rozwiązywanego w ściśle określonej sytuacji (Strelau,
1997)



Są specyficzną procedurą diagnozowania. Może on
być zbiorem zadań lub pytań, które-w standardowych
warunkach- mają wywoływać określone rodzaje
zachowań i dostarczać wyników o pożądanych
własnościach psychometrycznych, to jest
posiadających wysoką rzetelność i wysoką trafność
(APA, 1985/1974)

3

PODSTAWOWE METODY BADAWCZE



Obserwacja, wywiad, rozmowa
psychologiczna



Testy inteligencji i zdolności



Kwestionariusze osobowości



Testy projekcyjne

4

OBSERWACJA, WYWIAD, ROZMOWA
PSYCHOLOGICZNA



Obserwacja



Polega na celowym rozpoznawaniu wskaźników
należących do wyróżnionych kategorii danych
obserwacyjnych, a następnie na uzasadnionym
teoretycznie wnioskowaniu o właściwościach lub
stanach psychicznych poznawanej jednostki

5

Obiekt

obserwacj

i

Obserwato

r

Psycholog

Wskaźniki
konstytucjonalne

Wskaźniki behawioralne

Wskaźniki fizjologiczne

Wskaźniki przedmiotowe

Kategorie wskaźników obserwacyjnych wykorzystywane w
badaniach psychologicznych

6

OBSERWACJA



W celu ograniczenia błędów w interpretacji
dostępnych wskaźników opracowano wiele
SKAL OBSERWACYJNYCH(skal szacunkowych)



Służą do oszacowania jednej lub kilku cech
osobowości



Składają się ze zbioru składników
obserwacyjnych



Każdemu wskaźnikowi przyporządkowana
jest skala, która umożliwia ilościowe
określenie intensywności lub częstości
ujawniania się danego wskaźnika

7

TESTY INTELIGENCJI I ZDOLNOŚCI



Tradycyjnie stosowane narzędzia do pomiaru
sprawności intelektualnej



Wystandaryzowane i znormalizowane
narzędzia mierzące sprawność intelektualną
na podstawie efektywności wykonywania
zadań umysłowych

8

RODZAJE TESTÓW



Grupowe i indywidualne



Zamknięte i otwarte



Werbalne i wykonaniowe



Szybkości i mocy



Mierzące poszczególne zdolności i testy
inteligencji



Skale rozwojowe i baterie testów

9

TESTY



Skala Nancy Bayley-od 1misiąca do 3,5 roku,
wykrywanie nieprawidłowości rozwojowych,
defektów neurologicznych, zaburzeń
emocjonalnych, deficytów stymulacji
środowiskowej (brak adaptacji i normalizacji
polskiej)



Stanfordzka Skala Bineta- od2 do 18r.ż.;
Rozumowanie werbalne, rozumowanie
ilościowe, rozumowanie abstrakcyjne na
materiale percepcyjnym oraz pamięć
krótkotrwała (brak polskich norm)



Skale Wechlera

10

WAIS-R



WAIS-R jest najbardziej popularnym testem
psychologicznym służącym do pomiaru inteligencji
ogólnej u osób dorosłych. Skala składa się z 11
testów badających poziom rozwoju różnych zdolności
poznawczych. 
Według Wechslera - autora testu - inteligencję
można zdefiniować jako ogólną zdolność jednostki
do podejmowania celowych działań, do racjonalnego
myślenia i do coraz lepszego funkcjonowania w
otoczeniu. Inteligencja jest pewną ogólną zdolnością,
która pozwala jednostce działać celowo, myśleć
racjonalnie, efektywnie współdziałać ze
środowiskiem. Zachowania inteligentne zależą
również od czynników pozaintelektualnych: emocji,
motywacji i procesów hamowania impulsów. 

11

WAIS-R



Na ogólny wynik w teście inteligencji
Wechslera składają się dwie podskale:
- skala inteligencji słownej 
- skala inteligencji bezsłownej. 

Każda z nich jest źródłem informacji
dotyczących funkcjonowania w sferze
poznawczej osoby badanej w danym
zakresie. Jeżeli pomiędzy tymi dwoma
rodzajami inteligencji istnieje istotna
rozbieżność, rozwój poznawczy określamy
jako nieharmonijny. 

12

TEST WECHSLERA W SKALI
SŁOWNEJ BADA TAKIE
UMIEJĘTNOŚCI, JAK:



umiejętność zdobywania, przechowywania i odzyskiwania wiedzy,
- zasób informacji z zakresu wiedzy ogólnej, 
- zasób słownictwa, umiejętność wypowiadania się, definiowania i
tworzenia pojęć,
- myślenie abstrakcyjne, 
- zdolność do identyfikacji przedmiotów i pojęć oraz zdolność do
klasyfikowania (umiejętność porównywania, uogólniania,
abstrahowania), 
- rozumowanie werbalne, 
- myślenie logiczno-arytmetyczne, czyli łatwość posługiwania się
liczbami, operacje umysłowe,
- szybkość procesów umysłowych, 
- osądy społeczne (inteligencja społeczna), znajomość
konwencjonalnych standardów zachowania, wiedza uwarunkowana
kulturowo, wykorzystanie praktycznych informacji, 
- pamięć krótkotrwała słuchowa, mechaniczna, bezpośrednie
przypominanie. 

13

TEST WECHSLERA W SKALI
BEZSŁOWNEJ BADA TAKIE
UMIEJĘTNOŚCI, JAK: 



 spostrzeganie wzrokowe, czyli organizacja
wzrokowa bez aktywności motorycznej,
- pamięć wzrokowa, a zwłaszcza dostrzeganie
brakujących elementów w figurze, 
- myślenie przyczynowo-skutkowe, czyli logiczna
organizacja materiału z części w całość,
- orientacja i wyobraźnia przestrzenna, 
- integracja operacji analizy i syntezy wzrokowej, 
- koordynacja wzrokowo-ruchowa, 
- umiejętność pracy pod presją czasu, 
- szybkość procesów umysłowych, 
- zdolność do koncentracji, 
- zdolność uczenia się, zwłaszcza wzrokowo-
ruchowego. 

14

TEST MATRYC RAVENA - TMS



Test Matryc Ravena-TMS jest niewerbalnym testem badającym 
procesy poznawcze, obejmujące zdolność do poprawnego, logicznego
myślenia 
oraz spostrzegania. Zaliczany jest do testów, w których wynik jest niezależny 
od doświadczenia osoby badanej. Badanie ma formę sprawdzianu, w jakim
stopniu osoba 
badana potrafi wychwycić relację między elementami wzoru (matrycy) i
wskazać brakujący 
element wzoru. Wynik uzyskany w Teście Matryc Ravena-TMS jest wynikiem
ogólnym, informuje, 
ile procent osób w grupie wiekowej osoby badanej wykazuje inteligencję
wyższą lub niższą od niej.
Wyniki testu u danej osoby stanowią informację o wartości ogólnego czynnika
inteligencji, 
który wchodzi w skład poszczególnych zdolności specjalnych. Czynnik ten jest
utożsamiany 
jest z inteligencją wrodzoną, potencjałem intelektualnym, zdolnością
logicznego myślenia, 
a nie - z inteligencją wyuczoną. Wynik testu w minimalnym stopniu zależy od
wykształcenia 
osoby badanej oraz od innych czynników kulturowych, takich jak pochodzenie
społeczne, status ekonomiczny. 

15

WSKAZANIA ORAZ CEL BADANIA
TESTEM MATRYC RAVENA - TMS.



Badanie inteligencji testem Testem Matryc
Ravena - TMS jest wykonywane na zlecenie
lekarza, psychologa lub - w przypadku dzieci i
młodzieży - pedagoga szkolnego. Można
również poddać się badaniu na własne
życzenie. Test Matryc Ravena - TMS często
bywa wykorzystywany, gdy w ostatnich
miesiącach osoba badana była
diagnozowana innym testem inteligencji,
który nie powinien być powtarzany na
przestrzeni krótkiego odcinka czasu (np.
badanie Skalą Inteligencji Wechslera).

16

TEST MATRYC RAVENA - TMS.



Test składa się z 60 zadań podzielonych na pięć
serii. W każdej serii zadania mają wzrastający
poziom trudności. Przed rozpoczęciem badania
psycholog przedstawia szczegółową instrukcję i
przykład. Następnie osoby badane otrzymują
zadania prezentowane w postaci matrycy z
jednym brakującym elementem. Aby rozwiązać
zadanie poprawnie, należy odgadnąć zasadę,
która dotyczy danej matrycy i wskazać brakujący
element spośród zaproponowanych odpowiedzi.

Test Matryc Ravena - TMS jest często stosowany
w rekrutacji i selekcji pracowników oraz podczas
badań psychotechnicznych. 

17

KWESTIONARIUSZE OSOBOWOŚCI



Metoda badania osobowości, wykorzystująca
samoopis w postaci odpowiedzi osoby
badanej na zbiór standardowych pytań,
stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń.



W rezultacie zobiektywizowanej oceny
odpowiedzi inwentarz dostarcza wyników
ilościowych, charakteryzujących się
pożądanymi własnościami
psychometrycznymi, to jest rzetelnych i
trafnych oraz podlegających normalizacji
(APA, 1985/1974)

18

NEO-FFI: INWENTARZ
OSOBOWOŚCI - P. T. COSTA, R. R.
MCCRAE.



Kwestionariusz diagnozujący cechy osobowości
opisane w pięcioczynnikowym modelu Wielkiej
Piątki. Zawiera 60 twierdzeń, do których ma się
ustosunkować osoba badana. Pozycje te składają
się na 5 skal:
- neurotyczność 
- ekstrawersja 
- otwartość na doświadczenie 
- ugodowość 
- sumienność 

Na podstawie wyników sporządzany jest opis
osobowości, można też prognozować zdolności
adaptacyjnych do środowiska zawodowego.

19

NEO-PI-R: INWENTARZ
OSOBOWOŚCI - P. T. COSTA JR, R.
R. MCCRAE



Kwestionariusz diagnozujący cechy osobowości opisane w
pięcioczynnikowym modelu Wielkiej Piątki rozszerzony o
poszczególne składniki każdej z nich. Zawiera 60 twierdzeń, do
których ma się ustosunkować osoba badana. Wyróżnione podskale
to w poszczególnych czynnikach: 
- Neurotyczność: Lęk, Agresywna wrogość, Depresyjność,
Nadmierny krytycyzm, Impulsywność i Nadwrażliwość 
- Ekstrawertyczność: Serdeczność, Towarzyskość, Asertywność,
Aktywność, Poszukiwanie doznań i Emocje pozytywne
- Otwartość na doświadczenie: Wyobraźnia, Estetyka, Uczucia,
Działanie, Idee i Wartości
- Ugodowość: Zaufanie, Prostolinijność, Altruizm, Ustępliwość,
Skromność i Skłonność do rozczulania się
- Sumienność: Kompetencja, Skłonność do porządku,
Obowiązkowość, Dążenie do osiągnięć, Samodyscyplina i Rozwaga

Kwestionariusz jest stosowany w indywidualnej diagnozie,
doradztwa zawodowym i selekcji oraz w badaniach naukowych.

20

EPQ-R: KWESTIONARIUSZ
OSOBOWOŚCI EYSENCKA.



Kwestionariusz diagnozujący wymiary osobowości zgodnie
z teorią Eysencka. Zawiera 106 pytań, na które odpowiedź
brzmi: "Tak" lub "Nie". Wyniki ujmowane są na 6 skalach:
- Psychotyzm (P) - podstawowy wymiar osobowości
- Ekstrawersja (E) - podstawowy wymiar osobowości 
- Neurotyzm (N) - podstawowy wymiar osobowości 
- Skala kontrolna - Kłamstwa (K) - ocenia tendencje do
przedstawiania się w lepszym świetle
- Skłonność do uzależnień (UZ) - skala dodatkowa
identyfikująca osoby zaburzone 
- Skłonność do przestępstw (PRZ) - skala dodatkowa
identyfikująca osoby zaburzone 

Kwestionariusz jest stosowany w indywidualnej diagnozie,
doradztwa zawodowym i selekcji oraz w badaniach
naukowych.

21

MMPI (MINNESOTA MULTIPHASIC
PERSONALITY INVENTORY)



jeden z najczęściej
używanych psychologicznych testów osobow
ości. Dostępna jest polska adaptacja MMPI-2
opracowana i wydana przez Pracownię
Testów Psychologicznych PTP. MMPI zawiera
567 pytań, na które należy odpowiedzieć
"prawda" lub "fałsz". W wyniku daje
trzy skale kontrolne, dziesięć skal
klinicznych(skala Męskość/kobiecość nie jest
skalą kliniczną) i kilkadziesiąt podskal. Każda
skala i podskala testu jest normalizowana
do skali tenowej.

22

MMPI-2



MMPI

®

-2 jest samoopisowym kwestionariuszem

osobowości. Zadaniem badanego jest
ustosunkowanie się do 567 stwierdzeń dotyczących
różnych zachowań i przekonań. Wyniki inwentarza
mogą być ujmowane na 121 skalach, w tym na
skalach kontrolnych i klinicznych.



Zastosowanie: MMPI

®

-2 stosuje się przede

wszystkim w diagnozie klinicznej do oceny
osobowości i zaburzeń psychicznych (hipochondria,
depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, paranoja
i in.). Znajduje on także zastosowanie w obszarach
nieklinicznych (przesiewowe badania kandydatów
do pracy, rekrutacja na studia, pobór wojskowy).

23

SKALE MMPI



Hd – Hipochondria



D – Depresja



Hy – Histeria



Pd – Psychopatia



Mf – Męskość/kobiecość



Pa – Paranoja



Pt – Psychastenia



Sc – Schizofrenia



Ma – Hipomania



Si – Introwersja społeczna

24

TESTY ORGANICZNE



Badanie diagnostyczne z zastosowaniem testów
organicznych pomaga ustalić, czy u osoby badanej
występują uszkodzenia lub mikrouszkodzenia mózgu.

Wynik pozwala zakwalifikować osobę badaną do
jednej z grup:
- osób, u których problemy wynikają z podłoża o
charakterze dysfunkcji organicznych
- osób, u których problemy wynikają z podłoża o
charakterze przyczyn psychologicznych 

Takie rozróżnienie ułatwia wybór najskuteczniejszego
leczenia farmakologicznego bądź terapii.

25

TESTY ORGANICZNE



Testy organiczne są testami neuropsychologicznymi i
służą określeniu sprawności funkcji poznawczych osoby
badanej (pamięć, uczenie się, funkcje wykonawcze,
przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne).



Są to w szczególności: Test Pamięci Wzrokowej
Bentona, Test Płynności Figuralnej Ruffa, DUM
oraz Kalifornijski Test Uczenia się Językowego.



Testy organiczne są oferowane w szczególności:



osobom stającym na komisji - ubiegającym się o
uzyskanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności,



osobom po przebytym urazie mózgu (poważne
stłuczenie głowy, udar mózgu),



osobom w starszym wieku z podejrzeniem choroby o
charakterze otępiennym (demencji).

26

TESTY PROJEKCYJNE



PROJEKCJA  mechanizm  obronny  polegający 
na przypisywaniu 

innej 

osobie 

lub 

obiektowi  zewnętrznemu 
własnych,często nieakceptowanych 
właściwości  i  cech  (Z. Freud)



  

U 

podstaw 

stosowania 

technik 

projekcyjnych  stoi  teza,  że  badani 
proszeni  o  interpretację  zachowań 
innych  ludzi  w  sposób  niebezpośredni
transponują 

własne 

motywacje, 

przekonania,  postawy  i  odczucia  na 
oceniane  osoby,  rzeczy  lub  procesy

27

TECHNIKI  PROJEKCYJNE-
ZASTOSOWANIE



gdy  można  się  spodziewać,  że  badani  mogą  mieć 
opory  przed  bezpośrednim  ujawnianiem  swoich 
poglądów  ze  względu  na  obawy  o  akceptację 
społeczną  lub  wskutek  wysokiej  intymności  czy  też 
drażliwości  tematyki



gdy  podejrzewamy,  że  badani  mogą  nie  zdawać 
sobie  sprawy  z  rzeczywistych  powodów  swojego 
zachowania



gdy  problemy,  które  chcemy  w  badaniu  poruszyć 
są  trudne  do  zwerbalizowania



kiedy  chcemy  zweryfikować  informacje  uzyskane
podczas  innych  badań(np.  techniką  wywiadu 
grupowego,  aby  możliwe  było  określenie  stopnia 
wpływu  grupy  na  wypowiadanie  własnych  poglądów)



by  urozmaicić  przebieg  badania  (szczególnie 
długiego)

28

ZALETY TECHNIK PROJEKCYJNYCH:



pozwalają  na  uzyskanie  odpowiedzi,  które
trudno  byłoby  otrzymać  od  badanych 
gdyby znali  właściwy  cel  badania



skuteczne  w  przypadku  badania 
problemów drażliwych  społecznie,  zbyt 
osobistych  lub  zbyt  abstrakcyjnych  w 
odniesieniu  do  wiedzy posiadanej  przez 
badanych



pozwalają  poznać  ukryte  motywacje,
przekonania  i  postawy,  które  w  inny 
sposób nie mogłyby  się  ujawnić

29

WADY TECHNIK PROJEKCYJNYCH:



Konieczne  duże  doświadczenie  badaczy



Wymagają 

zatrudnienia 

wykwalifikowanych  interpretatorów  do 
analizy  odpowiedzi  



Wysoki

poziom

ryzyka

niedokładnej

interpretacji danych  



Wysokie koszty 



 

Mogą stawiać respondentom zbyt wysokie

wymagania

30

TECHNIKI  PROJEKCYJNE 



Test niedokończonych zdań



Testy TAT



Test Rochacha

31

TEST ZDAŃ NIEDOKOŃCZONYCH
ROTTERA.



Technika projekcyjna
częściowo ustrukturalizowana. Składa się z
zestawu 40 niedokończonych zdań. Istnieją
wersje dla dzieci, młodzieży i dla dorosłych. 



Służy do badania osobowości. Daje
informacje o lękach osoby
badanej, przeżywanych przez nią konfliktach
wewnętrznych.

32

TAT



W wersji podstawowej test składa się z trzech serii po 10
obrazków. Na obrazkach przedstawione są sceny z życia
społecznego, które badany ma szeroko opisać, łącznie z tym
czego na obrazkach nie ma a może się domyślić.



W przypadku dorosłych, o przynajmniej przeciętnej inteligencji,
pytani są proszeni o opowiedzenie jak najbardziej dramatycznej
historii dla każdego z rysunków tak aby zawierała ona:



co doprowadziło do pokazanej sytuacji,



co się dzieje w momencie pokazywanym na rysunku,



co przedstawione osoby czują i myślą,



co się stanie w przyszłości czyli jak zakończy się ta historia.



Istnieje odmiana testu przeznaczona dla dzieci, w której na
obrazkach przedstawione są sytuacje rodzinne lub zwierzęta.
Wersję tę stosuje się również w stosunku do osób upośledzonych.
W przypadku dzieci i osób o ograniczonych możliwościach
umysłowych wymagania są mniejsze, w szczególności nie
wymaga się opowiadania dramatycznych historii.

33

TAT

34

CAT-H



materiał testowy stanowi 10 obrazków
czarno-białych przedstawiających ludzi
w różnych sytuacjach - analogicznych do
sytuacji w wersji CAT-A 

(z postaciami zwierzętami).

35

TEST RORSCHACHA



stworzony w 1921 roku przez
szwajcarskiego psychoanalityka,Hermanna Rorschacha. Na
podstawie testu wnioskuje się o nieświadomych treściach
psychicznych, cechach osobowości izaburzeniach
psychicznych (jest on używany w diagnozie klinicznej).



Test składa się z 10 tablic z plamami atramentowymi (5
szaroczarnych, 2 szaroczerwone i 3 kolorowe). Tablice
prezentuje się osobie badanej, która opowiada, co na nich
widzi. W odpowiedziach bierze się pod uwagę:



interpretowany obszar (całość, części);



determinantę odpowiedzi (kształt, barwa, pozorny ruch);



poziom formy (zgodność obrazu z bodźcem);



treść (ludzie, zwierzęta etc.).



Mierzony jest także czas reakcji na poszczególne tablice.
Wypowiedzi są klasyfikowane według klucza, na podstawie
którego tworzony jest tzw. psychogram.

36

TEST RORSCHACHA

37

38

39

40

TEST RORSCHACHA



Kontrola emocjonalna



Reaktywność emocjonalna



Opozycyjność i negatywizm, podkreślanie
indywidualności



Pozytywna, nieuzasadniona reakcja
emocjonalna



Nieprzyjemne doświadczenia emocjonalne



Jednoczesne doświadczanie pozytywnych i
negatywnych emocji

41

INNE



Kwestionariusz objawowy



STAI

42