BUDŻET JST INSTRUMENTEM

ZARZĄDZANIA FINANSAMI JST

Budżetowanie w

organizacji

• Budżetowanie jest metodą wewnętrznego, oddolnego

planowania,

podporządkowanego

realizacji

strategicznych celów i efektywnemu wykorzystaniu
posiadanych zasobów.

• Budżetowanie jest metodą zarządzania, która pomaga

decydentom (podmiotom podejmującym decyzje w
zakresie

alokacji

zasobów),

gdyż

narzuca

konieczność:

 planowania zadań w przyszłych okresach,
 ustanowienia

sprawnego

systemu

komunikacji

wewnątrz organizacji,

 odpowiedniej

koordynacji

w

całym

procesie

budżetowania,

 definiowania w sposób precyzyjny celów i zadań do

realizacji,

 ustanowienia sprawnego systemu kontroli i sterowania

realizacją zadań,

 określenia systemu monitoringu efektów (realizacji

celów-zadań).

Budżet jako instrument

zarządzania finansami JST

• Pomaga określić przyszłe zapotrzebowanie na

poszczególne

usługi

komunalne

oraz

odpowiednio ukierunkować politykę JST, aby
umożliwić ich wykonanie – funkcja planistyczna

• Pozwala

na

poprawne

i

prawidłowe

wykorzystanie

środków

finansowych

posiadanych przez JST – funkcja optymalizacji

• Umożliwia

rozliczenie

działalności

władz

samorządowych – funkcja kontrolna

• Łączy władze samorządowe ze społecznością

samorządową, zwłaszcza w fazie planowania
budżetu

i

jego

realizacji

–

funkcja

demokratyczna

• Jest instrumentem pomocnym przy realizacji

polityki społeczno-gospodarczej JST – funkcja
promocji

Budżet JST a polityka i strategia

rozwoju JST

• Informacje

zawarte

w

budżecie

JST

są

odzwierciedleniem strategii rozwoju JST i
polityki JST.

• Struktura

i

kierunki

wydatków

informują

o

realizowanych zadaniach priorytetowych w danym
roku budżetowym, a źródła i struktura dochodów
stanowią

podsumowanie

podjętych

decyzji

i

czynników, które doprowadziły do tych decyzji.

• Określenie

zasad

polityki

finansowej

i

priorytetów

budżetowych

ma

podstawowe

znaczenie dla racjonalnego przebiegu procesu
budżetowego,

jak

również

efektywnego

zarządzania finansami JST i zapewnia ciągłość
budżetowania i kontynuację rozwoju JST.

Budżet pozycji

1/2

 Najpowszechniejsza postać budżetu stosowana przez

wszystkie JST zgodnie z regulacjami prawnymi.

 Środki publiczne przydzielane są poszczególnym

jednostkom organizacyjnym (dysponentom środków
budżetowych).

 Oparty jest na ujmowaniu dochodów według źródeł ich

pochodzenia a wydatków według rodzaju i kierunków
wydatkowania w odpowiednich podziałkach klasyfikacji
budżetowej (działy, rozdziały, paragrafy).

 Przeniesienia

środków

pomiędzy

działami,

rozdziałami, paragrafami (czy w ramach działu,
rozdziału)

wymagają

dokładnego

określenia

kompetencji organów samorządowych.

 Podziałka klasyfikacji budżetowej ma charakter

operacyjny, a nie orientacyjny i ściśle obowiązuje
jednostkę

realizującą

budżet,

co

powoduje

wewnętrzną sztywność gospodarki budżetowej.

Budżet pozycji

2/2

 Wymusza „planowanie na wyrost” przez jednostki

organizacyjne JST, a organy JST zaangażowane w

procesie przygotowania, uchwalania i wykonywania

budżetu stosują zasadę „obcinania na wyrost”.

 Mała precyzja oraz niekompleksowość planowania

budżetowego

wywołują

deficyty

środków

finansowych

w

jednych

podziałkach

klasyfikacyjnych i nadwyżki w drugich.

 Nie tworzy bodźców do innowacyjności, a także nie

dostarcza niezbędnych informacji potrzebnych do

efektywnego zarządzania.

 Na etapie wykonywania, jak i sprawozdania zwraca

szczególną uwagę na aspekty kontrolne, które

polegają

przede

wszystkim

na

porównaniu

wydatków

i

dochodów

planowanych

z

rzeczywistymi.

Budżet zadaniowy

1/2

 Budżet

zadaniowy

jest

rezultatem

tzw.

budżetowania programowego wprowadzonego w
sektorze publicznym w latach 60-tych w Stanach
Zjednoczonych.

 Budżet zadaniowy po raz pierwszy w Polsce

zastosowało miasto Kraków w 1995 roku, oraz
około

40

gmin,

np.:

Szczecin,

Ostrów

Wielkopolski, Poznań, Sandomierz, Koszalin,
Zgierz, Starachowice, Mikołajki, Łęczyca, Olecko,
Lubań.

 W budżecie zadaniowym są zadania nazwane, opisane

i skwantyfikowane pod względem przewidywanych
wyników, tj. kosztów i wskaźników efektywności
możliwych do osiągnięcia.

 Budżet ten oparty na zasadzie 3 x E – economy -

gospodarność;

efficiency

–

efektywność;

effectivness – skuteczność.

Budżet zadaniowy

2/2

W budżecie zadaniowym należy:
• wyznaczyć cele do realizacji
• przypisać celom konkretne zadania
• ustalić charakter zadania (własne, zlecone,

powierzone; bieżące inwestycyjne)

• dokonać podziału działalności na poszczególne

zadania (podzadania) i wyznaczyć koordynatorów

tych zadań

• ustalić szczegółowy harmonogram realizacji zadań
• wyznaczyć metody kalkulacji kosztów zadania oraz

źródła finansowania zadania

• ustalić mierniki określające stopień realizacji

celów (zadań)

• wyznaczyć koordynatora całego projektu (zadania)

• ustalić zasady współpracy między ośrodkami w celu

realizacji zadania

Budżet pozycji a budżet

zadaniowy 1/2

• Budżet liniowy (BL) oparty jest na klasyfikacji

budżetowej a budżet zadaniowy (BZ) na układzie
zadań.

• BL jest głównie instrumentem kontroli, a BZ

instrumentem zarządzania finansami.

• BL - sztywność gospodarki budżetowej, a BZ -

elastyczność gospodarki budżetowej.

• BL - przetargowo-uznaniowy model planowania,

a BZ - planowanie oparte na zobiektywizowanym
rachunku nakładów i efektów.

• BL odpowiada na pytanie co zostało zrobione, a

BZ - co zostało zrobione, w jaki sposób i jak
efektywnie.

Budżet pozycji a budżet

zadaniowy 2/2

• BL - zły system informacji mało użytecznych, a

BZ - system informacji umożliwia porównanie
poziomu wydatków z zakresem rzeczowym zadań.

• BL - bierność dysponentów budżetowych, a BZ -

aktywność koordynatorów zadań.

• BL mała precyzja planowania, a BZ - planowanie

zadań według rankingów zadań.

• BL - ustalone są wydatki ponoszone na

poszczególne dziedziny działania, a BZ -
ustalone są całkowite koszty świadczonych usług
i ich efektywność.

• BL - mała komunikatywność, a BZ - duża

komunikatywność i przejrzystość informacji.

WARUNKI FUNKCJONOWANIA BUDŻETU ZADANIOWEGO

1/6

1. Stabilne źródła finansowania podmiotów.
2. Uelastycznienie zasad prowadzenia publicznej

gospodarki finansowej, w tym dyscypliny
finansów publicznych w celu zwiększenia
kompetencji

koordynatorów

zadań

w

porównaniu z kompetencjami dysponentów
budżetowych.

3. Określenie metodologii wyboru priorytetów

działania

(system

ustalania

hierarchii

priorytetów działania).

4. Budżet zadaniowy powinien być zrozumiały nie

tylko dla władz wykonawczych, ale także dla
władz stanowiących i dla społeczeństwa, a
zarazem

umożliwiać

współpracę

władz

publicznych na różnych szczeblach (organ
stanowiący nie powinien wprowadzać zmian w
budżecie zadaniowym).

WARUNKI FUNKCJONOWANIA BUDŻETU ZADANIOWEGO

2/6

5. W budżecie zadaniowym muszą być określone

mierniki zadań, tj. koszty determinujące
wydatki na realizację zadań i ich efekty. Ważne
jest też systemowe określenie wyboru formy
realizacji zadania, czemu jednak nie sprzyja
prawo zamówień publicznych.

6. Wdrażanie budżetu zadaniowego wymaga

czasu, ale również wiedzy merytorycznej i
metodologicznej

pracowników

przygotowujących

i

wykonujących

budżet

zadaniowy. W związku z tym bardzo ważne jest
motywowanie pracowników przygotowujących i
wykonujących budżet zadaniowy, czemu nie
sprzyjają zasady premiowania pracowników
administracji

publicznej

na

szczeblu

centralnym i samorządowym.

WARUNKI FUNKCJONOWANIA BUDŻETU ZADANIOWEGO

3/6

7. Wprowadzenie budżetu zadaniowego wymaga

odejścia

od

klasyfikacji

budżetowej

i

resortowego podziału wydatków, co sprzyja
współpracy

podmiotów

sektora

finansów

publicznych w realizacji konkretnych zadań
publicznych.

8. Budżet zadaniowy powinien być przygotowany

wariantowo, ale problemem jest czy zasada ta
ma dotyczyć wariantów zadań, czy też
wariantów budżetu zadaniowego jako całości.

9. Mierniki zadań muszą być: proste, zrozumiałe,

a dane wykorzystane do ich obliczenia –
wiarygodne. Jednak raz określone mierniki nie
są niezmienne i powinny ewoluować wraz ze
zmianą

sytuacji

politycznej

(zmiana

priorytetów działania), czy też wraz z nowymi
informacjami z zakresu jakości zarządzania
publicznego.

WARUNKI FUNKCJONOWANIA BUDŻETU ZADANIOWEGO

4/6

10. Zróżnicowany winien też być zakres mierników,

to znaczy najwęższy dla organu stanowiącego i
następnie zasób wykorzystywanych mierników
wzrasta idąc w dół w hierarchii podmiotów
przygotowujących

i

realizujących

budżet

zadaniowy, przy czym lepiej aby tych mierników
było mniej, a za to bardziej dokładnych. Mierniki
powinny umożliwiać ocenę zadania z punktu
widzenia: obywatela, użytkownika, podatnika.

11. Ewaluacja

programu

jest

czasochłonna,

pracochłonna i kosztochłonna, a więc bardzo
ważne jest aby wybrać właściwe programy do
ewaluacji

zgodnie

z

określoną

hierarchią

priorytetów działania. Programy oceniane są z
punktu

widzenia

ich:

gospodarności,

efektywności i skuteczności. Ważne są też środki
finansowe na zbieranie danych do określenia
mierników dla poszczególnych zadań.

WARUNKI FUNKCJONOWANIA BUDŻETU ZADANIOWEGO

5/6

12. W budżecie zadaniowym nie wolno zastępować

wcześniej określonych celów wskaźnikami, a
zatem

mierniki

dostarczają

materiału

liczbowego do oceny (interpretacji). Poleżenie
nacisku na osiągnięcie zakładanego poziomu
miernika, a nie na realizację celu prowadzi do
zniekształcenia

celu

i

poziomu

ryzyka

związanego z jego realizacją.

13. W budżetowaniu zadaniowym planowanie nie

może być tylko zdecentralizowane, gdyż ważne
jest też planowanie scentralizowane i wiążąca
się z nim rola koordynatora, który określa
priorytety działania i czuwa nad ich realizacją.
Dlatego też budżet zadaniowy winien być
wprowadzany etapowo (od pilotażu wybranych
zadań po cały budżet).

WARUNKI FUNKCJONOWANIA BUDŻETU ZADANIOWEGO

6/6

14. Konieczność

wprowadzenia

audytu

jakościowego

i

kształcenia

ekspertów

efektywnościowych,

którzy

określą

jasne

standardy dla mierników zadań (ocena jakości
tych wskaźników).

15. Mierniki zadań mają służyć ocenie realizacji

zadania, a więc przede wszystkim ocenie
dostarczanego

produktu,

jako

wyniku

realizowanego

zadania

publicznego

(nakłady/efekty). Ważne jest przy tym ścisłe
określenie

procedur

ograniczenia

lub

likwidacji zadań, które nie są realizowane w
oparciu o zasady: gospodarności, efektywności
i skuteczności.

16. Budżet zadaniowy winien być powiązany z

planowaniem wieloletnim (minimum 4-letnim).