Polityka społeczna

Wykład 12: Podatki w polityce

społecznej

Pojęcie podatku

– Podatek jako przymusowa, legalna

bezzwrotna danina (dziesięcina w

naturze, pańszczyzna, podatek

nowoczesny w pieniądzu)

– „W życiu człowieka są dwie pewne

rzeczy: płacenie podatków i własny

pogrzeb” (B. Franklin)

– „Każdy jest obowiązany do ponoszenia

ciężarów i świadczeń publicznych, w

tym, podatków, określonych w

ustawie” (Art. 84 Konstytucji RP);

Rodzaje podatków

a) Podatki bezpośrednie (obciążające bezpośrednio dochód lub

majątek):

– Podatek dochodowy od osób indywidualnych (PIT)

– Podatek dochodowy od przedsiębiorstw (CIT)

– Podatek od dochodów kapitałowych (capital gain tax)

– Podatek od funduszu płac (payroll tax)

– Składka na ubezpieczenie obowiązkowe (social security

contributions)

– Podatki majątkowe (od nieruchomości)

b) Podatki pośrednie (od transakcji):

– Podatek od wartości dodanej (VAT, TVA, MST, podatek od

towarów i usług – PTU)

– Podatek obrotowy (sales tax)

– Podatek akcyzowy (excise tax)

– Cło

c) Pozostałe podatki

– Podatek od gier

– Podatek spadkowy

– Opłaty skarbowe

– Podatki lokalne (np. od psów)

Pożądane cechy systemu

podatkowego

a) efektywność ekonomiczna,
b) efektywność fiskalna,
c) koszt administrowania,
d) odporność i elastyczność,
e) sprawiedliwość społeczna.

Sprawiedliwość społeczna

(fairness, equity)

–

Równość pozioma (horizontal equity) - zasada

niedyskryminacji (jednakowe traktowanie osób o tych

samych dochodach, tych samych transakcji, itp.);

–

Równość pionowa (vertical equity) – odstępstwo od

zasady równości poziomej ze względu zróżnicowaną

zdolność do płacenia podatków (bogactwo, sytuacja

indywidualna) oraz zróżnicowany udział w korzyściach;

–

Opodatkowanie dochodu czy konsumpcji?

–

Społeczna funkcja dobrobytu: utylitarianizm (suma

użyteczności: poprawa sytuacji jednego przy nie

pogarszaniu sytuacji pozostałych) a sprawiedliwość w

sensie Rawlsa (zawsze poprawiać sytuację

najgorszego).

–

Kto rzeczywiście płaci podatki (tax incidence)?

Sprawiedliwość a

efektywność

• Sprawiedliwość: jak podatki wpływają

na podział wytworzonego produktu;

• Efektywność: jak podatki wpływają

na wielkość wytworzonego produktu;

• Potencjalny konflikt pomiędzy

sprawiedliwością a efektywnością:
podatki mogą poprawiać podział, ale
jednocześnie zmniejszać produkt do
podziału;

Sprawiedliwość (równość) a

efektywność

•

Zróżnicowanie dochodów: krzywa Lorenza i

współczynnik Gini;

•

Zapewnienie równości wymaga opodatkowania

proporcjonalnego lub progresywnego;

•

Im wyższy podatek, tym większy „martwy”

koszt, czyli niższa efektywność;

•

Im silniejsza progresja podatkowa, tym większy

„martwy” koszt;

•

Ile progresji podatkowej w celu zapewnienia

„równości”?

•

Teoria wyboru publicznego (public choice

theory);

•

Zróżnicowane preferencje i twierdzenie o

niemożliwości Arrowa (impossibility theorem);

Krzywa Lorentza i współczynnik

Gini

a

b

0

100%

Linia a oznacza w pełni egalitarny rozkład dochodów
Linia b oznacza zróżnicowany rozkład dochodów
Współczynnik Gini: stosunek pola między a i b do całego pola

poniżej a

Ile progresji podatkowej?

Dochód

a

b

0

Podaż pracy

Im większa progresja, tym większy spadek podaży pracy i

tym większy „martwy koszt” (dystans między a i b), czyli im

większa redystrybucja, tym większe straty efektywności

Optymalna baza podatkowa

• Baza podatkowa jest kwotą (dochód, majątek, sprzedaż), która jest

obciążona podatkiem;

• W odniesieniu do dochodu, za najbardziej poprawną teoretycznie uważana

jest całościowa definicja dochodu Schanza-Haiga-Simonsa (Schanz-Haig-
Simons comprehensive income definition), która określa podstawę
podatku dla danej osoby jako jej „zdolność do płacenia podatku”
(individual’s ability to pay taxes);

• Ta zdolność do płacenia jest równa rocznej „potencjalnej konsumpcji”

danej osoby, czyli rocznej całkowitej konsumpcji plus wzrost zasobu
majątku, plus bezpłatne świadczenia, np. od pracodawcy, takie jak
samochód służbowy, telefon służbowy, ubezpieczenie lekarskie, itp;

• Definicja SHS spełnia postulat równości poziomej, bo zapewnia te same

obciążenia ludzi mających tę samą potencjalną konsumpcję, oraz postulat
równości pionowej, bo uwzględnia rzeczywistą zdolność od płacenia;

• Ale stosowanie w praktyce definicji SHS wymaga odstępstw i wyjątków:

– Nie powinno się wlicza do podstawy opodatkowania wydatków z tytułu pokrycia

kosztu wypadków lub wydatków na leczenie;

– Powinno się odejmować koszty uzyskania dochodu (ale jakie?);
– Są pożądane wydatki na cele charytatywne i na zakup domów;

Efekty ulgi podatkowej

(na przykładzie działalności charytatywnej)

• Jeśli stawka podatku t=50% i wydatki na cele charytatywne są odliczane od dochodu

do opodatkowania, konsumpcja w wysokości 100zł wymaga zarobienia dochodu 100zł/
(1-t), czyli 200zł, natomiast wydatek charytatywny w wysokości 100zł wymaga
zarobienia dochodu tylko 100zł;

• Ponieważ rządowa działalność charytatywna może „wypychać” prywatną działalność

charytatywną, stosowanie zwolnienia podatkowego może być uzasadnione;

• Zwolnienie podatkowe obejmuje jednak wszystkich mających wydatki charytatywne,

także tych, którzy dokonaliby ich bez zwolnienia; zatem zwolnienie ma sens, gdy
wywiera duży efekt krańcowy (marginal impact), czyli powoduje zmianę zachowania
skłaniając nowych podatników do wydatków charytatywnych;

• Załóżmy, że stawka podatku dochodowego t=50% i prywatne wydatki charytatywne

wynoszą 1 mln zł; rząd, chcąc je pobudzać, zwalnia je z podatku; w efekcie wydatki
charytatywne rosną do 1,5 mln zł;

• Jaki jest efekt? Rząd uzyskał dodatkowe wydatki charytatywne w wysokości 0,5 mln zł,

ale stracił dochody budżetowe też w wysokości 0,5 mln zł; gdyby więc te utracone
dochody były wcześniej przeznaczone na pomoc dla ubogich, efekt tej całej operacji
byłby zerowy (pomijając efekt „wypychania”, i koszty administracyjne i transakcyjne);

• Zatem zwolnienie podatkowe ma sens, gdy efekt krańcowy, czyli wzrost pożądanych

wydatków charytatywnych, jest większy niż „efekt podkrańcowy” (inframarginal
impact), czyli utrata dochodów budżetowych z tytułu przyznanego zwolnienia;

Ulga podatkowa czy bezpośrednie

subsydiowanie?

• Wspierając ubogich poprzez bezpośrednie subsydia rząd

„wypycha” (crowds out) część prywatnego wsparcia;

• Wspierając ubogich pośrednio poprzez ulgę podatkową dla

prywatnego wsparcia, rząd traci część dochodów budżetowych;

• Ulga powinna być stosowana zamiast bezpośredniego

subsydiowania, gdy:

– wzrost prywatnych wydatków charytatywnych z każdej złotówki ulgi

podatkowej > 1 – spadek prywatnych wydatków charytatywnych na
każdą złotówkę wydatków rządowych (efekt wypychania);

– gdy efekt krańcowy równa się utraconym dochodom (zob. poprzedni

slajd) i występuje efekt „wypychania”, ulga zawsze będzie lepsza niż
bezpośrednie subsydium (tę sytuację potwierdza większość badań
empirycznych);

– gdy efekt krańcowy jest większy od utraconych dochodów, tę

nadwyżkę należy porównać z efektem wypychania;

Subsydia mieszkaniowe

• Jeśli ktoś chce mieszkać samodzielnie, stoi przed wyborem:

wynająć mieszkanie (dom) lub kupić mieszkanie (dom);

• Załóżmy, że w przypadku wynajmu czynsz wynosi 1000 zł

miesięcznie, a w przypadku kupna koszt kredytu
mieszkaniowego (odsetki) wynosi też 1000 zł miesięcznie;
załóżmy też doskonały rynek kapitałowy; w takiej sytuacji nie
powinno być żadnej różnicy między wynajmem i kupnem;

• Ale w praktyce jest różnica: w wielu krajach odsetki od kredytu

mieszkaniowego odlicza się od podstawy opodatkowania, a
koszt czynszu nie; rząd w ten sposób subsydiuje prywatną
własność nieruchomości. Dlaczego?

• Bo posiadanie mieszkania (domu) na własność niesie pozytywne

efekty zewnętrzne: stabilne więzi społeczne, większa troska o
otoczenie i środowisko (co zwiększa też wartość sąsiednich
domów), większa aktywność obywatelska i polityczna;

Ulgi i zwolnienia podatkowe

• We wszystkich systemach

podatkowych występują zwolnienia
podatkowe i ulgi podatkowe;

• Zwolnienie podatkowe (tax

deduction) to zmniejszenie dochodu
do opodatkowania (odliczenie od
dochodu);

• Ulga podatkowa (tax credit) to

zmniejszenie należnego podatku
(odliczenie od podatku);

Opodatkowanie małżeństw

• Czy małżeństwa powinny korzystać z ulgi podatkowej? Jeśli tak, to dlaczego?
• Załóżmy, że mamy system progresywnego podatku dochodowego: 20% do 50 000zł

rocznie i 30% powyżej;

• Załóżmy, że mamy dwa małżeństwa, A i B: w małżeństwie A mąż zarabia 80 000zł a

żona 20 000 zł, a w B mąż i żona zarabiają po 50 000zł; obie pary zarabiają więc po
tyle samo – po 100 000zł;

• Gdy nie ma ulgi małżeńskiej i podatki płacone są indywidualnie, para A płaci razem

19000+4000=23 000zł, a para B płaci razem 10000+10000=20 000zł; oznacza to, że
pary o tym samym dochodzie płacą różne podatki – jest to niesprawiedliwe;

• Gdy nie ma ulgi małżeńskiej i dochody małżeństw są konsolidowane, pary A i B płacą

tyle samo – po 25 000zł, bo sumy ich dochodów są jednakowe; teraz ich sytuacja jest
jednakowa, ale obie pary płacą więcej niż indywidualnie, co oznacza, że są obciążone
dodatkowym nieformalnym podatkiem tylko dlatego, że są małżeństwem (marriage
tax) – to też jest niesprawiedliwe;

• Dlatego w Polsce stosuje się ulgę podatkową: małżeństwa sumują dochody, dzielą na

pół, od każdej połowy liczy się należny podatek, a następnie oba należne podatki
sumuje się;

• W systemie ulgi małżeńskiej para A płaci 10000+10000=20 000zł, i para B też płaci

10000+10000=20 000zł;

• Uzasadnieniem dla ulgi małżeńskiej jest chęć uniknięcia marriage tax (wspieranie

małżeństw) i uznanie, że mogą mieć niższą zdolność płacenia podatków ze względu
na dzieci;