Edukacja

kobiet

Od starożytności do

pierwszego Nobla

STAROŻYTNOŚĆ

Grecja

• W Atenach dziewczęta uczyły

się pod opieką matki szycia,
gotowania oraz prac
gospodarstwa domowego;

• W Sparcie dbano także o ich

rozwój fizyczny;

• W okresie hellenistycznym

dopuszczono dziewczęta do
szkół publicznych, zdarzały się
przypadki zakładania szkół
żeńskich.

Uczennica i jej niewolnica (?)

Rzym

• Dzięki kultywowaniu w Rzymie

starych tradycji, kobietom
przyznawano prawo do edukacji
na równi z mężczyznami.

• Dziewczęta uczęszczały do

prywatnych szkółek
publicznych.

Izrael

• Dziewczęta uczyły się w domu

pod opieką matki;

• Oprócz nauki prac domowych,

przykładano dużą wagę do
wykształcenia umiejętności
czytania i pisania, co miało
związek z praktykami
religijnymi, ale nie było to
obowiązkiem.

ŚREDNIOWIECZE

• Wychowywanie dziewcząt miało

charakter praktyczny;

• Trzy drogi kształcenia: w domu

lub w klasztorze żeńskim oraz
na dworze możnowładcy;

• Głównie uczono rzeczy

związanych z życiem dworskim,
np. tańca, śpiewu, gry na
instrumentach muzycznych,
czasem czytania i pisania oraz
prac gospodarstwa domowego.

Św. Paweł a kobieta

• Stworzył przekonanie (nie

pojawiające się w Ewangelii) o
niższości kobiety nie tylko jako
istoty społecznej, ale także pod
względem inteligencji.

• Popularność pism św. Pawła

doprowadziła do marginalizacji
roli kobiet w społeczeństwie na
prawie 16 wieków.

Chcę się uczyć i co dalej?

• Jedyną opcją

dostępną dla
kobiet, które
odczuwały
potrzebę rozwoju
intelektualnego,
były klasztory.

• Z tego względu

wiele rodzin
szlacheckich
decydowało się na
oddawanie swoich
córek na naukę do
zakonnic.

• Świeckie pisarki

były bardzo rzadko
spotykane.

Św. Katarzyna ze
Sieny

• „Być może w średniowiecznych

klasztorach żeńskich uczono
podstaw czytania, pisania i
śpiewu ze względu na udział w
liturgii sióstr chórowych (…).
Uważa się, że pierwsze
przekłady Biblii na język
narodowy były związane z
zapotrzebowaniem pobożnych
wysoko urodzonych kobiet”

•

Maria Koczerska, Kobiety w Polsce średniowiecznej, [w:] Mówią
wieki, nr 03/11, s.14

ODRODZENI
E

• Dziewczęta na ogół

wychowywano w domu lub w
klasztorze żeńskim .

• Alcalci - pierwsza szkoła

żeńska.

• Awinion - Urszulanki

zorganizowały zakład dla
uczennic .

• Dopiero w XVII w. kształcenie

dziewcząt poza domem, przede
wszystkim dzięki Urszulankom,
stało się faktem naprawdę
społecznie ważnym.

• Od kobiety wymagano

umiejętności tanecznych,
znajomości muzyki, powinny
znać się na literaturze i
malarstwie.

• Rozpoczyna się wielki spór o

kobietę trwający do XVII wieku

Tomasz Morus - Utopia

• Wizja zorganizowanego systemu

powszechnej oświaty.

• Do szkoły elementarnej

uczęszczali zarówno chłopcy jak
i dziewczęta.

• Głównym zadaniem szkół było

moralne wychowanie
młodzieży , a także wpajanie
zamiłowania do pracy i
przygotowanie do niej pod
względem teoretycznym .

I did not see why

learning… may not

equally agree with

both sexes

Erazm Rotterdamu

Rozmówki dla dzieci

• Autor wierzył w wielką wartość

wykształcenia.

• Był zwolennikiem udostępniania oświaty i

szkoły wszystkim dzieciom bez względu na
różnice majątkowe , pochodzenie
społeczne czy płeć.

• Podkreślał, że jedynym czynnikiem, który

może decydować o sumie wiedzy
człowieka, powinny być jego zdolności .

• Dziewczęta powinny uczyć się co najmniej

robót ręcznych, ażeby uniknąć
próżnowania oraz zapewnić sobie na
wszelki wypadek źródło utrzymania . Dla
dziewcząt z bogatych rodzin doradzał
organizowanie szkół średnich, opartych -
jak dla chłopców - na programie
klasycznym .

Tomasz Morus

Erazm z Rotterdamu

Polska!

• W Polsce wychowaniem dziewcząt zajmował się jeden z

trzech czynników : dom, dwór lub klasztor .
Najpopularniejsze było wychowanie córki przy boku
matki , głównie w pracach domowych, bez kształcenia
książkowego .

• W czasie rozkwitu życia dworskiego córki szlacheckie

oddawano na dwór magnata i tam uczyły się życia
dworskiego: manier, etykiety, tańca , muzykowania, a
także szycia, haftowania , czytania i pisania .

• Już w XV w. powstawały w większych miastach szkółki

protestacyjne dla kobiet . Nie zdołały się one rozwinąć z
powodu upadku ruchu reformacyjnego w Polsce .

• Również klasztory żeńskie otwierały swe progi dla

panienek świeckich, uczono w nich katechizmu , czytania
i pisania po polsku , rachunków, śpiewu .

• W połowie XVII w. pojawiły się szkoły prywatne dla

dziewcząt zwane pensjami (Gdańsk) .

Magnatki

• Żony magnatów utrzymywały na

swoim dworze liczne
„Fraucymery” , do których
szlachta oddawała swoje córki.

• Tam pod kierunkiem

ochmistrzyni uczyły się czytać ,
pisać , grać na instrumencie
muzycznym , szyć , haftować
oraz prac gospodarstwa
domowego.

• Mecenat u magnatek

zainteresowanych nauką i
sztuką (choć głównie w
kierunku architektury).

Sebastian Petrycy

• Jako pierwszy podjął w Polsce

próbę teoretycznego
rozważenia sprawy wychowania
dziewcząt . Nie potrafił jednak
oderwać się w tej dziedzinie od
autorytetu Arystotelesa i
uprzedzeń swojego wieku.

• W związku z tym przekonywał o

niższości umysłowej kobiet.
Ponieważ nie przyznawał im
zdolności do zrozumienia
jakiejkolwiek wiedzy, nie radził
ich kształcić nawet w zakresie
elementarnym.

Sebastian Petrycy

• Wybitny lekarz,

filozof, tłumacz.

• W latach 1608–

1615 wykładał
medycynę w
Akademii
Krakowskiej.

• Zasłynął m.in.

adaptacją pism
Arystotelesa
Rzeczpospolita
Polska sposobem
Arystotelesowym
ułożona.

OŚWIECENIE

Tomasz Campella

• Państwo Słońca
• Autor opisuje życie w utopijnym

państwie Solaniuszy .

• Tam dziewczęta jak i chłopcy

wychowywani są tak samo wg
takiego samego programu .

Jan Amos Komeński

• Wielka dydaktyka
• Postulował zrównanie kobiet z

mężczyznami w prawie do
oświaty.

• Głosił zasadę , że szkoła

elementarna , czyli języka
ojczystego, powinna być
obowiązkowa dla wszystkich
dzieci, bez względu na
pochodzenie czy płeć, gdyż
kształci w naukach niezbędnych
do życia .

Franciszek Fenelon

• „O wychowaniu dziewcząt”
• Dzieło jest pierwszą próbą

przedstawienia zasad
systematycznego wychowywania
kobiet.

• Autor krytykuje surowy, bezduszny

system wychowania w klasztornych
pensjonatach.

• Kreśli program niezbędnego

wychowania i wykształcenia kobiety.

• Zwalcza opinię lekceważącą naukę

dziewcząt stwierdzając, że kobieta
jest duszą domu i warunkiem
szczęścia rodziny, toteż jej
niewłaściwe wychowanie przynosi
więcej szkody niż złe wychowanie
mężczyzn .

Jan Jakub Rousseau

• Emil czyli o wychowaniu
• Zasadą wychowania kobiety

winna być rola, jaką ma ona
spełnić w życiu mężczyzny.

• Należy u dziewcząt kształcić

wdzięk, a do tego nie trzeba
nauczyciela.

• W zakresie rozwoju

umysłowego należy ją już od
wczesnego dzieciństwa
przyzwyczajać podobnie jak
chłopca - do jasnego myślenia i
poprawnego rozumowania

Francja po rewolucji

• Projekt Hirabeau , Talleyranda -

wykształcenie dziewcząt ograniczali
jedynie do nauki prac gospodarstwa
domowego, zgodnie z tradycyjnymi
poglądami na wychowanie.

• Projekt Condorceta - przyznawał

dziewczętom równe z chłopcami
prawo do korzystania z oświaty
publicznej na wszystkich poziomach
nauk. Na stopniu elementarnym
powinny kształcić się razem z
chłopcami w tych samych klasach
(koedukacja). Projekt nie został
wprowadzony w życie.

Rosja (XVIII w.)

• We wsi Smolne koło Petersburga powstał

Instytut Dobrze Kształconych Panien z
osobnym oddziałem dla córek mieszczan.

• Przyjmowano tam dziewczęta od 6 do 18

roku życia.

• W ciągu tego okresu były izolowane od

świata , spotkania z rodzicami odbywały
się w obecności damy klasowej.

• Program Instytutu Smolnego obejmował

religię, język francuski, arytmetykę,
geografię, historię, rysunki, gospodarstwo
domowe, muzykę, tańce. Damy klasowe
uczyły dziewczęta wytwornych manier,
mody i przyjmowania gości.

Rosja (XVIII w.)

• Wzorując się na instytucie Mne do

Maintenon w Saint Cyr carowa
Katarzyna II założyła w Petersburgi
dwa instytuty dla córek arystokracji i
urzędników: Smolny i
Nowodziewiczy.

• Choć w ówczesnym czasie stanowiły

wzór szkolnictwa żeńskiego, nie
przyjęły się w Europie.

Austria (XVIII w.)

• Szkoły ludowe zakładane przez

Ignacego Felbigera na
polecenie cesarzowej Marii
Teresy przyjmowały również
dziewczęta.

• Uczono czytania, pisania,

rachunków, elementów wiedzy
przyrodniczej oraz
gospodarstwa domowego

XIX WIEK

Zmiany

• Dzięki liberalizmowi

zrealizowano postulaty kobiet w
zakresie równego dostępu do
edukacji.

• Koedukacyjne szkoły lub

inicjatywy prywatne (szkoły i
pensje żeńskie).
Koedukacyjność efektem
wprowadzenia obowiązku
szkolnego w szkołach
elementarnych.

Zmiany

• Już w XVIII wieku przyjmowano

pierwsze kobiety na studia.

• Oxford - E. Elstob;
• Halle – Dorota Krystyna

Leporin,

• Bolonia – doktorat z fizyki Laury

Bassi

• Prawdziwa walka o dostęp do

edukacji rozpoczęła się jednak
dopiero w XIX wieku.

Studentki

• Szwajcaria: pierwsza szkoła

wyższa dla kobiet powstaje w
1847 r.

• Wielka Brytania: Pierwsze

studentki w Londynie już 1879
r. Cambridge i Oxford przyjmują
kobiety dopiero po I wojnie
światowej.

• Francja: Sorbona – pierwsza

Francuzka rozpoczyna studia w
1871 r. Dostęp do wszystkich
kierunków w 1924 r.

Polska

• Dostęp do szkół elementarnych

w Księstwie Warszawskim –
Izba Edukacyjna (1808 r.)
wprowadziła obowiązek szkolny.

• Klementyna Tańska

Hoffmanowa.

• II poł. XIX wieku – pierwsze

gimnazja żeńskie

• W zaborach pruskim i rosyjskim

priorytet uzyskały żeńskie
szkoły prywatne.

Klementyna

Hoffmanowa

• Była pierwszą

kobietą w Polsce

utrzymującą się

z pracy twórczej

i pedagogicznej,

jakkolwiek

pisarstwo

stanowiło jej

główne

zamiłowanie.

Królestwo Polskie

• 1825 – Szkoła Guwernantek w

Warszawie.

• Rok później przekształcony w

Instytut Rządowy Wychowania

Płci Żeńskiej.

• Rozwój pensji i szkół żeńskich

Galicja

• Nie tylko szkoły żeńskie, ale i

seminaria nauczycielskie.

• Adrian Baraniecki – Kraków –

Wyższe Kursy dla Kobiet (1868).
Kierowała nimi Kazimiera
Bujwidowa.

• Dzięki działalności Bujwidowej

powstało Towarzystwo Szkoły
Gimnazjalnej (1896), założyciel
pierwszego żeńskiego
gimnazjum klasycznego.

Galicja

• Pierwsze studentki na

Uniwersytecie Jagiellońskim w
1899 r.

• Studia kobietom umożliwił

także Uniwersytet Lwowski.

• W Krakowie Helena Gajewska

jako pierwsza kobieta otrzymała
veniam legendi – habilitację.

Maria Skłodowska-Curie

• W 1891 rozpoczyna studia na

Sorbonie (Wydział
Przyrodniczo-Matematyczny).

• Licencjat z fizyki (1893) i

matematyki (1894).

• Stypendium Aleksandrowiczów.
• Pierre Curie zarekomendował

Marię Skłodowską H.
Becquerelowi, który
zaproponował jej podjęcie
studiów doktoranckich pod jego
opieką

Polka Wszechczasów

• W 1903 r. Maria Skłodowska-Curie

jako pierwsza kobieta w historii
otrzymała stopień doktora fizyki i w
tym samym roku przyznano jej też
Nagrodę Nobla.

• Po śmierci męża w 1906 r. stała się

pierwszą kobietą profesorem
Sorbony.

• Do dziś pozostaje jedyną kobietą,

która tę nagrodę otrzymała
dwukrotnie, a także jedynym
uczonym w historii uhonorowanym
Nagrodą Nobla w dwóch różnych
dziedzinach nauk przyrodniczych.

Maria Skłodowska-Curie

Podobnie jak Kopernik, była kobietą… ;)

Wybrana bibliografia

•

Bogucka Maria, Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w
społeczeństwie polskim XVI – XVIII wieku na tle porównawczym,
Warszawa 1998.

•

Bogucka Maria, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od
antyku po XXI wiek, Warszawa 2005.

•

Bogucka Maria, Magnatki, szlachcianki, chłopki, [w:] Mówią
wieki, nr 03/11, s. 16-20.

•

Charewiczowa Łucja, Kobieta w dawnej Polsce. Do okresu
rozbiorów, Poznań 2002.

•

Draus Jan, Terlecki Rzyszard, Historia wychowania, wiek XIX i
XX, Kraków 2005

•

Litak Stanisław, Historia wychowania do wielkiej rewolucji
francuskiej, Kraków 2004.

•

Janicka Małgorzata, Wielka i Skromna. Maria Skłodowska-Curie,
[w:] Mówią wieki, nr 03/11, s. 56-59.

•

Janiak-Jasińska Agnieszka, Kobiety idą do pracy, [w:] Mówią
wieki, nr 03/11, s. 44-49

•

Koczerska Maria, Kobiety w Polsce średniowiecznej, [w:] Mówią
wieki, nr 03/11, s.12-15.

•

Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej, tom 2. Pod
red. Wiesława Jamrożka i Doroty Żołądż-Strzelczyk, Poznań
2001.

•

Szwarc Andrzej, Po utracie niepodległości, [w:] Mówią wieki, nr
03/11, s. 26-29;

•

Zyblikiewicz Lidia A., Kobieta w Krakowie w 1880 r. Studium
demograficzne, Kraków 1999.

Dziękuję za

uwagę 