1

ZADANIA

PSYCHOLOGII

ZDROWIA

Plan

1. Twórca pierwszej definicji psychologii

zdrowia./Joseph Matarazzo/

2. Definicja zdrowia wg. Shelley Taylor.
3. Czynniki odpowiadające za stan zdrowia

człowieka.

4. Pojęcie zdrowia w psychologii.
5. Zdrowie psychiczne.
6. Pojęcie choroby i ich klasyfikacja.
7. Status psychologii zdrowia.

2

3

•Pierwsze wzmianki

na temat zastosowań

psychologii w obszarze zdrowia można
przyjąć od

1911

roku, kiedy odbyło się

sympozjum sponsorowane przez

Amerykańskie Towarzystwo
Psychologiczne,

poświęcone znaczeniu

psychologii w medycynie.

•Punktem zwrotnym były osiągnięcia
nowoczesnej medycyny
psychosomatycznej.

•Doprowadziło one do sformułowania
przy końcu lat 30 XX wieku tezy

o

człowieku jako jedności
biopsychospołecznej.

4

•Psychologia zdrowia
powstała w Stanach
Zjednoczonych, w roku
1978.

•Wybitny psycholog
Joseph Matarazzo
zaproponował

pierwszą

definicję psychologii
zdrowia

Rys. Joseph Matarazzo

5

Definicja psychologii

zdrowia

"

Psychologia zdrowia to całokształt specyficznego

oświatowego, naukowego i profesjonalnego
wkładu psychologii jako dyscypliny, do promocji i
utrzymywania zdrowia, zapobiegania chorobom i
leczenia ich, rozpoznawania etiologicznych
i diagnostycznych korelatów zdrowia, choroby i
zbliżonych dysfunkcji„

(Matarazzo, 1980, s. 815).

•Definicja została uzupełniona dwa lata później
następującym fragmentem:

"

a także do analizy i ulepszania systemu opieki

zdrowotnej oraz kształtowania polityki
zdrowotnej"

(Matarazzo, 1982, s. 4).

6

7

Shelley Taylor proponuje definicję:

„Psychologia zdrowia jest
działem psychologii
zajmującym się

poznaniem

wpływu czynników
psychologicznych na to, że
człowiek pozostaje zdrowy,
określeniem ich znaczenia w
kształtowaniu zachowania
ludzi , kiedy zachorują

”

(Taylor,1986,s.5)

8

Istotą psychologii zdrowia jest

uznanie wzajemnego wpływu psychiki

i stanu zdrowia.

Psychika

Stan
zdrowia

Psychologia
zdrowia

9

Czynniki odpowiadające za stan zdrowia człowieka
(

Sadowski, 1994)

Raport Lalonda-1978

Czy

nnik

i ge

nety

czne

1

6%

Czy

nn

ik

i śr

od

ow

isk

ow

e

21

%

Zac

ho

wan

ie,

sty

l ż

yc

ia

53%

Opieka zdrowotna 10%

10

• Przez termin

„zdrowie”

rozumie się

stan pełnej sprawności fizycznej,
psychicznej i społecznej

(1948- Światowa Organizacji Zdrowia);

• w węższym znaczeniu -

nieobecność

choroby lub kalectwa;

• z fizjologicznego punktu widzenia

zdrowie to zdolność organizmu do
odpowiedniego przystosowania się do
warunków środowiska.

11

• Zdrowie psychiczne

zaś to

zdolność

człowieka do rozwoju w kierunku
coraz wyższych uczuć

i wartości oraz realizacji twórczych

możliwości,

czyli

kształtowania siebie

na coraz wyższym poziomie i szerszych
płaszczyznach

(intelektualnej,

emocjonalnej, moralnej itp.).

12

Pojęcie zdrowia psychicznego interpretuje
się jako:

Brak zaburzeń psychicznych.
Integracja, zespolenie i organizacja struktur oraz
funkcji psychicznych.

Rozwój w kierunku coraz wyższej rzeczywistości, a
więc rozwój hierarchiczny.

Wyraz sprawności zespołowej podstawowych
funkcji psychicznych.

Zdolność do współżycia z otoczeniem i do
przekształcania tego otoczenia.
Zdolność do przystosowania się do zmieniających
się warunków życia.
Pełny dobrostan fizyczny, umysłowy i społeczny, a
nie tylko nieobecność choroby, czy kalectwa.

13

Według K. Dąbrowskiego „zdrowie psychiczne”

oznacza:

"

zdolność do rozwoju w

kierunku wszechstronnego
rozumienia, przeżywania,
odkrywania i tworzenia coraz
wyższej hierarchii
rzeczywistości i wartości, aż
do konkretnego ideału
indywidualnego i
społecznego",

lub :

"

zdolność do

wielopłaszczyznowego i
wielopoziomowego rozwoju
psychicznego". (1981)

14

Zdolność ta obejmuje wszystkie zasadnicze
funkcje człowieka:

15

• Część badaczy ujmuje zdrowie jako

stan równowagi pomiędzy człowiekiem
a otoczeniem oraz odpowiadającą jej
równowagę wewnętrzną

(Hipokrates),

inne traktują je

jako zespół

pozytywnych cech, pozwalających na
wykorzystanie wszelkich możliwości
twórczych oraz osiągnięcie siły i
szczęścia

(Dubos).

16

• Najnowsze definicje, nawiązujące do

podejścia społeczno – ekologicznego,
traktują

zdrowie

jako poddającą się

zmianom

zdolność człowieka zarówno

do osiągania szczytu własnych
możliwości fizycznych, psychicznych i
społecznych,

jak i do

pozytywnego

reagowania na wyzwania środowiska.

17

• Podobnie Psychologia zdrowia i

choroby intensywnie podkreśla, że

zdrowie

nie

jest

stanem, lecz

procesem.

• Jest aktywnym poszukiwaniem i

utrzymywaniem równowagi
psychofizycznej, rozumianej jako
pełnia sił witalnych i obronnych
organizmu oraz efektywne radzenie
sobie z wymaganiami codziennego
życia.

• Podsumowując można powiedzieć, że

zachowania normalne czy zdrowotne
to takie, które pomagają nam dotrzeć
do równowagi psychofizycznej i ją
utrzymać.

Przez pojęcie „choroba”

rozumie się reakcję

organizmu na działanie czynnika

zewnętrznego, który przekracza zdolności

obronne organizmu; w efekcie powstają

zaburzenia we współdziałaniu narządów

ustroju

18

choroba ma swoją

etiologię

(czynnik

wywołujący)

patogenezę

(mechanizmy jej

powstania)

początek choroby

może

być

nagły

lub

powolny

lub

długotrwały i wyniszczający

(choroby

przewlekłe);

przebieg

gwałtowny

(w chorobach ostrych)

większość chorób w swoim przebiegu ma

okres utajenia

,

kiedy

przebiega bezobjawowo

19

Wiele chorób ostrych może przechodzić w

postać przewlekłą, choroby zaś przewlekłe mogą

wykazywać zaostrzenia objawów chorobowych;

mogą być

choroby całego organizmu

(choroby ogólne) oraz

dotyczące tylko

jednego narządu

lub organu (choroby

miejscowe)

choroby czynnościowe

po ustaniu

przyczyny, ustępują całkowicie (np.

choroba morska);

choroby dziedziczne

są

przekazywane potomstwu w

układzie genetycznym;

choroby wrodzone

zostały nabyte w

okresie życia płodowego;

choroby, których etiologii nie udało się ustalić,
są nazywane

chorobami samoistnymi

20

Ogólna klasyfikacja chorób dzieli je na somatyczne
oraz psychiczne.

1. Choroby somatyczne

to choroby ciała – od

najlżejszych dolegliwości takich jak katar, po
nagłe i ciężkie (np. zawał mięśnia sercowego czy
uszkodzenie ciała), aż po przewlekłe (np.
cukrzyca, nowotwór).

Im dolegliwość jest poważniejsza i długotrwała, tym
większy wpływ wywiera na funkcjonowanie
psychiczne, dotykając obszaru myśli, emocji i
zachowań.

Można powiedzieć, że w tym przypadku
zaburzenie życia psychicznego jest
konsekwencją choroby somatycznej

21

Ogólna klasyfikacja chorób dzieli je na somatyczne
oraz psychiczne.

2. W przypadku chorób psychicznych,
podstawowym problemem stanowi zaburzone
myślenie, przeżywanie czy zachowanie.

Chociaż przyczyny choroby mogą mieć podłoże
biologiczne (genetyczne czy neurohormonalne),
jej przebieg może prowadzić do zaburzeń
somatycznych, wyniszczenia, a nawet śmierci
organizmu, np. narkomania, depresja
prowadząca do samobójstwa czy zaburzenia
jedzenia (anoreksja, bulimia i inne).

22

Zwykle kiedy doszukujemy się przyczyn
konkretnego zaburzenia czy choroby dochodzimy
do wniosku, że miało w tym swój udział kilka
czynników:

1.

zewnętrzne

- niezależne od człowieka,

2.

wewnętrzne

– związane z jego indywidualnym

funkcjonowaniem.
3.

obiektywne,

czyli takie na które nie mamy

bezpośredniego wpływu,
4.

subiektywne,

czyli wynikające z naszego

postrzegania danej sytuacji.
5.

podłoże biologiczne

6.

psychologiczne

, czyli wynikające z

wewnętrznych przeżyć, przekonań czy relacji z
innymi ludźmi.

23

Źródła niektórych chorób somatycznych

upatrywano w

nieświadomych konfliktach.

Uważano, iż określone

traumatyczne

doświadczenia

przeżyte w dzieciństwie

prowadzą do powstawania wewnętrznych

konfliktów, które są przyczyną określonych

chorób.

Odmiennym sposobem patrzenia na przyczyny

chorób cechowało się podejście Dunbar.

Określone choroby kojarzyła ona z

określonym

profilem osobowościowym

.

• Medycyna psychosomatyczna

bazuje na holistycznym
ujmowaniu człowieka zarówno w
zdrowiu jak i chorobie.

24

25

Lipowski stawia następujące postulaty:

1. Człowiek jest organizmem

biopsychospołecznym, odbierającym,
przechowującym i przetwarzającym, tworzącym i
przekazującym informacje; (informacje te
wywołują emocje).

2.

Zdrowie i choroba to stany

współdeterminowane przez czynniki
biopsychospołeczne.

3.W badaniu, leczeniu i zapobieganiu należy brać
pod uwagę wszystkie z tych trzech klas czynników.

4. Etiologia wieloczynnikowa.

5. Optymalna opieka to uwzględnienie
powyższych postulatów.

26

• Psychologia zdrowia obejmuje

swym zasięgiem najważniejsze
obszary życia

i działalności człowieka oraz

wszystkie ważne systemy
społeczne, jak rodzina, szkoła czy
zakład pracy.

Należy podkreślić status

psychologii zdrowia, że jest ona
dziedziną psychologii, a nie np.
częścią promocji zdrowia,
medycyny behawioralnej lub
zdrowia publicznego

Czynniki istotne dla statusu psychologii

zdrowia

27

Powoływanie w uczelniach
jednostek zajmujących się
nauczaniem i badaniem w
zakresie psychologii
zdrowia

28

Piśmiennictwo:

• Formański J., Psychologia, (1998)
• Heszen Irena., Sęk Helena., Psychologia

zdrowia (2007)