PÓŹNE DZIECIŃSTWO.

MŁODSZY WIEK

SZKOLNY.

ADOLESCENCJA.

ROZWÓJ MORALNY

1. Teorie:

a. podejście psychodynamiczne (wyrosłe z teorii Freuda)
b. podejście społecznego uczenia się (odwołujące się do
prac Skinnera i Bandury)
c. podejście poznawcze (znalazło wyraz w teoriach
Piageta i Kohlberga)

PODEJŚCIE PSYCHODYNAMICZNE

-

moralnym składnikiem osobowości jest superego

- superego jest nieświadome, składa się z dwóch części: ego idealnego
oraz sumienia. Ego idealne decyduje o tym co jest słuszne,
reprezentuje wyobrażenia dziecka na temat dobrego zachowania.
Sumienie zajmuje się tym, co jest złe – uprzedza i cenzuruje
niemoralne treści pochodzące z id.
- superego reprezentuje reguły i zasady narzucone dziecku najpierw
przez rodziców, a później jako rezultat ich przejęcia (samodyscyplina),
w skutek czego dziecko staje się zdolne do kontrolwania swojego
zachowania.
- łamanie reguł wywołuje uczucie winy i lęku
- jednostka z surowym superego przeżywa większe poczucie winy w
aytuacji dylematu moralnego, niż jednostka słabym superego

PODEJŚCIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ

- początkowo zachowanie dziecka jest
kontrolowane dzięki karom i nagrodom
stosowanym przez rodziców
- doznawanie kary powoduje dokuczliwy i
bolesny stan lęku – stan ten będzie kojarzony z
łamaniem reguł
- dziecko uczy się postępować moralnie przez
obserwację i naśladowanie modeli (obserwacja
karanego modela to dla dziecka kara pośrednia,
co powoduje unikanie przez nie danych
zachowań)

PODEJŚCIE POZNAWCZE - PIAGET

- Piaget podkreślał poznawcze aspekt rozwoju moralnego
- metoda kliniczna Piageta – gra w kamyki
- stadia rozwoju myślenia moralnego:

1. moralność heteronomiczna

(realizm moralny): dziecko

trzyma się zasad w sztywny sposób uznając je za święte i
niezmienne. „Dobro” i „zło” jest przez nie ujmowane w
kategoriach czarno-białych, a czyny są oceniane ze względu na
ich materialne konsekwencje, a nie intencji osoby, która się ich
dopuszcza. Początkowo myślenie dziecka jest pod wpływem
egocentryzmu i zależności od autorytetu dorosłych.

2. moralność autonomiczna

(relatywizm moralny): ok. 7-8

r.ż.; reguły są traktowane przez dziecko jako ustanowione i
podtrzymywane dzięki negocjacji, umowie danej społeczności.
Sądy moralne opierają się na intencjach i materialnych
konsekwencjach.

PODEJŚCIE POZNAWCZE - KOHLBERG

- trzy poziomy rozwojowe
-stadia te są stałe i każdy człowiek przechodzi przez nie
zawsze w tej samej, niezmienne kolejności
-rezultatem finalnym rozwoju zgodnego z tymi stadiami jest
dojrzałe poczucie sprawiedliwości
- Kohlberg uważa, że stadia te występują we wszystkich
kulturach
- tabela ilustrująca stadia rozwoju była podana na
wykładach z psychologii rozwojowej ;)

ROZWÓJ MORALNY A METODY
WYCHOWAWCZE

- wiele badań wykazuje, iż stosowane przez rodziców środki
wychowawcze mają wpływ na rozwój moralny ich dzieci
- istnieją dwa przeciwstawne style wychowawcze (Hoffman):
1.

styl odwołujący się do dialogu

, który sprzyja refleksji

dziecka nad własnych zachowaniem oraz jego konsekwencjami
2.

styl „dyscypliny opartej na władzy”,

która zakłada

użycie siły, gróźb albo odebrania przywilejów. Powoduje on
przejawianie przez dzieci zachowań moralnych motywowanych
wyłącznie chęcią uniknięcia kary.

ROZWÓJ POZNAWCZE WG PIAGETA –

ZMIENNE STRUKTURY POZNAWCZE

Schemat

– wewnętrzna reprezentacja określonych

czynności fizycznych lub umysłowych. Np.,: schemat
patrzenia, chwytania u noworodka. W miarę rozwoju
schematy integrują się ze sobą, a gdy dziecko reaguje
na oddziaływania środowiska powstają również nowe
schematy.
-> dla inteligencji fundamentalne są schematy
składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz o
tym, jak co robić
-> w każdym działaniu, intelektualnym czy fizycznym,
zawsze obecny jest jakiś schemat, stosowany do
rozwiązania danego problemu

ROZWÓJ POZNAWCZY WG PIAGETA –

ZMIENNE STRUKTURY POZNAWCZE

Operacja

– to struktura umysłowa

wyższego rzędu, która nie jest dana od
urodzenia i zwykle nie pojawia się w
myśleniu przed osiągnięcie średniego
dzieciństwa.
-> operacje pozwalają dziecku rozumieć
bardziej złożone reguły funkcjonowania
otoczenia.
-> Ich cechą charakterystyczną jest
odwracalność

ROZWÓJ POZNAWCZY WG PIAGETA

Aby przeżyć każdy organizm musi zaadaptować się do środowiska:

Asymilacja

– proces, w którym nowy przedmiot lub idea zostaje zrozumiany w

kategoriach pojęć lub czynności (schemat) jakie dziecko zna. Umożliwia
działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą
istniejących schematów.

Akomodacja

– zmiana schematu pod wpływem nowych informacji

(modyfikowanie pojęć i czynności, tak by pasowały do nowych sytuacji,
przedmiotów, informacji)

Równoważenie

– skonsolidowanie akomodacji przez asymilację i zachowanie

pomiędzy nimi równowagi

Adaptacja

jest więc dostosowywaniem organizmu do otaczającego go

środowiska

STADIA ROZWOJU WG PIAGETA

STADIA ROZWOJU WG PIAGETA

STADIA ROZWOJU WG PIAGETA

STADIA ROZWOJU WG PIAGETA

STADIA ROZWOJU WG PIAGETA

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA

Dojrzałość szkolna

– stopień rozwoju umysłowego, społeczno-

moralnego oraz fizycznego, który umożliwia dziecku
przystosowanie się do wymagań szkoły. (S. Szuman)
-> powodzenie w szkole gwarantuje nie tylko wysokie wyniki w
testach na inteligencji, ale również zdolność koncentracji,
pamięć, spostrzegawczość, trwałość skupienia uwagi;
-> wg badaczy dziecko dojrzałe szkolnie musi mieć zdolność
działania intencjonalnego (wykonywanie zadań postawionych
przez nauczyciela lub same dziecko)
-> warunkiem podjęcia nauki szkolnej jest rozumienie symboli
-> dziecko powinno umieć nawiązywać kontakty z rówieśnikami
-> ważnym elementem jest osiągnięcie rozwoju fizycznego
zgodnego z wiekiem metrykalnym

SYLWETKA 7-LATKA

Dziecko w wieku lat siedmiu, dojrzałe do podjęcia nauki szkolnej powinno
charakteryzować się:
- wystarczającym rozwinięciem fizycznym i ruchowym, opanowaniem w pewnej
mierze precyzyjnych ruchów rąk i palców (jest to niezbędne do pisania)
-posiadaniem dość dużego zasobu wiedzy o świecie i orientacji o bliskim
otoczeniu
- umiejętnością porozumiewania się z dorosłymi i rówieśnikami za pomocą
zrozumiałej mowy potocznej
- zdolnością do działań intencjonalnych
-przejawianiem w swoim zachowaniu pewnego stopnia uspołecznienia (liczenie
się nie tylko ze swoimi chęciami i życzeniami, lecz także rówieśników,
współdziałanie, podtrzymywanie przyjaznych kontaktó, wykonywanie poleceń
dorosłych)
- umiejętnością panowania nad swoimi emocjami (nie uzewnętrznianie
gwałtownych, niepohamowanych stanów jak np. gniew)

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA – RODZAJE UWAGI

Uwaga mimowolna

– odruch orientacyjny

polegający na nastawieniu narządów
odbiorczych na nowy bodziec przy
jednoczesnym zahamowaniu ruchów i czynności
wykonywanych w danej chwili.

Uwaga dowolna

- zbudzenie uwagi dowolnej

związane jest zawsze z określo nym celem,
wymaga wysiłku, a często nawet przełamania
we wnętrznych oporów i skoncentrowania się na
wybranym zjawis ku czy przedmiocie, którym
chcemy się zająć.

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA – RODZAJE PAMIĘCI

Pamięć krótkotrwała 

- przechowuje niewielkie ilości informacji przez krótki okres (bez dokonywania powtórek

wewnętrznych czas ten szacuje się na kilka do kilkunastu sekund ). Pamięć krótkotrwała wykorzystywana jest do czasowego
zapamiętywania danych zmysłowych  lub informacji pobranej z pamięci długotrwałej, czy rezultatów procesów przetwarzania
danych w  mózgu (np. wyników obliczeń czy wniosków rozumowań). Współcześnie rozumiana jest jako efekt utworzenia lub
wzbudzenia w pamięci trwałej reprezentacji bodźca (np. litera, obraz, słowo itp.).

Pamięć długotrwała

- stanowi trwały magazyn śladów pamięciowych, o teoretycznie nieograniczonej pojemności i czasie

przechowywania.

Pamięć mechaniczna

-zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony; polega na utrwaleniu się

w centralnym układzie nerwowym śladu pamięciowego spostrzeżenia (obrazu wzrokowego lub słuchowego, dotykowego itp.)
w postaci zapamiętania mimowolnego, mechanicznego, a więc bez zaangażowania, motywacji i większego wysiłku. Dobra
pamięć mimowolna jest bardzo pożądana w szkole, sprzyja uczeniu się wielu szczegółów, danych ilościowych, szeregu liczb,
dat.
Pamięć logiczna - dotyczy informacji, których zapamiętywaniu towarzyszy analiza i zrozumienie treści; informacje nie są
zapamiętane dokładnie lecz zapamiętany jest ich ogólny sens, co pozwala na manipulację materiałem pamięciowym i dalsze
wykorzystywanie go w procesach umysłowych; pozwala na zapamiętywanie informacji na dłużej; dotyczy zazwyczaj materiału
sensownego

Pamięć wzrokowa

- zdolność do utrwalania i przypominania informacji| wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń

wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy. Taki sposób nauki nazywamy stylem uczenia się preferującym
zaangażowanie głównie funkcji wzrokowych - analizatora wzrokowego. Wiedza na ten temat jest bardzo istotna w planowaniu
edukacji i budowaniu indywidualnego programu terapii. Można dobierać odpowiednie metody, techniki uczę nią się (np. w
trudnym słowie ogórek warto wmontować obrazek ogórki z ogonkiem w kształcie litery ó w celu ułatwienia zapamiętania
poprawnej formy ortograficznej tego słowa).

Pamięć słuchowa

- zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń słuchowych

werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu przyswajania wiedzy. Taki sposób nauki nazywamy stylem uczenia się preferującym
zaangażowanie głównie funkcji słuchowych - analizatora słuchowego. Należy zaznaczyć, że inne możliwości może mieć
dziecko w zakresie pamięci werbalnej, inne w odniesieniu do pamięci muzycznej, ponieważ każda z tych form pamięci jest
związana z dobrym funkcjonowaniem innej półkuli mózgowej (np. pamięć werbalna jest związana głównie z półkulą lewą,
gdzie zazwyczaj znajdują się ośrodki mowy).

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA - SŁOWNIKI

Słownik bierny i czynny - zasób opanowanych słów
wchodzących w zakres danego systemu językowego.

Słownik bierny odnosi się do rozumienia słów, a czynny
do poprawnego ich wypowiadania.

Dziecko roczne ma w słowniku czynnym 3 słowa,
dziecko 2-letnie 300 słów, 3-letnie- 1000 słów, 5-
letnie  2000słów, 7-letnie- 4000 słów, a 14-letnie
ok. 9000 słów.

SŁUCH FONEMATYCZNY

Słuch fonematyczny jest niezbędny do rozumienia mowy. Jeżeli jest on zaburzony to zarówno
dorośli, jak i dzieci mogą mieć problemy z mówieniem i rozumieniem (np. niektóre osoby z
objawami afazji, dzieci, u których mowa rozwija się z opóźnieniem, dzieci z trudnościami w
nauce czytania i pisania). Gdy ktoś do nas mówi, to dzięki słuchowi fonematycznemu jesteśmy w
stanie wyodrębnić z potoku dźwięków mowy te cechy, które pozwalają nam zidentyfikować
fonem. Dlatego wiemy, że np. [t] i [d] to dwie różne głoski, choć różnią się one tylko jedną cechą
(dźwięcznością). Słuch fonematyczny oprócz różnicowania fonemów pozwala nam także je
identyfikować (wiemy, że dany dźwięk mowy to [s] niezależnie od tego, czy wypowiedziała go
kobieta czy mężczyzna, czy został wypowiedziany poprawnie czy też przez osobę z wadą
wymowy). Słuch fonematyczny może być zaburzony w różnym stopniu: od lekkiego (kłopoty
dotyczą różnicowania tylko niektórych opozycji, np. miejsca artykulacji) do bardzo głębokiego
(brak możliwości różnicowania dźwięków mowy). Kształtuje się on i rozwija pod wpływem
bodźców językowych od chwili narodzin. Osoby z otoczenia niemowlęcia używają konkretnego
języka. Dziecko słucha ich mowy, a jego mózg uczy się dźwięków języka, który słyszy. I coraz
lepiej potrafi rozpoznać charakterystyczne dla danego języka fonemy. Jednak żeby zrozumieć to,
co ktoś do nas mówi, musimy nie tylko identyfikować i różnicować fonemy. Nasze wypowiedzi
składają się z wyrazów i zdań. Musimy umieć powiązać brzmienie słów z ich znaczeniem (co
wcale nie jest sprawą prostą). I do tego wszystkiego niebędne jest prawidłowe funkcjonowanie
słuchu fonematycznego.

KONTAKTY Z RÓWIEŚNIKAMI I ROZWÓJ

SPOŁECZNY W OKRESIE MŁODSZYM

SZKOLNYM

Zwolennicy teorii interakcjonistycznych przyjmują, że:
-rozwój jest rezultatem aktywnej interakcji dziecka z otoczeniem, zarówno
społecznym jak i fizycznym;
- środowisko oznacza rzeczywistość nie tyle obiektywną, ile spostrzeganą przez
dziecko, tzn. podlegającą konstrukcji i interpretacji przez osobiste
doświadczenie świata;
-środowisko wpływa na dziecko zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni,
jednostka nie podlega wyłącznie wpływom środowiska, ale także sama na nie
wpływa i odczuwa potrzebę angażowania się w ego typu aktywność.

Zgodnie z tymi założeniami dziecko rozwija się i nabywa wiedzę dzięki:
1. inicjowanej przez siebie aktywności własnej,
2. możliwościom stwarzanym przez otoczenie
3. regulowanemu przez dziecko wpływowi środowiska

ROZWÓJ SPOŁECZNYCH RELACJI Z INNYMI

-> w okresie późnego dzieciństwa wzrasta znaczenie i atrakcyjność
kontaktów z rówieśnikami
-> dziecko stykające się poza domem z nowymi, ważnymi dla niego
osobami modelującymi jego zachowania, wypracowuje własne
standardy, zastępując nimi dotychczasowe, poprzez:
- procesy związane z podporządkowywaniem się (dziecko ocenia
rówieśników przez pryzmat tego jak są oni postrzegani przez osoby
reprezentujące społeczny autorytet),
-akomodację, czyli rozumienie tego, że między ludźmi istnieją różnice,
-różnicowanie osób będących źródłem autorytetu, wynikające z
porównania ich między sobą
-> dziecko uczy się rezygnować ze swoich egocentrycznych przekonań
przez kontrolę swoich odczuć i spostrzeżeń

ROLA GRUPY RÓWIEŚNICZEJ W ŻYCIU

DZIECKA

- Wejście do grupy rówieśniczej jest zadaniem
rozwojowym oraz potrzebą społeczną dziecka
- we wczesnej adolescencji dziecko stopniowo zaczyna
liczyć się z opinią kolegów, aż do swoistego
niewolnictwa w zakresie podporządkowywania się
normom i ocenom rówieśników
- rówieśnicy stają się modelami wzorów myślenia,
spostrzegania, oceniania i reagowania oraz
komunikowania się. Mają wpływ na postawy,
preferencje i wybory dziecka, kształtowanie się
upodobań i zainteresowań
- grupa uczy pojęcia normy oraz posłuszeństwa wobec
niej
- otoczenie wpływa na dziecko przez system kar i
nagród oraz mechanizmy tzw. „wpływu społecznego”.

GRUPA A ROZWÓJ UMIEJĘTNOŚCI

SPOŁECZNYCH

- poprzez wchodzenie w sieć kontaktów dziecko rozwija
umiejętności interpersonalne i związane w własnym
funkcjonowaniem
- rozwój kompetencji społecznych w okresie późnego dzieciństwa
obejmuje: lepsze rozumienie sytuacji społecznych, poszerzenie
wiedzy o ludziach i zjawiskach społecznych, rozwój w zakresie
wnioskowania społecznego, poznawanie i trening nowych ról
- grupa odgrywa szczególną rolę w przyswajaniu norm
dotyczących funkcjonowania w układach wzajemnej zależności
(komunikacja, przyjaźń, kierowanie innymi itp.)
- w szkole następuje rozwój umiejętności komunikacyjnych –
dziecko pełni rolę nadawcy i odbiorcy komunikatów
- relacje z rówieśnikami pełnią funkcję stymulatora rozwoju
emocjonalnego, poznawczego, społecznego, moralnego

KONTAKTY Z RÓWIEŚNIKAMI A ROZWÓJ

EMOCJONALNO-SPOŁECZNY

Stadia kontaktów interpersonalnych między dziećmi (Grunebaum, Solomon):

1. wiek przedszkolny – jednokierunkowe asystowanie; przyjaźń uzależniona jest
od możliwości i woli rówieśnika do zabawy w sposób, w jaki życzyłoby sobie dziecko.

2. 6-8 r.ż – partnerstwo i współdziałanie; buduje się poczucie przynależności.

3. 9-12 r.ż – przyjaźń i wymiana wynikająca z wzajemnego porozumienia;
nawiązywanie bliskich, opartych na stawianiu wymagań, więzi emocjonalnych z
osobnikami tej samej płci. Stadium to przygotowuje do preferowania intymnych
relacji uczuciowych z osobnikami płci przeciwnej.

*nawiązywanie przyjaźni stanowi podstawę do dalszego różnicowania i doskonalenia
uczuciowości. Pozwala na trening empatii, altruizmu i wyrażania emocji

ROZWÓJ SPOŁECZNY I INTERAKCJE Z

RÓWIEŚNIKAMI I DOROSŁYMI W

OKRESIE ADOLESCENCJI.

Rozwój społeczny w okresie dojrzewania jest rozpatrywany z punktów widzenia:

*stadiów rozwoju kognitywnego – społeczna i moralna dojrzałość wynika z
osiągniętego przez jednostkę stadium kognitywnego rozwoju.

*teorii psychoanalitycznych

*teorii społecznego uczenia się – poziom dojrzałości społecznej osób
dojrzewających jest zdeteminowany oddziaływaniem wychowawczym rodziców
i autorytetów

*teorii biologicznych – główną rolę w społecznym dojrzewaniu ma odpowiednia
dojrzałość OUN, pozwalający na świadome kontrolowanie emocji

ROZWÓJ SPOŁECZNY I INTERAKCJE Z

RÓWIEŚNIKAMI I DOROSŁYMI W

OKRESIE ADOLESCENCJI.

Antagonizm płci - przejściowa faza mająca miejsce na samym początku okresu
dojrzewania, to wzajemna niechęć do siebie osób płci odmiennej. Jest silniej wyrażana
przez chłopców. Zazwyczaj jest tylko pozorny i wyraża budzące się zainteresowanie
płcią przeciwną.

-Uczucia społeczne osób dorastających znajdują wyraz w związkach rówieśniczych o
trzech rodzajach:

*paczki (kliki)

– małe, blisko zżyte grupy, początkowo złożone z osób

tej samej płci, wieku, o zbliżonych zainteresowaniach i pochodzeniu społecznym;

*grupy

– opierają się na podobnych zainteresowaniach i orientacjach zawodowych, są

liczniejsze niż paczki.

*związki przyjaźni

– obejmują zazwyczaj jednego lub dwoje bliskich przyjaciół, z

którymi kontakty są intensywne, oparte na lojalności i zaufaniu.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ GRUP

RÓWIEŚNICZYCH

D. C. DUNPHY

1) Faza poprzedzająca powstanie grupy właściwej,
powstają jednopłciowe, odizolowane od siebie paczki,
które cechuje często tajemnicza obrzędowość
2) początek paczek heteroseksualnych, kontakty z
innymi paczkami są sporadyczne, podejście do nich
jest antagonistyczne.
3) członkowie paczek o wysokim statusie nawiązują
indywidualne kontakty z członkami innych paczek
(można przynależeć do większej liczby paczek)
4) potrzeba przynależenia do grupy słabnie,
wyodrębniają się pary przyjaciół złożone zazwyczaj z
osobników jednej płci, co przyczynia się do
wzmocnienia poczucia własnej wartości i budowania
tożsamości

KULTURA MŁODZIEŻOWA

Tworzenie przez młodzież własnego świata symboli,
obowiązujących norm, wzorów zachowania wyodrębniają
grupy i składają się na zjawisko kultury młodzieżowej. Jest
ona uznawana za sposób wzmacniania tożsamości,
zaznaczenia odrębności młodzieży, wzmacniania więzi
przynależności generacyjnej.
-> Dorastający ludzie, którym brakuje bliskości uczuciowej
z rodziną identyfikują się z grupą i uzależniają od niej,
występuje wtedy nasilony konformizm wobec grupy
-> grupa może mieć pozytywny lub negatywny wpływ na
jednostkę.

FUNKCJE GRUPY RÓWIEŚNICZEJ

1. Zastępowanie rodziny – w grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma
określony status;
2. stabilizacja osobowości – w okresie gwałtownych przemian grupa wpływa
stabilizująco na osobowość jej członków;
3. wzbudzanie poczucia własnej wartości – przejęcie do grupy staje się
źródłem poczucia własnej wartości;
4. określanie standardów zachowania – w grupie kształtują się nowe
odniesienia i powstają nowe formy zachowania, co przygotowuje
dorastających do funkcjonowanie w szerszym społeczeństwie.;
5. zapewnienie „bezpieczeństwa wynikającego z liczebności” – grupa
do pewnego stopnia chroni przez przymusem ze strony dorosłych
6. rozwijanie społecznych kompetencji – grupa stwarza do tego okazje
poprzez podejmowanie zbiorowych form aktywności
7. przyjmowanie i naśladowanie wzorów

*grupa jest prototypem dla późniejszych stosunków międzyludzkich w sferze
poznawczej, emocjonalnej i seksualnej.

RODZAJE MIŁOŚCI W OKRESIE

ADOLESCENCJI

Na okres dorastania przypadają początkowe fazy
uczucia miłości, tzw.:

miłość szczenięca – ważniejsze jest samo kochanie
niż jego obiekt

miłość cielęca – obiekt uczuć otoczony jest
bezgranicznym uwielbieniem

Po nich rozwija się miłość romantyczna przypadająca
na wiek młodzieńczy.

ZWIĄZKI Z DOROSŁYMI

-> w dzieciństwie rodzice są akceptowani bezrefleksyjnie
-> w okresie adolescencji obraz dorosłych staje się bardziej realistyczny,
czasem przekorny
-> dorastający staje się bardziej zamknięty wobec dorosłych
-> obszary konfliktowe wynikają ze sprzeczności między kontrolą ze
strony dorosłych a potrzebą swobody dorastającego, sprzeczności między
odpowiedzialnością rodziców a dzieleniem się nią z dorastającymi oraz
między przykładaniem przez dorosłych dużej wagi do edukacji a
poświęceniem czasu na inne rodzaje aktywności przez dorastających.
-> rodzina jest „polem bitwy” dla wrogich uczuć, których geneza tkwi
poza nią.
-> w rodzinie częstsze są konflikty z synami niż z córkami
-> bliższa więź łączy dorastającego z matką, niezależnie od płci