Zasady i

funkcje prawa

karnego

1. Zasada

odpowiedzialności za

czyn



Art,. 1 § 1 k.k. stanowi, że sprawcą jest

ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony
pod

groźbą

kary

przez

ustawę

obowiązującą w czasie jego popełnienia.



Czyn – zachowanie człowieka w postaci

działania lub zaniechania, postrzegalne
zewnętrznie, świadome, pozostające pod
kontrolą jego woli, celowe, mające
znaczenie

społeczne.

Nie

każde

zachowanie jest zatem czynem (np.
zachowania podjęte pod wpływem vis
absoluta,

odruch

bezwarunkowy,

zachowania podczas snu)



Czyn

zabroniony

–

czyn,

którego

popełnienia zabrania ustawa karna pod
groźbą kary,



Każdy czyn zabroniony jest czynem, ale nie

każdy czyn jest czynem zabronionym,



Czyn zabroniony to czyn, którego znamiona

(podmiot, strona podmiotowa, przedmiot,
strona przedmiotowa) określa ustawa,



Przestępstwo – czyn zabroniony, który

charakteryzuje się następującymi cechami:
jest bezprawny, zawiniony i społecznie
szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

2. Zasada winy



Art. 1 § 3 k.k. Nie ma odpowiedzialności

karnej bez winy (nullum crimen sine culpa),



Legitymacyjna funkcja winy – wina stanowi

podstawę odpowiedzialności karnej, jeśli
sprawca

osiągnął

odpowiedni

stopień

rozwoju

(intelektualnego,

społecznego,

moralnego),

znajduje

się

w

stanie

umożliwiającym przypisanie mu winy, a czyn
popełnia w normalnej sytuacji motywacyjnej



Sprawca,

któremu

nie

można

przypisać winy w czasie czynu nie
popełnia przestępstwa, lecz czyn
zabroniony,



Zasada koincydencji – równoczesne

wystąpienie winy w trakcie realizacji
znamion czynu zabronionego,



Funkcja limitująca – wina wyznacza

granice odpowiedzialności karnej (art.
53 § 1 k.k.)

3. Zasada

humanitaryzmu



Art. 3 k.k. – kary i środki karne należy
stosować z uwzględnieniem zasad
humanitaryzmu, w szczególności z
poszanowaniem godności człowieka



Zasada ta wywodzi się z Oświecenia



Aktualnie wynika z art. 3 Europejskiej
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności z 1950 r., art.
7 MPPPiO z 1966 r.



Art. 40 Konstytucji: „Nikt nie może
być poddany torturom ani okrutnemu,
nieludzkiemu

lub

poniżającemu

traktowaniu i karaniu. Zakazuje się
stosowania kar cielesnych”

4. Zasada

odpowiedzialności

indywidualnej



Odpowiedzialności karnej podlega sprawca
czynu zabronionego tylko za swój czyn w
granicach własnej umyślności lub nieumyślności,



Odpowiedzialność osobista oznacza, że nie może
jej przejąć na siebie inna osoba. Odbycie za
skazanego

kary,

stanowi

przestępstwo

poplecznictwa (art.239 k.k.),



Indywidualizacja odpowiedzialności oznacza, że
jeśli sprawcy działali wspólnie i w porozumieniu,
zakres odpowiedzialności karnej każdego z nich
może być inny

5. Zasada

praworządności

(legalizmu)



Art. 42 Konstytucji: „Odpowiedzialności karnej
podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu
zabronionego pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia”



Nullum crimen sine lege scripta – prawo karne
musi być prawem pisanym; przestępstwem może
być czyn zabroniony pod groźbą kary przez
ustawę, nie może zostać zatem określony w
innym akcie prawnym (np. rozporządzeniu, czy
uchwale), dopuszczalne jest doprecyzowanie
znamion w aktach niższej rangi, wydanych na
mocy ustawowego upoważnienia



Nullum crimen sine lege certa – opis przestępstwa
musi być maksymalnie dokładny,



Zakaz karny musi być maksymalnie przejrzysty i
dokładny, dlatego ustawodawca określa komplet
ustawowych znamion:

a)

znamiona przedmiotu (dobro prawne atakowane
przez sprawcę),

b)

znamiona strony przedmiotowej (określenie czynu,
jego okoliczności, niekiedy przy przestępstwach
materialnych – skutku i związku przyczynowego),

c)

znamiona podmiotu – kto jest sprawcą czynu,

d)

znamiona

strony

podmiotowej

–

stosunek

psychiczny

sprawcy

do

czynu,

umyślność/nieumyślność, cel, motywacja sprawcy



Nullum crimen sine lege stricta – zasada ta

wynika z art.1 § 1 k.k. i oznacza, że sprawca
odpowiada za popełnienie czynu, dokładnie
takiego jakiego się dopuścił, jaki wyczerpuje
znamiona określone w ustawie, a nie za
popełnienie czynu podobnego,



Nulla poena sine lege – kara za przestępstwo

musi być określona i przewidziana w ustawie
obowiązującej w czasie popełnienia czynu,
niedopuszczalne

jest

stosowanie

sankcji

bezwzględnie nieoznaczonych

6. Zasada społecznej

szkodliwości



Przestępstwem jest taki czyn, który jest

zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, a
stopień jego społecznej szkodliwości jest
wyższy niż znikomy,



Kwantyfikatory

społecznej

szkodliwości

czynu zabronionego zostały wskazane w art.
115 § 2 k.k. i mają charakter mieszany
(przedmiotowo – podmiotowy),



Nullum crimen sine periculo sociali

1. Funkcja ochronna



Podstawowa funkcja prawa karnego, która

polega na tym, że prawo karne ustanawia
zakazy określonych kategorii zachowań,
naruszających

lub

bezpośrednio

zagrażających

określonym

wartościom

społecznym, poprzez udzielenie im ochrony.



Funkcja ta realizuje się poprzez ochronę

stosunków społecznych oraz przyjętego w
państwie

systemu

wartości

przed

zamachami na nie.

2. Funkcja

sprawiedliwościowa



Jest to najstarsza funkcja prawa

karnego, wedle której stosowanie kar
i innych środków, stanowi swoisty
„odwet” społeczeństwa na sprawcy.



Wyraźna jest w konstrukcji tej

funkcji idea odpłaty, a tym samym
zadośćuczynienie

społecznemu

poczuciu sprawiedliwości.



Funkcja ta jest zwrócona ku

przeszłości, swój sens czerpie bowiem
z faktu popełnienia przestępstwa.

3. Funkcja prewencyjno

- wychowawcza



Prewencja indywidulana – środki, którymi

dysponuje

prawo

karne

oddziałują

zapobiegawczo

–

wychowawczo

na

indywidualnego sprawcę,



Prewencja generalna – wpływ instrumentów

prawno – karnych na ogół społeczeństwa w
kierunku przestrzegania prawa,



Odmiana pozytywna p.g. – wpływ na

kształtowanie

świadomości

prawnej

społeczeństwa (art. 53 k.k.),



Odmiana negatywna – odstraszający wpływ

kar (w k.k. z 1969r.)

4.

Funkcja gwarancyjna



Odzwierciedla się w stwierdzeniu, by

czyny zabronione były w sposób jasny
określone w ustawie, aby orzekano kary
oznaczone w ustawie,



Nullum crimen sine lege, nulla poena

sine lege, lex retro non agit

5. Funkcja

profilaktyczno -

zabezpieczająca



Polega

na

ochronie

stosunków

społecznych poprzez eliminację z życia
społecznego

sprawców

czynów

zabronionych,



Realizowana

jest

poprzez

kary

izolacyjne (np. pozbawienie wolności)
lub środki zabezpieczające (np. typu
leczniczego), które prowadzą do izolacji
sprawców szczególnie niebezpiecznych
(poprzez uniemożliwienie np. pełnienia
określonych funkcji, czy zawodów)

6. Funkcja

kompensacyjna



Polega na założeniu, że prawo karne

powinno sprzyjać naprawieniu szkody
wyrządzonej

pokrzywdzonemu

przestępstwem,



Służą ku temu niektóre środki karne,

np. w postaci obowiązku naprawienia
szkody, czy nawiązki, które choć
częściowo

rekompensują

doznane

krzywdy.