NOWOCZESNE
PIELĘGNIARSTWO NA
ZIEMIACH POLSKICH

Opieka zdrowotna na ziemiach polskich w

drugiej połowie XIX w. i na początku XX w., tj.
do czasu odzyskania niepodległości, we
wszystkich trzech zaborach stała na bardzo
niskim

poziomie,

a

warunki

do

zapoczątkowania jej poprawy były ogromnie
trudne. Szpitale miały charakter przytułków, a
poziom higieny był w nich bardzo niski.
Ochrona zdrowia publicznego nie rozwijała się.
Proces przemiany szpitala z przytułku na
instytucję, której głównym zadaniem byłoby
leczenie,

przebiegał

wolno.

W

sposób

jednoznaczny

nastąpiło

to

dopiero

po

odzyskaniu niepodległości.

Sekularyzacja szpitali i objęcie ich przez władzę centralną

dokonały się w latach 1817 -- 1842. Szpital zaczął służyć
studentom medycyny i młodym lekarzom do celów
dydaktycznych. Równocześnie powstawały ambulatoria
przyszpitalne.

Liczba lekarzy zatrudnionych w szpitalach, w porównaniu z

innymi krajami, była bardzo mała. Sytuacja zmieniła się
dopiero na początku XX w.

Diagnostyka lekarska zaczęła się rozwijać na początku lat

czterdziestych XIX w., a z pełną świadomością znaczenia
metod diagnostycznych propagowanych przez wybitnych
lekarzy — dopiero od lat pięćdziesiątych. W tym czasie
powstawało

coraz

więcej

laboratoriów

szpitalnych

organizowanych przez lekarzy, w tym także na ich własny
koszt.

Poprawa

warunków

higienicznych

szpitala

następowała bardzo wolno, choć pewne przejawy

zainteresowania tym zagadnieniem wystąpiły

jeszcze w XVIII w. Różne instrukcje w sprawie

higieny szpitalnej zaczęły się pojawiać jednak

dopiero na początku XIX w. Nosiły one wyraźne

znamiona teorii europejskich. Widoczna poprawa

stanu higienicznego szpitali nastąpiła w latach

osiemdziesiątych XIX w.

Na zły stan higieny szpitalnej wpływał pośrednio niski

status społeczny jego użytkowników, brak nawyków

kulturalnych i nieodczuwanie ich potrzeby przez

większość

pacjentów,

a

także

lekceważący

stosunek zarządu szpitala do potrzeb chorych.

Na wprowadzanie postępowych zmian w polskich

szpitalach oprócz rozwoju medycyny, metod

leczenia, zwiększającej się liczby wykształconych

lekarzy duży wpływ wywarło także powstanie

kościuszkowskie i wojny napoleońskie, w czasie

których

organizowano

lazarety

wojskowe,

przeznaczane wyłącznie do celów leczniczych, z

odpowiednio zapewnioną opieką, a także przykłady

prusko-francuskie dotyczące organizacji szpitali i

opieki społecznej.

Pielęgnowaniem w ówczesnych szpitalach zajmował

się

bardzo

zróżnicowany

personel:

siostry

miłosierdzia,

cyrulicy

(felczerzy),

dozorcy,

posługacze. Rolę najważniejszą odgrywały siostry

miłosierdzia, choć ich przygotowanie do tej roli było

znikome. Stosunkowo wysoką pozycję i szeroki

zakres zadań miał cyrulik. Do niego należało np.

przeprowadzanie

wizyt,

opatrywanie

ran,

wykonywanie zleceń lekarskich, dopilnowywanie

przestrzegania diet, podawanie pożywienia chorym.

W pierwszej połowie XIX w. docierały do Polski

wieści o początkach szkolenia personelu
pielęgnującego w krajach zachodnich. W 1838
r. z polecenie rządu dr Ludwik Gąsiorowski
dokonał przekładu z języka niemieckiego
opracowania C.E. Gedickego pt. „Przewodnik
pielęgnowania chorych". Nieco później lekarze
przyjeżdżający

zza

granicy

przywozili

informacje o koncepcjach i reformach
wprowadzanych w pielęgniarstwie przez
Florencję Nightingale.

Propozycje wysuwane przez lekarzy w sprawie

szkolenia

pielęgniarek

były

bardzo

zróżnicowane, najczęściej jednak bardzo
skromne.

Pionierską

działalność

kobiet

dotyczącą

szkolenia

przygotowującego

do

pielęgnowania rozpoczęła w Warszawie Julia
Aleksandrowicz. W 1882 r. założyła ona z
pobudek filantropijnych ambulatorium dla
chorych i podjęła w nim pracę pielęgniarską.

W otworzonym przez siebie ambulatorium

rozpoczęła prowadzenie krótkich kursów z
zakresu pierwszej pomocy w nagłych
wypadkach oraz z zakresu higieny dla kobiet
- wolontariuszek.

W pierwszym dziesięcioleciu XX w. społeczne

zainteresowanie ideą zorganizowania szkoły
pielęgniarskiej było coraz większe.

Pierwszą szkołę pielęgniarską charakteryzującą się

wieloma cechami nowoczesnymi była otwarta w
Krakowie w 1911 r.— Szkoła Pielęgniarek
Zawodowych Panien Ekonomek św. Wincentego a
Paulo, tzw. stara szkoła krakowska. Główną rolę w
staraniach o zorganizowanie szkoły odegrała
Maria Epstein Najbliżej współpracowała z nią
Anna Rydlówna (1884—1969) — córka rektora
Uniwersytetu

Jagiellońskiego

i

profesora

okulistyki, siostra Lucjana Rydla, znanego poety i
autora sztuk teatralnych. Organizatorki szkoły
uzyskały największe poparcie i pomoc ze strony
kilku profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, a
także sióstr miłosierdzia.

W tym czasie, gdy w Krakowie prowadziła

swoją działalność pierwsza szkoła
nowoczesnego pielęgnowania, w innych
miejscowościach były podejmowane także
inicjatywy na rzecz szkolenia pielęgniarek,
nie tylko na potrzeby szpitalnictwa, ale także
na potrzeby ochrony zdrowia publicznego.
Szkolenia te były organizowane jednak jako
krótkie, najwyżej jednoroczne kursy.

Okres od 1918 r. do wybuchu drugiej wojny

światowej — to okres intensywnego rozwoju
nowoczesnego pielęgniarstwa w Polsce.

Do największych osiągnięć tego okresu

należało:



organizowanie szkół pielęgniarskich, które
przygotowywały do opieki nad człowiekiem
chorym w szpitalu i w domu, a także do
pracy w placówkach zdrowia publicznego,



rozwój praktyki szpitalnej i praktyki w
instytucjach zdrowia publicznego,



zapoczątkowanie doskonalenia zawodowego,
powstanie

Polskiego

Stowarzyszenia

Pielęgniarek Zawodowych (PSPZ) i jego
przystąpienie

do

MRP

(1925

r.),

wprowadzenie przedstawicielki zawodu do
Departamentu

Służby

Zdrowia

w

Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1926 r.),



powoływanie pielęgniarek wojewódzkich,



rozpoczęcie

wydawania

czasopisma

zawodowego „Pielęgniarka Polska" (1929 r.),



sformułowanie podstaw prawnych zawodu
(Ustawa o pielęgniarstwie z dnia 21 lutego
1935 r.).