Działalność artystyczna kultury łużyckiej skupiała się głównie na ceramice. Najpełniejszy jej rozwój nastąpił pod koniec epoki brązu i w okresie halsztackim (zjawisko to ograniczone było niemal wyłącznie do zachodniej sfery KŁ, która obejmowała Śląsk, Wielkopolskę, północno-wschodnie Czechy, północne Morawy, Łużyce oraz Saksonię. W mniejszym stopniu dotyczyło wschodniej Brandenburgii i Pomorza Zachodniego).

Grzechotki: Grzechotki pojawiają się około połowy IV okresu EB. Występują w niektórych tylko cmentarzyskach oraz w wyposażeniu stosunkowo niewielkiej liczby zarejestrowanych grobów. Średnio od 1-2%. Tego typu pochówki występują w znacznym oddaleniu od siebie. Ale np. w Topornicy groby takie są zgrupowane. Najczęściej w pochówkach dzieci i osobników młodocianych, również wtedy jeśli zostali pochowani wraz z osobami dorosłymi. Jednak brak preferencji w wyposażeniu odnośnie wieku. Groby różnego porządku. W grupie górnośląsko-małopolskiej pochówki szkieletowe. Najczęściej w grobach pojedynczych. Najczęściej występują w obrębie jam grobowych, w bezpośrednim sąsiedztwie popielnicy. Czasem w przystawkach, w większości w misach. Głównie od strony głowy, rzadziej u stóp. Czasem w stropach jam grobowych. Jeśli grzechotek jest więcej, to jedna w towarzystwie urny a reszta oddalona. Wyróżnia się typy ze względu na formy. Większość datowana jest na EB, od halsztatu zubożenie formy (dwustożkowe, gruszkowate). Niektóre znajdowane są także na stanowiskach otwartych.

Funkcja? Zabawki dziecięce, przedmioty magiczne, narzędzia dźwiękowe, chroniące przed złymi urokami. Element obrzędu lub rytuału. Zależy to od okoliczności śmierci?

Naczynie z Wenecji Górnej: Stanowisko 21 w Wenecji Górnej (osada) zostało odkryte wiosną 1977 roku, charakter ratowniczy. Glina do wyrobu naczynia została schudzona drobnoziarnistym tłuczniem granitowym. Zostało ono wykonane z pasków gliny przyklejanych do siebie kolejno, coraz wyżej. Powierzchnia i przełom mają kolor ciemno-szary, prawie czarny. Wypalany w wysokiej temperaturze – w ostatniej fazie wypału bez dostępu do tlenu. Ornamentowane dwoma liniami. Sześć wiszących trójkątów. Schematycznie przedstawione cztery figury. Zakropkowane trójkąty. Kreski interpretować można jako ręce. Trójkąty zaznaczono rylcem, dołki wykonano zaokrąglonym stempelkiem. Taneczny korowód, przypuszczalnie 8 postaci. Skaczą ku niebu? Naczynie odkryte w halsztackim kurhanie na Węgrzech w Sopron.

cmentarzysko w Kowalewku. Typowe płaskie cmentarzysko ciałopalne.

WYOBRAŻENIA RYTE

Wyobrażenia antropomorficzne najczęściej pojawiają się jako motywy rytych przedstawień figuralnych. Gliniane idole KŁ cechuje statyczność ujęcia, schematyzm i zachwianie proporcji w budowie anatomicznej. Topornica i Gliniany. Topornica: postać ludzka na grzbiecie zwierzęcia. Najstarszy przykład takiego ujęcia wywodzący się ze strefy wschodniej. Gliniany: falliczna postać męska z głową lub maską o ptasich rysach. Od prostych konwencji odbiegają dwie figurki ze wczesnożelaznych cmentarzysk grupy górzyckiej w Deszcznie i Kaninie. Deszczno: kobieta w masce ptaka, bogaty ornament ryty imitujący metalowe ozdoby oraz niektóre cechy anatomiczne. Według niektórych badaczy figurka ta związana jest z ideą antropomorfizacji akwatycznego i lunarnego bóstwa życia i śmierci, procesem odradzania się życia. Figurkę znaleziono w popielnicy. Wyobrażenia figuralne, które znajdują się na naczyniach ceramicznych: rytmiczny układ zdobniczy, często z elementem geometrycznym. Ręce mogą być skierowane skośnie w dół, rozłożone poziomo albo ułożone w geście oranta. Technika to rycie lub nakłuwanie. Wenecja Górna stan. 21. Sceny polowań i pościgów na jelenie. Rycina 15 – próba. Wyobrażenia uzupełniają zazwyczaj motywy geometryczne. Ryc. 3. Od końca VII w. p.n.e. zaczyna wypierać w kręgu halsztackim motywy solarne, zwłaszcza ulubiony wcześniej motyw ptaka.

Najpopularniejszy motyw zdobiący zarówno wyroby gliniane jak i brązowe. Gliniane: grzechotki, naczynia ornitomorficzne, naczynia z umieszczonymi wewnątrz głowami ptaków oraz gliniany wózek. Wizerunek ptaka dekorował również fibule z tarczkami spiralnymi i modele wózków brązowych. Ptak nie pojawia się wśród rytów figuralnych. Ptak jako symbol. Oddziaływania z terenów zakarpackich. Najstarsze: skarby typu Koszider. Pierwsze figurki datowane na IV OEB pojawiają się na Lubelszczyźnie. W młodszej części okresu halsztackiego motyw ten traci na znaczeniu. Kult solarny – barka słoneczna ciągnięta przez ptaki. Symbol ptaka wpleciony w system wierzeń solarnych dotarł poprzez Europę nad Morze Śródziemne wraz z wędrówką ludów morza (XIII w. p.n.e).

Motyw jelenia:

IX i VIII w. p.n.e. w postaci rytów na wyrobach brązowych z późnej fazy kultury Villanowa we Włoszech, nieco później w czasach odpowiadających VI okresowi EB, a także kulturze łużyckiej i pomorskiej. W sztuce figuralnej KŁ motyw jelenia zawsze spotykamy wespół z przedstawieniami antropomorficznymi. RYC 3. U podstaw semantyki jelenia leży fascynacja jego siłą eksponowaną przez poroże i jurność. Mogło być także personifikacją bóstwa leśnego, taka interpretacja kłóci się jednak ze scenami łowów i nagonki.

Przedstawienia ryte

Naczynia, które posiadają charakter narracyjny.

Naczynia, na których przedstawienia są ukazane ściśle ornamentacyjnie, a układ jest wyraźnie rytmiczny. Samodzielnie występują jedynie postacie ludzkie i zwierzęta. Wydzielamy także motywy wykonane przy pomocy rytych żłobków, zespołu dołków i bardzo rzadkich przedstawień plastycznych w postaci nalepianych cieniutkich wałków plastycznych.

1 slajd

33a. Jest to baniaste naczynie wazowate z wyodrębnioną szyjką, wklęsłą w środku i wywiniętym brzegiem. Wszystkie postacie razem nie tworzą jednej fabuły. Mamy tutaj do czynienia z zespołem niepowiązanych scen, których tematem są łowy. Wyróżniamy postać ludzką z łukiem, postacie jeźdźców na koniach, 2 postacie na jeleniach oraz postacie jeleni. W przypadku postaci zwierzęcych uwzględniono wiele cech anatomicznych. Ręce ludzi skierowane są do przodu jak w wypadku trzymania cugli. Postać ludzka nie posiada zaznaczonych nóg. Postacie zwierzęce posiadają wyraźnie zaznaczone cztery nogi kończące się dołkami. Pierwszą scenę stanowi dwóch jeźdźców ścigających trójkę jeleni. Próba oddanie bezwładnej ucieczki ściganych zwierząt. Dalsza scena przedstawia dwóch jeźdźców, w tym jednego na jeleniu. Cały ten zespół ściga dwa znajdujące się na przodzie jelenie. Zagadkowa jest postać jeźdźca siedzącego na jeleniu. Może jest to pomyłka? Dalsze sceny nie są już tak uporządkowane tematycznie. Rozpoczynają ją dwa jelenie poprzedzone znakiem symbolicznym, dalej dwóch jeźdźców i jeleń. Znak wiąże się z symboliką kultową, ale nie jest jednoznaczny. Jest to znak X – znak solarny lub podwójna siekiera, która związana jest z wpływami egejskimi na KŁ.

34-36. Bardzo unikalne przedstawienia. Może to być pochód wojenny lub procesja obrzędowa. Wóz, jako najważniejszy element procesji zamyka scenę.

37. Mniej bogate przedstawienie polowania. Postacie umieszczone są między trójkątami. Postać zwierzęca, dwóch jeźdźców na koniach i oraz jednej, częściowo tylko zachowanej postaci. Była to także postać na koniu.

33b. Sceny figuralne również występują w połączeniu z ornamentem geometrycznym. Niepowiązane ze sobą sceny polowań na jelenie.

Znacznie liczniejsze są przedstawienia, w których przedstawienia antropomorficzne są potraktowane w sposób ornamentacyjny. Gdy postaci jest więcej niż jedna, to ich układ charakteryzuje rytmiczna regularność. Zawsze jest to rysunek schematyczny, ale uwzględnia on mniej lub więcej szczegółów geometrycznych. Większość przy pomocy linii rytej, a głoa zaznaczona dołkiem. Czasem cała postać przy pomocy dołków.

38. ręce do góry

38d.

Przedłużenie linii tułowia jest prawdopodobnie chęcią przedstawienia cech płciowych.

38k. Motyw Adama i Ewy obok drzewa mądrości. Mężczyzna i kobieta.

38j. 3 podwójne, półkoliste żłobki. Wbrew realiom anatomicznym. Bliżej nieznana symbolika kultowa. Analogia w przedstawieniach skalnych w Skandynawii. Analogia do Nunchritz w Niemczech 38g.

2 amulety znalezione w popielnicy w Wilmersdorf. 44i. Główki postaci stanowią otworek do zawieszenia amuletu.

Rys. 45 sposób czesania włosów. Nie można jednak wykluczyć, że jest to oznaczenie ozdoby głowy. S. Griesa uważa, że jest to postać kobieca, jednak ze względu na znamiona płciowe można przyjąć, że jest to mężczyzna.

38h, 43 a,c. Przedstawienia umieszczone parami, obok nich 3 krótkie żłobki. Bóstwa bliźniacze, symbol trójcy boskiej.

Przedstawienia, na których znajduje się tylko postać zwierzęca wraz z ornamentem geometrycznym. 46a. Przylepiany wałeczek gliny. M. Cabalska sugeruje, że jest to koń.

Znak krzyża jest starym symbolem kultowym bóstwa.

47g. Rozmieszczenie postaci nie posiada regularności, nie widoczna jest także chęć powiązania ich z układem geometrycznym.

47f. Postać oddana w ruchu.

Postacie jeźdźców. 49b, 50a,b. Tego typu przedstawieniom zawsze towarzyszy ornamentyka geomteryczna. Przy pomocy żłobka i dołków. 50b. Rozmieszczenie postaci jest starannie skomponowane.

50c. Wóz ciągnięty przez parę zwierząt. Nie wiadomo czy jest to jedyne przedstawienie na naczyniu. Charakterystyczna perspektywa widzenia z góry. Grób szkieletowy, najprawdopodobniej okres halsztacki.

PRZEDSTAWIENIA FIGURALNE JAKO ELEMENT ZDOBNICZY

Możemy wydzielić niewielką grupę ceramiki jak i przedmiotów z brązu zdobionych motywami zoomorficznymi. Są to najczęściej przedstawienia ptaszków lub też detale anatomiczne postaci zwierzęcych. Przypuszczalnie część glinianych figurek ptaszków stanowiła element większej kompozycji (np. wozów).

I TYP – 51A. naczynie zdobione 3 figurkami ptaszków, umieszczone na listewce plastycznej. Postacie ptaszków są niewielkie, bardzo schematycznie potraktowane, zdobione żłobkami.

II TYP – 51B, C, D, 52. Figurki są umieszczone wewnątrz naczyń na niewysokich słupkach. 51b. łabędź.

III TYP – 51e. Naczynie posiada w środku baniastego brzuśca rurkowaty wylew. Na krawędzi naczynia umieszczone są ptaszki.

Naczynia zdobione detalami postaci zwierzęcych:

I TYP – stosunkowo głębokie kubki o kształcie półkolistym, krótka, wyodrębniona i lekko rozchylona szyjka. 51f, i. Naczynia te są malowane.

II TYP –bardzo płytkie czerpaki zakończone modelowaną główką ptaka. 53,41g

III TYP – baniaste kubki z lekko wyodrębnioną szyjką i wywiniętym brzegiem. Główka barana 51k

51j. trójkołowy wózek zdobiony przedstawieniami ptaszków 3 kółka – 3 ptaszki. IV OEB.

5 zapinek dwudzielnych z drucikowatym kabłąkiem 2 tarczki spiralne lub imitujące spirale z figurkami ptaszków.