A N N A K R Ą Ż Y Ń S KA , D O M I N I KA

D O L E S Z C Z A K

Dziecko w rodzinie z

problemem alkoholowym

 
 

W Polsce 38,6
mln

W mieście 100
tys. mieszk.

W mieście 25
tys. mieszk.

W gminie 10
tys. mieszk.

Liczba osób
uzależnionych od
alkoholu

ok. 2%
populacji

ok. 800 tys.

ok. 2.000 osób ok. 500 osób

ok. 200 osób

Dorośli żyjący w
otoczeniu
alkoholika
(współmałżonkow
ie, rodzice)

ok. 4%
populacji

ok. 1,5 mln

ok. 4.000 osób ok. 1.000 osób ok. 400 osób

Dzieci
wychowujące się
w rodzinach
alkoholików

ok. 4%
populacji

ok. 1,5 mln

ok. 4.000 osób ok. 1.000 osób ok. 400 osób

Osoby pijące
szkodliwie

5-7% populacji 2-2,5 mln

5.000-7.000
osób

1.250-1.750
osób

ok. 500-700
osób

 

Ofiary przemocy
domowej w
rodzinach z
problemem
alkoholowym

2/3 osób
dorosłych oraz
2/3 dzieci z
tych rodzin

Razem
ok 2 mln osób:
dorosłych i
dzieci

ok. 5.300
osób:dorosłych
i dzieci

Około 1.330
osób:
dorosłych i
dzieci

Około 530
osób:
dorosłych i
dzieci

Populacje osób, u których występują różne kategorie problemów
alkoholowych (dane szacunkowe)

Uzależnienie od alkoholu



Jest to kompleks zjawisk fizjologicznych,
behawioralnych i poznawczych
charakteryzujący się tym, że picie alkoholu
dominuje nad innymi zrachowaniami, które
miały poprzednio dla pacjenta większą wartość



Uzależnionym od alkoholu jest człowiek, który
swoje sprawy, napięcia i kłopoty próbuje
rozwiązywać (rozładować) pijąc alkohol. Robi
to w sposób, który ma dla niego szkodliwe
konsekwencje. Mimo istotnych problemów z
tym związanych, robi to dalej.

Współuzależnienie



Wzajemne uzależnienie o charakterze uzupełniającym
się, którego podstawą jest to, że osoba uzależniona od
substancji chemicznej potrzebuje opieki, po to by
przeżyć, a jego opiekun odczuwa potrzebę kontrolowania
zachowań podopiecznego (O’Brien i Gaborit, 1992).



Współuzależnionym może być każda znacząca osoba z
otoczenia uzależnionego, która uwikłana jest w to
uzależnienie (Maxwell, 1986)



Charakteryzuje się skrajnym zaabsorbowaniem i
zależnością (emocjonalną, społeczną a czasami fizyczną)
od osoby lub obiektu.

Alkoholizm jest chorobą całej rodziny.

Dysfunkcyjność rodziny z problemem alkoholowym –

dynamika procesu



Etap I: Rodzina (podobnie jak alkoholik)

zaprzecza istnieniu problemu. Destruktywne
zachowania alkoholika są tolerowane, a
członkowie rodziny solidarnie chronią go
przed poszerzeniem konsekwencji picia



Etap II: Próba pozbycia się problemu.

Rodzina organizuje samoobronę przed
społecznym napiętnowaniem  ogranicza
kontakty z otoczeniem i chroni swój
zewnętrzny wizerunek, mimo narastających
nieporozumień, konfliktów i awantur.



Etap III (faza chaosu): Utrata nadziei na
rozwiązanie problemu. Często poszukiwanie
pomocy u specjalistów. Próby reorganizacji
rodziny, niepijący współmałżonek przejmuje
odpowiedzialność za rodzinę i nie toleruje już picia
i nie chroni pijącego. Jest to impuls do podjęcia
prób leczenia. Jeśli nie podejmuje leczenia 
separacja osoby pijącej i usunięcie z rodziny .



Etap IV: Jeśli, jest decyzja o zaprzestaniu picia 
faza powrotu do rodziny.



Jeśli nadal pije  ostateczna reorganizacja rodziny,
bez niego. Nowy podział ról i obowiązków.

Rodzina zdrowa

Rodzina dysfunkcyjna

Funkcje:

- bezpieczeństwo i wzajemna

pomoc

- zaspokaja potrzeby

poszczególnych

członków

- nastawiona na rozwój

indywidualny

swoich członków

Nie spełnia funkcji:

- nie zaspokaja potrzeb

poszczególnych

członków

- nie ma troski o rozwój

indywidualny

- nastawiona jest na utrzymanie

systemu

Role:

- zmienne i dostosowane do

potrzeb

Role:

- sztywne – osoba

nieodpowiedzialna

(np. alkoholik), osoba

nadodpowiedzialna (małżonek,

dzieci, bohater rodziny)

Normy:

mówić, ufać, czuć, zmieniać

Normy:

nie mówić, nie ufać, nie czuć, nie

zmieniać

Rodzina zdrowa

Rodzina dysfunkcyjna

Jest:

szczera, otwarta, wzajemnie sobie

pomaga (sprawiedliwy podział

obowiązków)

Wzajemne zaufanie i wsparcie

Otwarta komunikacja

Jest:

nieszczera (zakłamana, nie mówi

się w niej o problemach, ukrywa

je), zamknięta (ma sekrety, dba o

swoje dobre imię jako rodziny),

brak w niej wzajemności

(niesprawiedliwy podział

obowiązków i dóbr)

Brak zaufania

Zablokowana komunikacja

Każdy członek rodziny

indywidualnie jest ważny.

Indywidualnie nikt nie jest ważny

– ważna jest rodzina.

Reguły rodzinne



Nie mówić – nakazuje zachowanie milczenia na temat
tego, co dzieje się w rodzinie, ale także w rodzinie
problem alkoholizmu nigdy nie jest przedmiotem dyskusji.



Nie ufać – nakazuje, aby nie ufać zarówno członkom
własnej rodziny, jak i obcym, ponieważ ufność może
narazić na doznanie krzywdy (niedotrzymywanie obietnic
i umów, brak konsekwencji wychowawczej).



Nie czuć– nie zagłębianie się we własne emocje – trzeba
być „twardym”, dobrze rozwinięty system zaprzeczania
własnym uczuciom – wyrażanie lęku, gniewu, smutku
sprowadza na rodzinę większy ból.



Nie zmieniać – nie zmieniaj swoich zachowań, wszystkie
próby zmiany ról w rodzinie są zabronione ponieważ
mogłoby to wywrócić cały system

Profil psychologiczny rodzin alkoholowych -
badania



Częściej dochodzi do konfliktów i dysfunkcji

(Moos i Billings, 1982)



Mniej spójne, słabiej zorganizowane, mają

mniejsze potrzeby intelektualne i kulturalne
( Clair i Genest, 1987)



Brak solidarności, ciągły niepokój i napięcie.



Rodzeństwo: Jawna potrzeba dominacji nad

młodszym rodzeństwem – rezultat agresji i
frustracji. Skłonność do separacji, zamiast
ciepła i miłości – wrogość ( Cork, 1969)

Badania cd.



Pijący ojciec: częściej ośmiesza, odrzuca,

traktuje szorstko, lekceważy (Udayakumar,
Mahon, Shaeiff, Sekar, Eswan, 1984)



Jedno z badanych dzieci o ojcu: „ zachowuje

się dziwnie, rodzina się go boi, a jak się
ruszę to na mnie wrzeszczy”.



Pijąca matka: mniej akceptująca, bardziej

odrzucająca, ze skłonnością do
dyscyplinowania czy nadopiekuńczości,
większe skłonności do zachowań
konfliktowych

Dziecko w rodzinie alkoholowej (Skrzypczyk,
2001)



dwoje na troje opisywanych przez Skrzypczyka dzieci z rodzin
alkoholików było świadkami przemocy,



ponad połowa doświadczała bezpośrednio przemocy zarówno
fizycznej, jak i emocjonalnej czy intelektualnej.



co szósta dziewczynka opisywała doświadczenia związane z
nadużyciem seksualnym.

Jeżeli chodzi o stany emocjonalne, dzieci najczęściej
wymieniały:



wstyd za rodzica (40%),



poczucie winy (23%),



strach przed rodzicem (41%),



osamotnienie (57%),



złość lub nienawiść do rodzica (80%).

Role pełnione w rodzinie z problemem
alkoholowym

Osoba

współuzależniona

Wyrzutek;

kozioł ofiarny

Bohater

rodzinny

Błazen;

Maskotka

Dziecko

zagubione;

Niewidoczne

Osoba współuzależniona

• uporczywa koncentracja myśli, uczuć,

postępowania

wokół alkoholika i jego picia,

• poczucie konieczności kontrolowania jego

postępowania i odpowiedzialności za niewłaściwe
zachowanie po wypiciu,

• ochrona przed konsekwencjami picia,

• zaniedbuje swoje potrzeby; rezygnuje „z siebie”,

• lęk przed porzuceniem i negowanie własnej

wartości, zamartwianie się o przyszłość,

• huśtawka emocjonalna- rozpacz, utrata nadziei,

rozczarowanie, naiwna wiara w przyrzeczenia
poprawy, poczucie krzywdy, nerwice,

• próby dominacji i przejmowania wszystkich

obowiązków domowych, zaniedbywanie ich z
powodu ich nadmiaru

Bohater rodzinny

 Osoba pełna wyrzeczeń i poświęcenia dla
rodziny To najczęściej najstarsze dziecko, które
nie sprawia kłopotów, dobrze się uczy, dba o
rodzinę i poświęca się dla niej. Rezygnuje z
osobistych celów życiowych, opiekuje się
rodzeństwem, dba o matkę.
Nadodpowiedzialność powoduje, że dziecko –
bohater żyje w stanie ciągłego napięcia, nie
umie się bawić, ani być z siebie zadowolonym.

Kozioł ofiarny

Jedyny, który dostrzega prawdziwe przyczyny
problemów w rodzinie,
Skupiają się na nim frustracje i problemy rodzinne,
Odreagowuje je w konfliktach w świecie
„zewnętrznym”,
Notorycznie sprawia kłopoty , wchodzi w konflikty z
dziećmi i dorosłymi
Źle się uczy,
Jest impulsywny i agresywny,
Poszukuje oparcia w grupach nastawionych
antyspołecznie, wobec innych jest oschły i ostry,
Stara się być „mocny”

Dziecko zagubione

Zwane “aniołkiem”, nie rzuca się w oczy,
nikomu nie sprawia kłopotu, właściwie go nie
ma,
Wycofuje się w świat marzeń,
Jest smutne i samotne,
W szkole niezauważalny i zapomniany,
Nie radzi sobie w grupie,
Czuje się inny niż pozostali,
Odsuwa się od rodziny

Maskotka, błazen

Często najmłodsze dziecko, okłamywane „dla
jego dobra”
Przemiły, uroczy, rozładowujący napięcia
rodzinne żartem, psotą,
Jednak za takim zachowaniem kryje się
napięcie i niepokój,
Dramat maskotki polega na tym, że nikt nie
traktuje jej poważnie, a ona sama zatraca
granicę między prawdą a żartem, między
śmiechem a płaczem, zdana jest na
konieczność ciągłego zabiegania o cudze
względy. 

DDA (dorosłe dzieci alkoholików)



Oto przykładowe stwierdzenia opisujące podstawowe cechy DDA:



1. Mam trudności z nawiązywaniem bliskich osobistych związków.



2. Łatwo się załamuję, kiedy ktoś mnie krytykuje lub „gasi”.



3. Nie potrafię prosić o to, co mi jest potrzebne lub co chciałbym
dostać od innych osób.



4. Kiedy wygląda na to, że wszystko idzie dobrze, zaczynam odczuwać
niepokój.



5. Odczuwam potrzebę aprobaty.



6. Przypominam sobie swoje zakłopotanie, gdy niesprawiedliwie
skrytykowano mnie



w obecności innych osób.



7. Zazwyczaj wolę zgodzić się z większością niż występować z
odrębnym zdaniem.



8. Nie daje mi spokoju fakt, że ktoś jest na mnie zły, nawet jeśli jest to
tylko jedna osoba



w licznym tłumie.

DDA



Bohater rodziny – wyrastają z nich perfekcjoniści
i pracusie, którzy zupełnie odsuwają własne
potrzeby i odczucia. Mają oni problemy z
nawiązywaniem kontaktów i zawierzaniem innym
osobom. Nigdy nie są z siebie zadowoleni i
zatracają się w pracy. W działaniu są skuteczni i
efektywni, choć ich sfera uczuć jest zazwyczaj
upośledzona.



Kozioł ofiarny – stają się w dorosłości ludźmi,
którzy idą na skróty. Są kłótliwi i oscylują w stronę
marginesu społecznego. Są nieprzystosowani do
życia w społeczeństwie, samotnicy.

DDA



Maskotka – Są przez otoczenie lubiani, choć nikt nie
bierze ich poważnie. Pracodawcy niekiedy nawet odnoszą
się do nich nieufnie. Dlatego właśnie w życiu dorosłym
otrzymują zadania mało istotne. Z trudem radzą sobie ze
stresem. Są smutne, wystraszone, niepewne i samotne.
Rola błazna przeszkadza im w nawiązaniu poważnych,
głębszych związków.



Dziecko zagubione – trzyma się na uboczu. Nikomu nie
przeszkadzają, ale i nie pomagają. Są niezauważalni i źle
czują się w towarzystwie. Na ogół bywają samotni i mogą
uciekać w narkotyki. Nawiązują niewiele stałych
związków i nie umieją stawiać czoła problemom.

Role odgrywane przez dzieci alkoholików celem przetrwania

w różnych środowiskach

Dom rodzinny

Szkoła

Praca

Środowisko

społeczne

Bohater

Gwiazda

klasowa

Pracoholik

Pozytywna

jednostka

Kozioł ofiarny

Dziecko trudne

Sprawca

kołpotow

Niedostosowany

społecznie

Zagubione

dziecko

Klasowy

samotnik

Pracownik

trzymający

się na uboczu

Samotnik

Maskotka

Błazen klasowy

Dowcipnis

Komik na scenie

Główne tezy programów dla dzieci alkoholików



1. Alkoholizm jest chorobą.



2. W rodzinie alkoholika wszyscy doznają krzywd i urazów, nie wyłączając
dzieci.



3. Dzieci, których rodzice piją dużo, nie są odosobnione.



4. Dzieci nie są przyczyną, nie są w stanie kontrolować ani nie mogą wyleczyć
ojca czy



matki z alkoholizmu.



5. Istnieje wiele dobrych sposobów, za pomocą których dzieci mogą zadbać o
siebie, gdy



ich rodzice piją, aby poprawić sobie samopoczucie.



6. Możliwość zidentyfikowania i wyrażania uczuć dotyczących picia jednego
czy obojga



rodziców ma dla dziecka funkcje terapeutyczne.



7. Jest całkowicie w porządku, że dziecko opowiada o piciu ojca czy matki
swemu



przyjacielowi, w czasie zajęć, w warunkach bezpieczeństwa grupowego.



8. Dzieci alkoholików należą do grupy wysokiego ryzyka; grozi im, że same
zaczną



nadużywać substancji chemicznych.



9. Rzeczą ważną dla dziecka jest poznanie i wykorzystanie budzących
zaufanie



systemów wsparcia poza rodziną.



10. Istnieje wiele praktycznych sposobów rozwiązywania problemów i
radzenia sobie



z alkoholizmem rodziców.