Epidemiologia pasożytniczych chorób

tropikalnych w Polsce i na świecie

Choroby pasożytnicze występują na całym świecie.

Szacuje się, że pasożytami zarażonych jest ¾ mieszkańców
naszej planety. Najliczniejsze zachorowania odnotowuje się
w ubogich krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej. Często
są one główną przyczyną śmierci na tym obszarze.

Epidemiologia chorób
pasożytniczych
wywoływanych przez
pierwotniaki

PEŁZAKOWICA (AMOEBOSIS)

Choroba

wywoływana

jest

przez

kosmopolitycznego

pełzaka

czerwonki-

Entamoeba histolytica, pasożytującego w
jelicie

grubym

człowieka.

Najbardziej

rozpowszechniona

jest

w

regionach

tropikalnych i subtropikalnych, zwłaszcza na
Półwyspie Indyjskim, w Indonezji, środkowej
części Afryki oraz w Środkowej i Południowej
Ameryce. Według WHO ok. 50mln ludzi na
świecie zarażonych jest E. histolytica, z
których rocznie umiera od 40-110 tys. Jej
rozprzestrzenianie wiąże się z klimatem, a
także

z

zaniedbaniami

sanitarno-

higienicznymi.

Wydalane z kałem cysty
pełzaka mogą dostać się do
wody lub gleby, a stąd przez
jamę ustną wraz z wodą lub
zanieczyszczonymi
produktami spożywczymi do
przewodu

pokarmowego

człowieka.

Na

rozwój

pełzakowicy

wpływ

ma

sprawność

układu

immunologicznego i ogólna
kondycja człowieka. Dlatego
też bardziej podatne na
inwazję

są

osoby

niedożywione,

spożywające

dużo

węglowodanów,

alkoholicy, osoby z obniżoną
odpornością,

z

defektami

genetycznymi,

infekcją

bakteryjną i z uszkodzeniami
jelita grubego.

Najczęściej

źródłem

zakażenia

jest

człowiek z bezobjawowym lub
przewlekłym

przebiegiem

pełzakowicy.

ŚPIĄCZKA AFRYKAŃSKA, TRYPANOSOMOZA
AFRYKAŃSKA

Choroba jest wywoływana
przez:

świdrowca

gambijskiego Trypanosoma
brucei

gambiense

i

świdrowca

rodezyjskiego

Trypanosoma

brucei

rhodesiense.

Obszary

endemiczne

śpiączki

afrykańskiej wywoływanej
przez T. b. gambiense
rozciągają się od Senegalu i
Angoli na zachodzie Afryki
do Kenii i Tanzanii we
wschodniej

i

środkowej

Afryce, a przez T. b.
rhodesiense- wschodnią i
środkową Afrykę. Corocznie
na

śpiączkę

afrykańską

choruje od 20-50tys. ludzi,
odnotowuje się 100 tys.
nowych zarażeń, 5 tys.
przypadków śmiertelnych.
W niektórych częściach
Afryki

odnotowano

śmiertelność 2/3 populacji.

Transmisja T. b. gambiense i T. b. rhodesiense odbywa się przy udziale
much tse-tse najczęściej podczas ssania krwi. Możliwe jest przeniesienie
postaci trypomastigota na kłujce owada po kontakcie z krwią zarażonego
człowieka

(transmisja

mechaniczna).

W

epidemiologii

śpiączki

afrykańskiej znaczenie ma także transmisja przez łożysko i podczas
transfuzji. Jak obliczono, ok. 10% much po ukłuciu chorego na śpiączkę
człowieka staje się wektorami choroby. Dla T. b. gambiense człowiek jest
więc rezerwuarem, a transmisja odbywa się przez ukłucia kolejnych osób
w bezobjawowym okresie inwazji. Dla T. b. rhodesiense natomiast
rezerwuarem są także ludzie, ale największe znaczenie w utrzymywaniu
tego wiciowca przypisuje się zwierzętom, szczególnie antylopom i
zwierzętom domowym, jak bydło, świnie, kozy.

TRYPANOSOMOZA AMERYKAŃSKA

Choroba wywoływana przez
wiciowca Trypanosoma cruzi
pasożytującego

w

postaci

trypomastigota w osoczu krwi i
w chłonce oraz w postaci
amastigota wewnątrz komórek
różnych tkanek, głównie we
włóknach mięśniowych i w
układzie

siateczkowo-

śródbłonkowym. Występuje w
południowej

części

USA,

Ameryce

Środkowej

i

Południowej. Przenosicielami T.
cruzi jest ok. 40 gatunków
pluskwiaków

z

rodziny

Reduviidae, przede wszystkim
Triatoma infestans, Rhodnius
prolixus

i

Panstrongylus

megistus.

Człowiek

zaraża

się

postacią

trypomastigota,

która

zostaje

wtarta przez uszkodzoną skórę,
spojówkę lub błonę śluzową jamy
ustnej wraz z kałem wydalanym
przez

pluskwiaki

podczas

pobierania krwi. Transmisja przez
łożysko może przebiegać w ostrej i
przewlekłej

postaci

choroby

Chagasa.

Możliwe

jest

także

zarażenie w czasie transfuzji i
przeszczepiania

narządów

od

dawców

zarażonych

tym

wiciowcem. Chorzy w wywiadzie
często nie podają faktu ukłucia
przez pluskwiaka, które następuje
podczas snu. Na ukłucia wskazują
miejscowe zmiany zapalne w
charakterystycznych miejscach, tj.
w kącikach ust lub w kącie oka; od
tego

wywodzi

się

nazwa

pluskwiaków Triatoma- pluskwy
całujące. . Zarażonych jest 24mln
osób,

60tys.

przypadków

śmiertelnych rocznie.

LEISZMANIOZA
NARZĄDOWA

Choroba zwana też kala-azar, wywoływana jest przez wiciowca
Leishmania donovani. Leiszmanioza narządowa jest chorobą układu
siateczkowo-

śródbłonkowego.

Postacie

amastigota

występują

przeważnie w komórkach wątroby, śledziony, szpiku kostnego i w
monocytach krwi. Choroba jest rozpowszechniona głównie w Azji, na
Bliskim Wschodzie, w krajach śródziemnomorskich i Afryce, w
mniejszym stopniu w Ameryce Południowej i Środkowej. W południowej
Europie leiszmanioza narządowa występuje w Grecji, na terenach byłej
Jugosławii, na Cyprze, we Włoszech, na Korsyce, we Francji, Hiszpanii,
na Malcie i w Portugalii. Według danych WHO ponad 500000 ludzi na
świecie w ciągu roku choruje na leiszmaniozę narządową. Zachorowania
epidemiczne występują w Indiach, Bangladeszu, Sudanie i Brazylii.

Postać promastigota dostaje się do krwi wraz ze śliną w czasie
żerowania ćmianek, rzadziej w wyniku wtarcia w uszkodzoną skórę
lub błonę śluzową jamy ustnej uszkodzonego owada zarażonego
pierwotniakiem. Możliwe jest bezpośrednie zarażenie jednego
człowieka pierwotniakami znajdującymi się w wydzielinie z nosa,
kale i moczu drugiego chorego człowieka, a także w czasie
kontaktów seksualnych. Przenosicielami leiszmaniozy narządowej są
ćmianki z rodzaju Phlebotomus w Starym Świecie i Lutzomyia w
Nowym Świecie. Rezerwuarami tego wiciowca są różne gatunki
zwierząt w zależności od krainy geograficznej. W Indiach choroba
jest przenoszona z jednego na drugiego człowieka przez wektory i
krąży w przyrodzie bez udziału zwierząt rezerwuarowych.

LEISZMANIOZA SKÓRNA

Wywoływana jest przez gatunki zbiorcze. W
skład

kompleksu

Leishmania

tropica

wchodzą 3 gatunki: L. tropica i L. major na
Bliskim Wschodzie, w Chinach, Indiach,
Pakistanie,

Afryce,

Basenie

Morza

Śródziemnego, zachodniej Azji, południowej
Europie oraz L. aetiopica w wielu częściach
Afryki (Etiopia, Kenia, Jemen). Kompleks
Leishmania mexicana obejmuje L. mexicana
w Meksyku, Ameryce Środkowej i Teksasie, L.
amazonensis w dorzeczu Amazonki, L.
venezuelensis oraz L. pifanoi i L. garnhami w
Wenezueli,

zaś

kompleks

Leishmania

braziliensis obejmuje: L. braziliensis w
Ameryce Łacińskiej, L. peruviana w Peru, L.
guyanensis w Gujanie i dorzeczu Amazonki
oraz L. panamensis w Panamie, Costa Rica i
Kolumbii.

MALARIA, ZIMNICA

Wywoływana przez 4 gatunki pierwotniaków z rodzaju Plasmodium.
Malaria pochodzi z południowo-wschodniej Azji, skąd rozprzestrzeniła
się najpierw do Afryki, później do Europy. Krajami o największej liczbie
zachorowań i zgonów są: Nigeria, Demokratyczna Republika Kongo,
Tanzania, Kenia, Uganda, Sudan, Indie, Birma i Bangladesz. Zimnica
wywoływana przez P. falciparum i P. ovale jest chorobą regionów
tropikalnych. Zimnica czterodniowa występuje w subtropiku i strefie
umiarkowanej, zaś zimnica trzydniowa jest pospolita we wszystkich
obszarach endemicznych. Coraz częściej malaria zawlekana jest przez
turystów do odległych od terenów endemicznych regionów świata.
Najczęściej przypadki importowanej malarii pochodzą z Afryki(55%),
Azji(25,9%), Ameryki Środkowej(11,9%).

Przyjmuje się, że choroba występuje na obszarach położonych między
letnimi izotermami 16-20ºC na półkuli północnej a izotermą 20ºC na
południu. Transmisja Plasmodium nie może odbywać się z powodu
zahamowania sporogonii u komara, gdy temperatura otoczenia spada
poniżej 16ºC i wzrasta powyżej 33ºC oraz na wysokości 2500m n.p.m.
Wektorami choroby mogą być gatunki komarów, które są podatne na
inwazję pasożyta, występują licznie w otoczeniu człowieka, pobierają
krew człowieka i żyją dostatecznie długo, aby mogły się u nich rozwinąć z
gametocytów postacie inwazyjne. Poza najczęstszą drogą zarażenia
przez skórę w czasie żerowania komara możliwa jest transmisja
wewnątrzmaciczna, w przypadku uszkodzenia bariery łożyskowej. Malaria
wrodzona stanowi ok. 5% przypadków malarii podczas ciąży.

Epidemiologia chorób
pasożytniczych
wywoływanych przez
przywry

SCHISTOSOMOZA

Choroba wywoływana jest głównie przez Schistosoma
japonicum, S. mansoni i S. haematobium, rzadziej przez inne
gatunki z rodzaju Schistosoma, przede wszystkim S.
intercalatum, S. mekongi i S. malayensis. Gatunki z rodzaju
Schistosoma różnią się zasięgiem rozprzestrzenienia: S.
japonicum występuje endemicznie na Dalekim Wschodzie, S.
mansoni na Bliskim Wschodzie, w zachodniej Afryce i
Ameryce Południowej (Wenezuela, Brazylia, Puerto Rico), na
Wyspach Karaibskich, zaś S. haematobium w Afryce, na
Bliskim Wschodzie, południowej Europie, na Cyprze i w
Indiach, S. intercalatum pasożytuje w Afryce, S. mekongi w
Indochinach i S. malayensis w Malezji.

Przywrami

z

rodzaju

Schistosoma zarażonych jest
na świecie ok. 161 mln ludzi.
Schistosomozę stwierdzono nie
tylko u osób zamieszkujących
obszary endemiczne, ale też u
wielu

emigrantów

przebywających

w

krajach

położonych poza zasięgiem
tych pasożytów, jak np. w USA
wykryto te przywry aż u 40000
osób.

Rozprzestrzenieniu

Schistosom

sprzyja

także

rozbudowa

systemów

nawadniających pola uprawne,
przez co stwarza się idealne
warunki

do

rozwoju

tych

pasożytów

i

ich

żywicieli

pośrednich-

ślimaków.

Jaja

Schistosoma wydalane z kałem
ludzi

lub

innych

ssaków-

rezerwuarów przenoszone są
na nowe tereny w czasie
nawożenia ogrodów i pól.

PARAGONIMOZA

Jest chorobą płuc ludzi wywoływaną przez przywry z
rodzaju Paragonimus, głównie Paragonimus westermani.
Paragonimoza jest szeroko rozpowszechniona na
Dalekim Wschodzie, zwłaszcza w Chinach, Tajwanie,
Indonezji, na Filipinach i w Korei. W Afryce największa
prewalencja obserwowana jest w Nigerii, Kamerunie, Libii
i Zairze. W Ameryce Południowej endemicznie występuje
w Peru, Kolumbii, Meksyku, Costa Rica i Brazylii.

Pasożyty dostają się do
człowieka i innych żywicieli
ostatecznych, jak tygrysów,
kotów, panter, krów, lisów,
wilków,

psów,

świń,

szczurów, w czasie jedzenia
niedogotowanych

krabów

lub raków na obszarach
endemicznych.

Człowiek

może zarazić się również
przez

zjedzenie

niedojrzałych form przywr
znajdujących się w mięsie
żywicieli

rezerwuarowych,

np. dzikiej świni. Postacie
dorosłe

mogą

przeżyć

nawet 20 lat. Zarażonych
paragonimozą

jest

ok.

2,1mln osób.

Epidemiologia chorób
pasożytniczych
wywoływanych przez
nicienie

WUSZERERIOZA

Chorobę wywołuje Wuchereria bancrofti pasożytująca w naczyniach
limfatycznych i węzłach chłonnych oraz narządach w obrębie jamy
brzusznej, a także w oku. Nicień jest szeroko rozpowszechniony w Azji
(Chiny, Indie, Indonezja, Japonia, Malezja, Filipiny, Sri Lanka), Afryce
tropikalnej, Ameryce Środkowej i Południowej oraz na Wyspach
Pacyfiku. Spotykany był także w Europie. Ogniska utrzymują się nadal
w Turcji. Ok. 128mln ludzi jest zarażonych tym pasożytem.

Mikrofilarie wnikają do człowieka przez
skórę podczas żerowania komarów z
rodzaju

Mansonia,

Culex,

Aёdes,

Anopheles. U osób przyjeżdżających na
tereny endemiczne objawy pojawiają
się szybciej niż u tubylców, ale rzadziej
występuje u nich mikrofilaremia, co
utrudnia rozpoznanie choroby. Ważnymi
czynnikami

w

rozprzestrzenianiu

choroby są liczba komarów na danym
obszarze i liczba mikrofilarii krążących
we krwi człowieka. Ze względu na to,
że zaledwie część mikrofilarii dociera
do jego aparatu gębowego decydujące
znaczenie dla utrzymania transmisji ma
duża liczba mikrofilarii we krwi.

ONCHOCERKOZA

Zwana także ślepotą rzeczną, jest chorobą skóry człowieka
wywoływaną przez nicienia Onchocerca volvulus, który występuje w
tropikalnej Afryce między 15ºN i 13ºS. Ogniska znajdują się w
południowej Arabii Saudyjskiej, Jemenie, Ameryce Środkowej i na
północy Ameryki Południowej (Meksyk, Kolumbia, Ekwador, Brazylia,
Wenezuela). Choroba jest przenoszona przez różne gatunki meszek
Simuliidae, głównie Simulium ornatum, S. damnosum i S. naevei.

Częściej

zachorowania

pojawiają

się

wzdłuż

górskich potoków, w których
panują

najkorzystniejsze

warunki do rozwoju larw i
poczwarek meszek. Ogniska
onchocerkozy znajdują się
na

sawannach

i

na

obszarach leśnych. Zasięg
rozprzestrzeniania

O.

volvulus

ogranicza

temperatura, gdyż w temp.
niższej

od

18ºC

zahamowany

jest

rozwój

larw

u

owada.

Dorosłe

osobniki mogą żyć przez 15
lat, zachowując zdolność do
wydawania potomstwa przez
10 lat. Mikrofilarie natomiast
mogą

żyć

do

2

lat.

Onchocerkoza

należy

do

najczęstszych

chorób

pasożytniczych na świecie.
Ok.

17,7mln

ludzi

jest

zarażonych.

ANKYLOSTOMOZA

Choroba dwunastnicy spowodowana
przez

tęgoryjca

dwunastnicy

Ancylostoma duodenale. Występuje
przede

wszystkim

na

południu

Europy, północnym wybrzeżu Afryki,
w północnej części Indii, północnych
Chinach

i

Japonii,

Ameryce

Południowej i Środkowej. Wraz z
migracją

ludności

przeniesiona

została do innych części świata. W
krajach

umiarkowanych

choroba

spotykana

jest

u

pracowników

kopalni, tuneli i cegielni.

W Polsce należy do rzadkich
chorób,

zazwyczaj

zawlekanych przez turystów z
innych regionów. Tęgoryjcem
zarażają się zwykle osoby,
które mają kontakt z glebą
(rolnicy, górnicy, dzieci) lub
osoby spożywające warzywa
zanieczyszczone larwami. Na
świecie

na

ankylostomozę

chorych jest ok. 1,3 milarda
osób, z których umiera rocznie
60000.

NEKATORIOZA

Choroba wywoływana przez Necator
americanus pasożytującego w górnym
odcinku jelita cienkiego człowieka, rzadziej
psa w południowej części USA, Ameryce
Środkowej i północnej części Ameryki
Południowej, środkowej i południowej
części Afryki, południowej Azji i na
wyspach

Polinezji.

Na

zasięg

rozprzestrzeniania

N.

americanus

największy wpływ ma temperatura i
wilgotność. N. americanus jest gatunkiem
ciepłolubnym, lecz jego larwy są mniej
wytrzymałe

na

suszę.

W

niskiej

wilgotności larwy lokalizują się na dolnych
częściach roślin lub w ziemi, gdzie
przeżywają nawet kilka miesięcy.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ